رادیۆی ده‌نگ
له‌میانه‌ى راپۆرتی ئه‌مجاره‌ى دا، یه‌كه‌ى چاودێری حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان، تیشكیخستوه‌ته سه‌ر بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گه‌رمیان و كێشه و ئاسته‌نگییه‌كانى به‌رده‌م كاره‌كانى به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه‌ى باسكردوه.
كلیك لەم فایلەی خواره‌وه بكه بۆ خوێندنه‌وه‌ى راپۆرته‌کە به شێوازى (PDF).
رادیۆی ده‌نگ له‌چوارچێوه‌ى پرۆژه‌یه‌كى دا به پاڵپشتى سندوقی نیشتمانى بۆ دیموكراسی NED، له رێگه‌ى یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیانه‌وه، مانگانه راپۆرتێك له‌سه‌ر كه‌رتێكى په‌یوه‌ست به حكومه‌ت بڵاوده‌كاته‌وه.
راپۆرتى ئه‌مجاره ته‌رخانكراوه بۆ قسه‌كردن له‌باره‌ى بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گه‌رمیان كه ده‌زگایه‌كى سه‌ر به وه‌زاره‌تى ناوخۆیه و كارى به‌دواداچونه بۆ ئه‌و توندوتیژییانه‌ى كه دژ به ژنان و له‌نێو خێزانه‌كاندا ئه‌نجام ده‌درێت.
له راپۆرته‌كه‌دا به وردی ئه‌ركی ئه‌م ده‌زگایه رونكراوه‌ته‌وه، هه‌روه‌ها ئامارى چالاكی و كاره‌كانیان خراوه‌ته‌ڕو، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئاماژه‌ى به‌و كێشه و گرفتانه داوه كه له‌كاركردنى ده‌زگاكه‌دا هه‌ن و ئاسته‌نگیی بۆ دروستكردون.
له كۆتایی راپۆرته‌كه‌شدا، كۆی ده‌ره‌نجامى راپۆرته‌كه خراوه‌ته‌ڕو، له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ش ژماره‌یه‌ك راسپارده بۆ چاكتركردنى كاره‌كانى به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه گه‌ڵاڵه‌كراوه.
ده‌قی راپۆرته‌كه له خواره‌وه ده‌خوێننه‌وه.
پێشەکی:
بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان-گەرمیان، سەربە بەڕێوبەرایەتی گشتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزانە لە دیوانی وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێم، بەپێی یاسای ژمارە (8)ـی ساڵی 2011 کاردەکات.
لەم راپۆرتەدا تیشکدەخەینە سەر کارەکانی بەڕێوبەرایەتیه‌كه، هه‌روه‌ها ئه‌و كێشه و ئاسته‌نگیانه‌ى روبه‌ڕویان ده‌بێته‌وه.
بەشی یەکەم: ئه‌رك و کارەکانی بەڕێوبەرایەتیه‌كه
1. په‌یكه‌رى به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه
ئەم بەڕێوبەرایەتیە لە ساڵی 2008 دامەزراوە لەژێر ناوی بەڕێوبەرایەتی بەدواداچونی توندوتیژی دژی ئافرەتان، تەنها کاری بەدواداچون بوە بۆ کەیسەکانی تایبەت بە توندوتیژی دژی ئافرەتان کە لەلایەن بنکەکانی پۆلیسەوە پەڕاویان بۆ دەکرایەوە. لە ساڵی 2012ـه‌وه و لەدوای بەرکارکەوتنی یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی، ناوی بەڕێوبەرایەتییه‌كه گۆڕا بۆ (بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گه‌رمیان) و کارەکەی لە بەدواداچونەوە گۆڕا بۆ بەرەنگاربونەوە و ئەنجامدانی کاری لێکۆڵینەوەی تایبەت بە توندوتیژییە خێزانییەکان تا کەسی پلە چوار لەسەر بنەمای یاساکە.
بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان سێ نوسینگە لە خۆدەگرێت لە (کەلار، کفری و رزگاریی)، هەروەها بەشی سەنتەری راوێژکاری خێزانی هه‌یه كه باره‌گاكه‌ى له كه‌لاره، نوسینگەی خانەقینی به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كه‌ش لەدوای روداوه‌كانى 16ـى ئۆکتۆبەری 2017ـه‌وه داخراوە و لە ئێستادا وەک تیم موبایلێک کاردەکەن.
هەروەک خودی بەڕێوبەرایەتی لە (7) بەشدا خۆی دەبینێتەوە (یاسا، ئامار و پلاندانان، کارگێریی، ژمێریاریی، جوڵان و تاوان، سەربازی و شارستانی له‌گه‌ڵ ئامێرسازیی).
