رادیۆی ده‌نگ – یه‌كه‌ى وزه
ئاماده‌كردنى: ئاراز محه‌مه‌د
له‌سنوری ئیداره‌ی گه‌رمیان هه‌شت بلۆكی نه‌وتی بونی هه‌یه، كه كۆمپانایی جیاواز كاری تێدا ده‌كه‌ن، به‌ڵام ئه‌وه‌ی هه‌یه ئه‌و بیرانه‌ی كه ده‌گه‌نه نه‌وت نه‌وتیان لێده‌رناهێنرێت و داده‌خرێن و به‌جێده‌هێلرێن تائێستا لەو بارەیەوە هۆكارێكی ڕون و ئاشكرا نەخراوەتەوە ڕو لەلایەنێكی فەرمی حكومەتی هەرێم یان كۆمپانیاكانەوە .
لەم ڕاپۆرتە دا زانیاری لەسەر چوار بلۆكی نەوتی دەخرێتە ڕو كەكاریان تێدا كراوەو بیریان تێدا لێدراوە بەڵام بەرهەمیان نیە، جگە لەبیرێكی بلۆگی گەرمیان واتە (سەرقەڵا وەن).
یه‌كێك له‌و بلۆكه نه‌وتیانه بلۆكی كورده‌میره كه خوارو ناحیه‌ی سه‌نگاو باكوری قه‌زایی كه‌لار ده‌گرێته‌وه، به‌پێی راپۆرتی "سكۆتیا كه‌پیته‌ڵ" یه‌ده‌گه‌كه‌ی بریتیه له 5,139 ملیۆن به‌رمیل نه‌وت، به‌پێی زانیاریه‌كان چوار بیری تێدایه كه دوانیان نه‌وتیان تێدایه‌و دوانه‌كه‌ی تریان غاز و یه‌ده‌كی غازه‌كه‌شی به یه‌ك ملیار پێی خه‌مڵێنراوه.
ئەم بلۆكە سه‌ره‌تا كۆمپانیای (تالیسمانی كه‌نه‌دی) ئیشی تیدا كردوه، دواتر به‌هۆی هه‌بونی كێشه‌وه فرۆشتویه‌تی به (ریپسۆڵی ئیسپانی) له‌ئێستادا ئه‌و بلۆكه نه‌وتیه چوار بیری نه‌وتی تێدایه كه یه‌كێكیان گه‌شتوه‌ته نه‌وت و تێست كراوه‌و رۆژانه پێنج هه‌زار یان سێ هه‌زار نه‌وتی لێده‌رهێنراوه، به‌ڵام دواتر به‌رهه‌می وه‌ستێنراوه‌و بیره‌كه داخراوه .
بیره‌كانیش پێكهاتون له:
كه‌ی وه‌ن و كه‌ی سێ واته كورده‌میری یه‌ك و سێ به كورده‌میری ئه‌حمه‌د ناسراوه ،
كه‌ی چوار كورده میری چوار كورده‌میری فه‌قێ حسێنه.
كه‌ی دو كورده‌میری دو: كورده‌میری حه‌مه‌ی سڵێمانه و تێست كراوه بۆ ماوه‌ی مانگێگ رۆژانه سێ هه‌زار تا پێنج هه‌زار به‌رمیل نه‌وتی لێده‌رهێنراوه .
گرفتی بیره‌كانی تر به‌پیًی به‌دواداچونه‌كان بریتین له :
كه‌ی وه‌ن: غازی زیاتر بوه وه‌ك له نه‌وت و ئه‌وه‌ش وایكردوه له‌ئێستادا نه‌توانرێت نه‌وتی لێده‌ربهێنرێت، هاوكات كه‌ی سێ ئاوی زیاتر بوه وه‌ك له نه‌وت و ئه‌وه بوه به‌كێشه و نه‌توانراوه له‌م قۆناغه‌دا نه‌وتی لێده‌ربهێنرێت .