ژمارەی تێکڕای فەرمانبەرانی بەڕێوبەرایەتیه‌كه به هه‌مو نوسینگه و به‌شه‌كانى دیكه‌یه‌وه، (123) فه‌رمانبه‌رن، (13) له‌وانه ئەفسەرن و (77) فه‌رمانبه‌رى سه‌ربازیی و (33) فەرمانبەری مەدەنین، به‌كۆی گشتیش (35) فه‌رمانبه‌رى به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه له ره‌گه‌زی مێن.
2. ئه‌ركه‌كانى به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه
ا. لەڕوی کارگێرییەوە
بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان بۆ سەرجەم نوسینگەکانی مەرجەعە لەروی کارگێرییەوە.
ئەحمه‌د نوری، بەرێوبەری بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان، دەڵێت: یەکێک لەکارەکانی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزانی گەرمیان سەرپەرشتیى نوسینگەکانی سەر بە بەڕێوبەرایەتی و سەنتەری راوێژکاری خێزانی دەکات لە روی کارگێرییەوە.
دەشڵێت: بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان مەرجەعە بۆ کارەکانی ئەوان لە کاروبارەکانی کارگێریدا.
ب. کۆکردنەوەی ئامار و زانیاریی
بۆ کۆکردنەوەی ئاماری سەرجەم ئەو روداو و کێشانەی رو لە نوسینگەکان و سەنتەری راوێژکاری خێزانی سەر بە بەڕێوبەرایەتی دەکەن، پشت بە سیستەمێکی داتابەیس دەبەسترێت.
ئیدریس محه‌مه‌د، لێپرسراوی بەشی ئامار و پلاندانان له به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه، دەڵێت: یەکێک لەکارەکانی ئێمە کۆکردنەوەی سەرجەم ئامار و داتا و زانیارییەکانە کە خۆی دەبینێتەوە لە ئاماری روداو و کێشە خێزانیەکان هەروەها ئاماری ئەو کەیسانەی بەمەبەستی راوێژ رو لە سەنتەری راوێژکاریی خێزانی دەکەن.
دەشڵێت: لە ئێستادا بەڕێوبەرایەتیمان بۆ کۆکردنەوەی ئامارەکان کار لەسەر داتابەیسێکی پێشکەوتو دەکات کە بە ئۆنلاین سەرجەم نوسینگەکانی بەستراوەتەوە بە بەڕێوبەرایەتیەوە و بەڕێوبەرایەتیش بەستراوەتەوە بە بەڕێوبەرایەتی گشتیمانەوە و لەوێشەوە بۆ وەزارەت.
لەبارەی چۆنیەتی راگەیاندنی ئامارەکانەوە هێما بۆ ئەوە دەکات: پێشوتر ئامارەکان بە فەرمانی بەرێوبەری گشتیمان راماندەگەیاند، ماوەی چەند ساڵێکە ئەوە راگیراوە کە هەر بەڕێوبەرایەتییەک بە جیا ئاماری خۆی رابگەیەنێت.
هێما بۆ ئەوەشدەکات: زۆرجار لەلایەن بەڕێوبەرایەتی گشتیمانەوە ئامار رادەگەیەنرێت، هەندێک ساڵ وەزارەت راگەیاندنی دەوەستێنێت، ئەمەش بە هۆکاری جیاجیا کە ساڵ بۆ ساڵ دەگۆڕێت.
ت. ئاشتەوایی خێزانی
بەپێی ماددەی (5) لە یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژیی خێزانی، پێویستە لیژنەکانی ئاشتەوایی سەر بە بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان لە سەرجەم بەڕێوبەرایەتیەکان پێکهاتەیەکی یەکگرتویان هەبێت، دەسەڵاتی ئاشتەواییان هەبێت بەر لە تۆمارکردنی سکاڵا و رێنمایی پێویست لە لایەن ئەنجومەنی دادوەرییەوە دەربچێت بۆ بەڕێوەچونی کارەکانیان.
محه‌مه‌د حه‌بیبوڵڵا، لێپرسراوی سەنتەری راوێژکاریی خێزانی گەرمیان، دەڵێت: بەپێی ماددەی (5) لە یاسای بەرەنگار بونەوەی توندوتیژی خێزانی کارەکانمان بۆ ئاشتەوایی خێزان ئەنجام دەدەین.
دەشڵێت: ئەو کەیسانەی کە لەچوارچێوەی خێزاندایە دەچێتە نوسینگەکانی سەر بە بەڕێوبەرایەتی و بنکەکانی پۆلیس، دادوەر بۆ ئاشتەوایی نێوان لایەنەکان دەینێرێت بۆ سەنتەره‌كه‌ى ئێمه، هه‌مو كه‌یسێكیش دەبێت سەرەتا راپۆرتی ئێمەی لەسەر بێت دواتر نوسینگەکان دەینێرن بۆ دادوەر.
هاوکات ئەیوب حسێن، وتەبێژی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان و لێپرسراوی نوسینگەی كه‌لاری بەرەنگاربونەوەی توندوتيژی دژی ئافرەتان و خێزان، دەڵێت: سەنتەری راوێژکاری خێزانی رۆڵی راوێژكاریی (استشاری) دەبینێت بۆ پێدانی راوێژی یاسایی و دەرونی بۆ ئەو کەسانەی کە لەسەر خواستی خۆیان نایانەوێت سکاڵا تۆماربکەن.
"پێش گەیشتنی کێشەکان بە سکاڵا، چارەسەرکردنی ئاسانترە، تۆمارکردنی سکاڵا وادەکات رێژەی چارەسەرکردنی کێشەکان کەم بکاتەوە". محه‌مه‌د حه‌بیبوڵڵا، لێپرسراوی سەنتەری راوێژکاریی خێزانی وای وت.
دەشڵێت: هەندێکجار کێشەکان گەیشتونەتە بنبەست، ئەوکات دێنە لای ئێمە، کە ئەمەش وادەکات چارەسەرکردنی ئاسان نەبێت.
یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژیی خێزانیی بە مەرجی داناوە پەڕاوی لێکۆڵینەوە پێش ئاراستەکردنی بۆ دادگای تایبەتمەند بە کێشە خێزانیەکان، دەبێت بنێردرێت بۆ لیژنەکانی ئاشتەوایی خێزانی.
ئەیوب حسێن، له‌وباره‌وه دەڵێت: ئامانجێکی گەورە لەپشت ئەم بە مەرج دانانەوەیە کە مەبەست لێی زیاتر لە یەک نزیککردنەوەی خێزانەکانە نەک ئەوەی لێکترازانی خێزانی دروست ببێت بە هۆی سکاڵاوە.
هاوکات لێپرسراوی سەنتەری راوێژکاریی خێزانی گه‌رمیان، دەڵێت: ئەو کەیسانەی کە دێنە سەنتەره‌كه‌مان، هەڵدەستین بە پێکهێنانی لیژنەیەک کە لە سێ کەسی پسپۆڕی بواری (یاسایی، دەرونی و کۆمەڵناسی) پێکهاتوە، بۆ گفتوگۆکردن لەگەڵ لایەنەکانی خاوەن کێشە بە ئەنجامدانی چەندین دانیشتن "جلسات"، پاشان راپۆرتێک ئاراستەی دادوەر دەکەین لە بارەی چارەسەربون یان چارەسەرنەبونی کێشەكه، لە حاڵەتی چارەسەرنەبوندا دادوەر ئاراستەی دادگای تایبەتمەندی دەکات.
دەشڵێت: ئەو کەسانەی بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانیان رو لە سەنتەری راوێژکاریی خێزانیی دەکەن، بە گرنگییەوە لە بونی شوێنێکی وادەڕوانن و دەڵێن ئاگەدار نەبوین کە شوێنێک هەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانمان.
هێما بۆ ئەوەشدەکات ئاشنابونی خەڵک و ناسینی سەنتەری راوێژکاریی خێزانیی، کاریگەری دەبێت لەسەر کەمبونەوەی کێشە خێزانیەکان و قوڵنەبونەوەیان.
پ. لێکۆڵینە
ئەنجامدانی لێکۆڵینەوە یەکێکی دیکەیە لەو کارانەی کە لەلایەن نوسینگەکانی سەربە بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان وخێزان- گەرمیان ئه‌نجام دەدرێت، کارەکانی لێکۆڵینەوە گرێدراوی دادگای لێکۆڵینەوەی توندوتیژیی خێزانییە.
عادل حه‌مەساڵح، لێپرسراوی نوسینگەی رزگاریی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان وخێزان، دەڵێت: لێکۆڵینەوە چاوی فەرمانگەکەمانە، ئیشوکارەکانمان زیاتر پەیوەندی بە لێکۆڵینەوەوە هەیه، ئەو کارانەی کە پەیوەستن بە ڵێکۆڵینەوە ئەنجامی دەدەین.
دەشڵێت: کارەکانی لێکۆڵینەوە خۆی دەبینێتەوە لە کردنەوەی پەڕاوی لێکۆڵینەوە بۆ کەسی سکاڵاکار و وەرگرتنی وتە پاشان دەنێردرێت بۆ دادگای پەیوەندیدار بە کێشە خێزانییەکان.
هاوکات ئەیوب حسێن، وتەبێژی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان و لێپرسراوی نوسینگەی كه‌لاری بەرەنگاربونەوەی توندوتيژی دژی ئافرەتان و خێزان، دەڵێت: کارەکانی لێکۆڵینەوە پێش بەرزکردنەوەی بۆ دادگا، لەلایەن ئەفسەر و رێپێدراوانی ئافرەتەوە ئەنجام دەدرێت.
دەشڵێت: لێکۆڵینەوە لە کێشە خێزانییەکاندا بەشێوەی نهێنی ئەنجام دەدرێت.