كه‌ی چوار به‌س شوێنه‌كه‌ی دیاری كراوه‌و (مسح )كراوه دواتر رێك نه‌كه‌وتون له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تى سامانه سروشتیه‌كان بۆ ئه‌وه‌ی بیره‌كه لێبدرێت و تائێستاش وه‌ك خۆی ماوه‌ته‌وه .
بلۆكی چیا سورخ :نۆبیری كۆن و سێ بیری نوێی تێدایه .
ئه‌م بلۆكه یه‌كه‌م جار له ساڵی 1902كاری تێداكراوه له‌لایه‌ن كۆمپانیایی ئه‌نگڵۆ ئێرانیه‌وه، بیره كۆنه‌كانی ئێستاش ماون و باشترینیان كه پێكهاته‌ی نه‌وته‌كه‌ی له‌ده‌ست نه‌داوه بیری ژماره حه‌وتێتی هه‌رله‌به‌ر ئه‌و هۆكاره‌ش یه‌كێك له بیره نوێكانی كۆمپانیایی گه‌نه‌ڵ ئینرجی له نزیك ئه‌و بیره لێی داوه .
دو بیری نوێ ده و یانزه له‌لایه‌ن گه‌نه‌ڵ ئینرجیه‌وه لێدراوه‌و گه‌شتوه‌نه‌ته نه‌وت و بیری سێهه‌میش كه بیری دوانزه ده‌كات له‌لایه‌ن كۆمپانیای "پیت ئۆیڵ"ی توركه‌یه‌وه لێدراوه كه ساڵی 2016 ته‌واو كراوه‌و ئه‌ویش دوایی سێجار ته‌قاندنه‌وه‌ی بیره‌كه ئه‌وجا گه‌شته نه‌وت .
له‌ئێستادا كاركردنی كۆمپانیاكان به گشتی له سنوری بیره‌كانی كورده‌میر و چیاسورخ وه‌ستاوه به‌هۆی قه‌یرانی داراییه‌وه، به‌ته‌نها گازپرۆم سه‌رقاڵی كاركردنه كه له بیری حه‌سیره رۆژانه نزیكه‌ی 7000 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت ده‌رده‌هێنێت .
بلۆكی گه‌رمیان و شاكەل (قەزای كفری):
لەساڵی رابردوەوە گازپرۆمی روسی لە سنوری هەردو بلۆكی گەرمیان و شاكەل ئامادەكاری دەكات بۆ لێدانی بیرێكی نوێی و نۆژەنكردنەوەی بیرێكی كۆن.
بەپێی زانیاریەكان لە ئێستادا كۆمپانیاكە تەواوی پێداویستیەكانی لێدانی بیری بردوەتە سنوری گوندی گۆبان سەربە بلۆكی شاكەل بۆ نۆژەنكردنەوەی بیری شاكەل یەك لە سنوری ئەو گوندە كە لەماوەی رابردودا هەڵكەنراوەو بیرەكە كێشەی هەبو ئێستا گازپرۆم بەتەمایە ئەو بیرە بخاتەوە سەر ڕێڕەوی خۆی و نۆژەنی بكاتەوە .
زانیاریەكان باس لەوە دەكەن لەماوەیەكی نزیكدا دەست بە كارەكانی بكرێت .
هاوكات گازپرۆم بەتەمایە بیری (سەرقەڵا دو) سەر بە بلۆكی گەرمیان لێبدات كە بیرێكی نوێیەو كارەكانی (مەسح) و پشكنینی تەواوكراوە، ئەوەش بوترێت (لەناوەڕاستی ساڵی ٢٠١٥ دا گازپرۆم ئەم بلۆكەی لە كۆمپانیایی ویسترن زاگرۆسی كەنەدی كڕیەوە).