هێما بۆ ئەوەشدەکات: ئێمە وەکولایەنی جێبەجێکار کاری ئامادەکردنی شایەتحاڵ و دەستگیرکردنی تۆمەتبار یاخود ئافرەتێک هەڕەشە لەسەر ژیانی هه‌بێت و بخرێتە ماڵی داڵدەدان ئه‌نجام ده‌ده‌ین، له‌گه‌ڵ لێكۆڵینه‌وه له هەر کێشەیەک کە لە چوارچێوەی خێزاندابێت، کە دەڕواتە دادگای تایبەتمەند بەکێشە خێزانیەکان سەرجەم کاره‌كانى لە لایەن ئێمەوە ئەنجام دەدرێت.
ج. بڵاوکردنەوەی هۆشیاری
بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان بە هەماهەنگی لەگەڵ فەرمانگە و دامودەزگا پەیوەندیدارەکان، کارەکانی بڵاوکردنەوەی هۆشیاری و هەڵمەتی به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ى توندوتیژی دژى ژنان "25ـى نۆڤه‌مبه‌ر" ئەنجام دەدات.
ئیدریس محه‌مه‌د، لێپرسراوی بەشی ئامار و پلاندانان، دەڵێت: یەکێک لە کارە سەرەکییەکانمان پلاندانانە بۆ بەرێوەبردنی سەرجەم ئەو کار و چالاکییانەی کە لەچوارچێوەی یەکێک لە کارە سەره‌کییەکانی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان وخێزان ئەنجامی دەدات لە ژێر ناوی هەڵمەتی هۆشیاری.
"لە کارەکانماندا بۆ هەڵمەتەکانی هۆشیاری بۆ ئەوەی سەرجەم چین و توێژەکان بگرێتەوە هەماهەنگی باشمان هەیە لەگەڵ (زانکۆی گەرمیان، زانکۆی پۆلەتەکنیکی گەرمیان، بەڕێوبەرایەتی ئەوقافی گەرمیان، بەڕێوبەرایەتی گشتی پەروەردەی گەرمیان)". ئەحمه‌د نوری، بەرێوبەری بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان، وای وت.
هاوکات ئیدریس محه‌مه‌د، لێپرسراوی بەشی ئامار و پلاندانان، دەڵێت: کارەکانی بڵاوکردنەوەی هۆشیاری خۆی دەبینێتەوە لە هۆشیاری: یاسایی، دەرونی و کۆمەڵایەتی، سەرجەم ئەم کار و چالاکییانەش لە لایەن نوسینگە یان سەنتەری راوێژکاری خێزانییەوە ئەنجام دەدرێت، بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری تاک و ئاشناکردنیان بە یاسا بەرکارەکان.
له روى جۆری هه‌ڵمه‌ته‌كانیشه‌وه، وتى: بەشێکی زۆر لە کارەکانی هەڵمەتی هۆشیاری لە رێگەى دابەشکردنی پروشەر و نامیلکە و سیمینار و وۆرکشۆپ و کۆنفرانسەوە ئەنجام دەدەین، هەندێکجار بەرنامەی رادیۆیی و تەلەفزیۆنیشی تێدەکەوێت.
باسیشی لەوەکرد: بەشێکی زۆر لەو سیمينار و وۆرکشۆپانەی ئەنجامی دەدەین لە زانکۆی گەرمیان و لەڕێگەی پەروەردەی گەرمیانه‌وه لە ناوەندەکانی خوێندن دایە.
3. به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه دۆسیه‌ى "حاڵه‌ته قورسه‌كان" وه‌رناگرێت
ماوه‌ى زیاتر له دو ساڵه، به‌ڕێوبه‌رایه‌تى به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ى توندوتیژی دژى ئافره‌تان و خێزان- گه‌رمیان، ئه‌و دۆسیانه وه‌رناگرێت كه به "قورس" ناوده‌برێت و په‌یوه‌ستن به كوشتن و خۆكوشتنه‌وه.
ئیدریس محه‌مه‌د، لێپرسراوی بەشی ئامار و پلاندانان، دەڵێت تاساڵی 2022 حاڵەتەکانی تاوانە قورسەکان له‌نمونه‌ى: كوشتن، خۆكوشتن، سوتان و خۆسوتاندن، لەلای ئێمە وەردەگیرا، چونکە به‌شى نەهێشتنی تاوان نه‌بو، له‌دواى كردنه‌وه‌ى ئه‌و به‌شه له به‌ڕێوبەرایەتی پۆلیسی گەرمیان، وەرگرتنی ئەو کێشانە كه‌وته لای ئه‌وان.
وتیشی: ئه‌و تاوانانه‌ى ئێمه لێكۆڵینه‌وه‌ى تێدا ده‌كه‌ین كه‌تنن، دۆسیه‌شمان ده‌چێته لای دادگاى كه‌تن، به‌ڵام حاڵه‌ته قورسه‌كان تاوانن و دۆسیه‌یان ده‌چێته دادگاى تاوان، هه‌ربۆیه دۆسیه قورسه‌كان لای ئێمه وه‌رناگیرێن و لای به‌شى نه‌هێشتنى تاوانه.
ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا، وەکو ئامار و بەدواداچون ئه‌وان ئاگادار ده‌كرێنه‌وه له‌و دۆسیه‌یانه و بەدواداچونی بۆ دەکەن.
4. هه‌ڵه تێگه‌یشتن له كارى به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه
به‌رپرسانى به‌ڕێوبه‌رایه‌ته‌كه ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن كه زۆرجار هاوڵاتیان به هۆی ناوى به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كه‌وه، به هه‌ڵه له كاره‌كانیان تێده‌گه‌ن، واده‌زانن هه‌مو بابه‌تێكى په‌یوه‌ندیدار به ژنان له‌لای ئه‌وانه.
محه‌مه‌د عه‌لی، لێپرسراوی بەشی کارگێریی لە بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان، وتى: ئێمه بە تەنها کار لە کێشەی ئافرەتان ناکەین، بەڵکو کار لەسه‌ر کێشە خێزانیەکانیش دەکەین، ئافرەتێکی زۆر رومان لێدەکەن كه كه‌یسه‌كانیان په‌یوه‌ست نییه به ئێمه‌وه، چونكه ئه‌گه‌ر كێشه‌ی ئافره‌ته‌كه په‌یوه‌ندی نه‌بێت به توندوتیژی و كێشه‌ى خێزانییه‌وه، ئه‌وا ده‌چێته لای پۆلیس و لای ئێمه وه‌رناگیرێت.
وتیشی: ساڵانە لە خستنەڕوی ئامارەکاندا روبەڕوی کێشە دەبینەوە لە راگه‌یاندنى ژمارەی توندوتیژیدا، چونكه واده‌زانن ئەو ژمارەیە هەموی بەرامبەر بە ژنانه، له‌كاتێكدا بەشێک لەو ژمارەیەی رادەگەیەنرێت توندوتیژییە بەرامبەر پیاوان.
هاوکات ئەیوب حسێن، وتەبێژی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان و لێپرسراوی نوسینگەی كه‌لاری بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان، دەڵێت: بەشێکی خەڵک پێیانوایە بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی تەنها بۆ ئەو توندوتیژیانەیە کە بەرامبەر ئافرەت دەکرێت، به‌ڵام بەوشێوەیە نیە، بەڵکو سکاڵاوەرگرتن بۆ هەردو رەگەزە له‌و كێشانه‌ى په‌یوه‌ندیان به توندوتیژی و پرسی خێزانییه‌وه هه‌یه.
یه‌كێكى دیكه له‌و كێشانه‌ى به‌ڕێوبه‌را‌یەتییه‌كه روبه‌ڕوى ده‌بێته‌وه، تێڕوانینی كۆمه‌ڵگه‌یه.
ئه‌یوب حسێن، له‌وباره‌وه وتی: تێڕوانینی بەشێکی خەڵک وایە کە بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان بۆ لێکترازانی خێزان کراوە، ئەم جۆرە لە بیرکردنەوە نەک لە نێو خەڵکی ئاسایی، بەڵکو تەنانەت له‌ناو هاوپیشەکانی خۆشماندا بڵاوه، لە کاتێکدا کار و هەوڵەکانی ئێمە بۆ لەیەک نزیککردنەوە و ئاشتەوایی خێزانە.
هاوكات كێشه‌یه‌كى دیكه‌ش، تێكه‌ڵكردنى ئه‌ركی ئه‌وان و رێكخراوه‌كانى كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نییه.
ئه‌یوب حسێن، له‌وباره‌شه‌وه وتى: لە هەڵمەتەکانی هۆشیاریی یاخود پرسی دیکەدا هەماهەنگیمان هەیە لەگەڵ رێکخراوەکان و رۆڵەکانیان بەرز دەنرخێنم، بەڵام ئیشوکارەکانمان هیچ پەیوەندییەکی بە رێکخراوەکانەوە نیە".
5. ئه‌نجامدانى خول و راهێنان
"سەرجەم ئەفسەر و کارمەندانمان و هەمو ستافی لێکۆڵینەوە، بەردەوام خولیان بینیوە، ئەم خولانە لەلایەن رێکخراوەکانی ئاژانسی نەتەوە یەکگرتوەکان و رێکخراوەکانی هەرێم و بەشێکی هەر لەلایەن خودی بەرێوبەرایەتیمانەوە کراوەتەوە". ئه‌یوب حسێن واى وت.
وتیشی: ئەو خولانەی کە کراوەتەوە لەبوارەکانی لێکۆڵینەوە و ئایتی و پێشوازیکردنی کەیس و چۆنیەتی مامەڵه‌کردن لە تاوانە سێکسییەکان و...هتد بوه.