گازپرۆمی روسی لەئێستا خاوەنی هەردو بلۆكی شاكەل و گەرمیانەوە لەكۆی هەردو بلۆكەكەش خاوەنی حەوت بیرە كە تەنها بیری (سەرقەڵا یەك) لەسنوری بلۆكی گەرمیان بەرهەمی هەیەو ڕۆژانە ٧٠٠٠هەزا بەرمیل نەوتی لێدەردەهێنن، هاوكات لە هەمان بلۆك (گەرمیان ) گازپرۆم خاوەنی بیری (حەسیرە یەك و میل قاسم)ه.
هەرچی بیرەكانی بلۆكی شاكەل هەیە لەسنوری قەزای كفری، دو بیری شاكەل (سێ و دو) لە ناساڵح تەواو بون خۆیان بەرهەمەكەی دەرناهێنن و (شاكەل یەك)یش لە گوندی گۆبانەو بڕیارە بەم نزیكانە نۆژەنكردنەوەی دەست پێبكات، كەپێشتر كاری تێدا كراوە لەلایەن كۆمپانیایی (گرەی وۆڵفی) كەنەدیەوە، بەڵام بەهۆی شكانی ڕیگەوە تێدا كارەكانی وەستاو بیرەكە بەناتەواوی مایەوە .
كەواتە بلۆكی گەرمیان چوار بیری هەیەو یەكێكیان بەرهەم دەهێنێت ، پێكهاتون لە (سەرقەڵا وەن و تو ،حەسیرە وەن و میل قاسم) و لە شاكەلیش سێ بیری هەیە كە (شاكەل دو، شاكەل سێ) تەواو بون و (شاكەل) یەكیش نۆژەندەكرێتەوە .
هەرچی دەربارەی زانیاریەكانی ڕێژەو بڕی یەدەگی نەوت و غازی ئەو بلۆكانە هەیە، زانیاری كۆنن و بەتازەی هیچ ئامارێك بڵاو نەكراوەتەوە.
له‌باره‌ی ده‌رنه‌هێنانی نه‌وت له بیره‌نه‌وته ته‌واو كراوه‌كانی سنوری گه‌رمیان، د.غالب محه‌مه‌د، پسپۆری شیكاری نه‌وت وتی: "كێشه هه‌یه وه‌ك ئه‌وه‌ی نرخی نه‌وت له‌ئێستادا دابه‌زیوه و به‌و هۆیه‌شه‌وه كه كۆمپانیاكان شه‌ریكی حكومه‌تی هه‌رێمن نایانه‌وێت ئێستا نه‌وته‌كه‌یان بفرۆشن و هه‌ڵیده‌گرن بۆ كاتێكی باشتر".
وتیشی: "تائێستاش یه‌كلایی نه‌بوه‌ته‌وه كه ئایا سامانه سروشتیه‌كان رێگه‌یان نادات یان كۆمپانیاكان بۆخۆیان نه‌وت ده‌رناهێنن، به‌ڵام ره‌نگه چاوه‌رێی ئه‌وه‌ش بن كه رێگه‌یه‌ك بكرێته‌وه و به‌بۆری ئه‌و نه‌وته هه‌نارده بكه‌ن ،چونكه گواستنه‌وه به‌ته‌نكه‌ر تێویه‌كی زیادی هه‌یه".
د.غالب، وتیشی: "باشترین رێگه‌چاره بۆ سنوری گه‌رمیان ئه‌وه‌یه رێگه‌یه‌ك هه‌بێت به‌بۆری ئه‌و نه‌وته بگوازرێته‌وه بۆ وڵاتی ئێران و له‌وێشه‌وه هه‌نارده‌ی ده‌ره‌وه بكرێت".
جگه‌له‌مانه‌ش، زۆر كێشه له‌نه‌وتی ئه‌م سنوره‌دا باسی لێوه‌ده‌كرێت و خه‌ڵكی ناڕازی كردوه، له‌وانه‌ش هه‌بونی ده‌ستی كه‌سی حزبی و به‌رپرسه‌كانی سنوره‌كه له كاروباری نه‌وتدا به‌تایبه‌تی له مه‌سه‌له‌ی دامه‌زراندنی خه‌ڵكدا .