هاوکات عادل حه‌مەساڵح، لێپرسراوی نوسینگەی رزگاریی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان، دەڵێت: ساڵانە سێ تا چوار خولی لێکۆڵەریی بۆ ئەفسەر و کارمەندانی لێکۆڵەر کراوەتەوە.
بەشی دوەم: گرفتەکانی به‌رده‌م بەڕێوبەرایەتیه‌كه
1. کەمی کارمەند
بە هۆی راگرتنی دامەزراندن لە ساڵی 2013ـه‌وه بەشێکی زۆری بەڕێوبەرایەتی و فەرمانگە و دامودەزگا حکومییەکان گرفتی کەمی کارمەندیان هەیە، بەڕێوبەرایەتییەکانی سەربە وەزارەتی ناوخۆ لەو گرفتە بەدەر نیین، وەکخۆیان دەڵێن لەم روەوە پشکی شێریان بەرکەوتوە.
ئەیوب حسێن، وتەبێژی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگار بونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان و لێپرسراوی نوسینگەی كه‌لاری بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان، دەڵێت: لە کۆتایی ساڵی 2008 کە بەڕێوبەرایەتی دامەزرا ئەوکات تەنها بەڕێوبەرایەتییەک بو، بەڵام لەدوای ساڵی 2013 سێ نوسینگەی (کەلار، کفری و رزگاری) کراوەتەوە کە بە هەمان ستافەوە کارەکانمان ئەنجامدەدەین.
دەشڵێت: لە کەمی کارمەنددا پشکی شێرمان بەرکەوتوە، لەکاتێکدا کارەکانمان بە بەراورد بە 10 ساڵی رابردو زۆر روی لە زیادبون کردوە.
هاوکات عادل حه‌مەساڵح، لێپرسراوی نوسینگەی رزگاریی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان وخێزان، دەڵێت: کەمی کارمەند گرفتی بۆ کارەکانمان دروستکردوە کە نەتوانین وەک بنکەکانی پۆلیس کارەکانمان ئەنجام بدەین، بەڵام سەرەڕای ئەو گرفتەش، کارەکانمان بەباشی دەروات بەڕێوە.
هەروەک ئەیوب حسێن، دەڵێت: گرفتی کەمی کارمەند کاریگەری نەکردوەتە سەر پەکخستنی کارەکانمان، ئەمەش بەماندوبونی ئەفسەر و کارمەندەکانمان، بەشێوەیەک کەمی کارمەند وایکردوە هەر کارمەندێکمان جیاواز لەئەرکی خۆی کاری هۆبە و بەشەکانی دیکەش بکات.
دەشڵێت: بۆ باشتر بەرێوەچونی کارەکانمان پێویستمان بە 20 بۆ 30 ئەفسەر و پۆلیسە بەهۆی ئەوەی نوسینگەکان راستەوخۆ هێڵی پەیوەندی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژین.
هێما بۆ ئەوەشدەکات: نوسینگەکانی کفری و رزگاری و خودی بەڕێوبەرایەتیشمان بە هەمانشێوە، پێویستان بە میلاکی زیاترە.
"ئەو گرفتانەی بەهۆی کەمی میلاکەوە هەمانە، لەکاتی پێویستدا به‌شى پۆلیسی کفری هاوکارمانن بە پێدانی مەفرەزە ئەو بۆشاییەیان بۆ پرکردوینەتەوە، هاوکاری ئەوان نەبێت کارەکانمان بەباشی بەرێوەناچێت". بورهان محه‌مه‌د، لێپرسراوی نوسینگه‌ى كفریی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان وای وت.
وتیشی: لێرەدا هاوڵاتی زەره‌رمەند دەبێت ئەگەر لە شەودا کەسێک زوڵمێکی لێبکرێت دادوەر داوای دەستگیرکردنی تۆمەتبارێک بکات و لەم حاڵەتانەدا مەفرەزەمان نەبێت، چۆن دەستگیری بکەین؟
هاوکات عادل حه‌مەساڵح، لێپرسراوی نوسینگەی رزگاریی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان، دەڵێت: بەهۆی کەمی کارمەندەوە ناتوانین خشتەی ئێشکگر دانێین، لە حاڵەتەکانی ئەو کەیسانەی دوای دەوام رودەدەن بنکەی پۆلیسی رزگاریی هاوكاریمان ده‌كه‌ن و دەینێرین بۆلای ئه‌وان و رۆژی دواتر رەوانەی لای ئێمەی دەکەن.
له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى ئه‌و كارمه‌ندانه‌ى له به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كه‌دا هه‌یه تاچه‌ند شاره‌زان له بواره‌كه‌یاندا، ئەیوب حسێن، وتەبێژی بەرێوبەرایەتی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان و لێپرسراوی نوسینگەی کەلار، وتى: کەسی پسپۆڕ و شارەزامان زۆرە، بەڵام بەهۆی کەمی میلاکەوە ژمارەیان کەمە.
هاوکات، عادل حه‌مەساڵح، لێپرسراوی نوسینگەی رزگاریی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان، دەڵێت: گرفتی کارمەندی پسپۆڕمان لە بواری لێکۆڵینەوەدا نییە، بەڵکو کێشەمان لە نەبونی کارمەندە و لەم روەوە گرفتی بۆدروستکردوین، پێویستمان بەکارمەندە بۆ کارەکانی لێکۆڵینەوە.
2. بونى مه‌ترسی له‌سه‌ر كارمه‌ندان
لێکۆڵەرانی تاوانەکانی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان، بەهۆی هەستیاریی ئەو بابەتەی کاری تیادا دەکەن روبەروی مەترسی دەبنەوە.
ئەیوب حسێن، وتەبێژی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان و لێپرسراوی نوسینگەی كه‌لاری بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان، دەڵێت: بەهۆی ئەوەی ئەفسەر و کارمەندانمان کاری لێکۆڵینەوە دەکەن و مامەڵە لەگەڵ تۆمەتبار و تاوانبار دەکەن، بێگومان لەکارەکەیاندا روبەروی مەترسی دەبنەوە.
وتیشی: بۆ خۆپارێزی لە هەر مەترسییەک کە روبەڕویان دەبێتەوە لە کارەکەیاندا، زانیارییان پێدراوە، هەروەك راهێنراون چۆن هاوسەنگی و بێلایەنیشیان بپارێزن و کارەکانیان بەشێوەیەکی یاسایی ئەنجام بدەن.
هەروەک عادل حه‌مەساڵح، لێپرسراوی نوسینگەی رزگاریی، دەڵێت: ئەگەرچی لەروی بەکارهێنانی توندوتیژی فیزیكییه‌وه به‌رامبه‌ر كارمه‌ندانمان روبەڕوی مەترسییەکی وا نەبوینەتەوە، بەڵام بەزارەکی لە کاتی بەجێهێنانی ئەرکەکاندا قسەی ناخۆشمان بەرامبەر بەکارهێنراوە.
دەشڵێت: پاراستنی گیانی ئەفسەر و کارمەندەکانمان گرنگه و پێمان راگەیاندون ئەمە بەهەند وەربگرن لە بەجێهێنانی ئەرکەکانیاندا.
3. كێشه‌ى پۆلیسی پاسەوان
"بەگشتی لەروی میلاکەوە میلاکمان کەمە، بەتایبەتی پۆلیسی پاسەوان، پۆلیسی تازە دامەزراومان نیە کە پێویستە ساڵانە هەبێت". محه‌مه‌د عه‌لی، لێپرسراوی بەشی کارگێریی لە بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان وخێزان- گەرمیان وای وت.
هاوکات عادل حه‌مەساڵح، لێپرسراوی نوسینگەی رزگاریی، دەڵێت: یەک پۆلیسمان نییە پاسەوانی نوسینگەکەمان بکات، نەبونی پۆلیسی پاسەوان گرفتە بۆ کارەکەمان، بەهۆ ئەوەی پەڕاو و کەیسی خەڵکمان لایە کە دەبێت ئەم پەڕاوانە زۆرباش بپارێزرێن.
دەشڵێت: نوسینگەکەمان کە لەناو بینای ناحیەی رزگاریدایە، ئەگەر بینای تایبەت بەخۆمانیش بۆ دابین بکرێت، ئه‌وا ره‌نگه نه‌توانین بچینه ناوى، بەهۆی نەبونی پۆلیسی پاسەوانه‌وه.
4. گرفتی بینا
نه‌بونى بیناى تایبه‌ت به خۆیان، یه‌كێكه له كێشه‌كانى ئه‌م به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه.
محه‌مه‌د عه‌لی، لێپرسراوی بەشی کارگێریی لە بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان، دەڵێت: بەڕێوبەرایەتی و سێ نوسینگە و سەنتەرێك كه ده‌كاته پێنج شوێنی فەرمی، كه‌چى هیچ یەکێکیان بینای تایبەت بەخۆیان نیە جگە لە نوسینگەی کەلار، ئەگەرچی ئەویش بیناکەی لە گەڕەک و شوێنێکی نەگونجاودایە.
هاوکات ئەیوب حسێن، وتەبێژی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان و لێپرسراوی نوسینگەی كه‌لاری بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان، دەڵێت: بابەتی کێشە خێزانیەکان تایبەتمەندی خۆی هەیە نابێت لەناو گەڕەک و بازاڕ و شوێنی نیشتەجێبوندا بێت، گەورەترین گرفت لە ئێستادا هەمانە سەرباری گرفتی میلاک، نەگونجاوی شوێنی بیناکەمانە.
"بەهۆی ئەوەی نوسینگەکەمان لە ناو بینای ناحیەی رزگاریی دایە، چەندینجار روبەروی ئەوە بوینەتەوە کە ناونیشانی نوسینگەمان بە خاوەن کەیس داوە بە هۆکاری بونی خزم و ناسیاوی لەو بینایە پێیان وتوین کە ناتوانن بێنە نوسینگە". عادل حه‌مەساڵح، لێپرسراوی نوسینگەی رزگاریی وای وت.
دەشڵێت: نەگونجاوی شوێنی بیناکەمان وایکردوە هاوڵاتی نەتوانێت بە ئازادی بۆ کێشەکانیان سەردانمان بکەن.
دۆخه‌كه بۆ نوسینگه‌ى كفری سه‌ختتره، چونكه سەرەڕای ئەوەی شوێنه‌كه‌یان بچوكه، كه‌چى داواى چۆڵكردنیشیان لێكراوه.
بورهان محه‌مه‌د، لێپرسراوی نوسینگەی کفری، دەڵێت: لە بینای بەڕێوبەرایەتی کاروباری کۆمەڵایەتی کفری داین، ئەمساڵ گەشتوەتە ئەوەی دەرمانبکەن، بەسوپاسەوە وەزیری کاروباری کۆمەڵایەتی لەکاتی سەردانی بۆ کفری کێشەکەی بۆ چارەسەر کردین.
دەشڵێت: دو ژوریان له بیناكه بردوەتەوە، ئەمەش کاریگەری لەسەر بچوکبونەوەی شوێنەکەمان دروست کردوە، هەمو فەرمانگەیەک پێویستی بە بینای سەربەخۆی خۆیەتی، هەمو ساڵێک داوای دابینکردنی بینامان کردوە.
هاوکات محه‌مه‌د عه‌لی، لێپرسراوی بەشی کارگێریی لە بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان، دەڵێت: لەلایەن بەڕێوبەرایەتی ئاوی دەوروبەری گەرمیانەوە داوای چۆڵکردنی بیناکەمان لێکراوە، شوێنمان زۆر بچوکە، 7 ژورمان هەیە کە دوانیان بە پلاستیک دروستمان کردوە کە بەزۆر شوێنی خۆیان کردوەتەوە.
دەشڵێت: بەهۆی نەبونی کۆگای تایبەت بە تۆمارەکانمان رێڕەوی هاتوچۆمان کردوە بەشوێن کە پربوەتەوە لە لۆکەر، ساڵ لەدوای ساڵیش ژمارەی تۆمارەکان زیاد دەکات و شوێنیان پێویستە.
5. گرفتی ئۆتۆمبێل
"یەک ئۆتۆمبێلمان هەیە، لە حاڵەتێکدا ئەگەر دەرچونم هەبێت ئۆتۆمبێلەکە لای من بێت لە هەمان کاتدا دادگا لە پەراوێکدا داوای دەستگیرکردنی کەسێک بکات یان کەسێک بۆ ماڵی داڵدەدان بنێردرێت، ئەوا دەبێت یان سەیارەکە بنێرمەوە یاخود کاری دادگا بوەستێت". عادل حه‌مەساڵح، لێپرسراوی نوسینگەی رزگاریی، وای وت.
وتیشی: لەم حاڵەتاندا کارەکانمان بە یەک ئۆتۆمبێل ناچێت بەڕێوە، بەلایەنی کەم پێویستمان بەوەیە دو ئۆتۆمبێلمان هەبێت.
هاوکات بورهان محه‌مه‌د، لێپرسراوی نوسینگەی كفریی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان، دەڵێت: سەرەڕای ئەوەی کە یەک ئۆتۆمبێلمان هەیە، کۆنیشە و بەردەوام کێشەی خراپبونی هەیە، هەندێکجار لەکاتی ناردنی کەیس بۆ کەلار لە رێگا پەکیکەوتوە، لە هەندێک حاڵەتدا بە ئۆتۆمبێلی خۆمان كارمان كردوه.
دەشڵێت: بۆ دەستگیرکردنی کەسێک ئۆتۆمبیلی خۆمان ناردوە، لەم کارانەشدا كه بە ئۆتۆمبیلی مەدەنی بڕۆیت ئه‌وا کەسەکە گومانی لا دروستده‌بێت.
6. گرفتی نەسریە
بەڕێوبەرایەتی بەرەنگار بونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان بڕی ئەو نەسریەی کەهەیانە وەکو خۆیان دەڵێن بەشی پڕکردنەوەی خەرجییەکانیان ناکات.
محه‌مه‌د عه‌لی، لێپرسراوی بەشی کارگێریی لە بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان، دەڵێت: بڕی ئەو خەرجییانەی کە هەمانە لە بڕی ئەو نەسریەی هەیە کە 2 ملیۆن دینارە، زۆرجار زیاتره، ئەمەش وایکردوە نەتوانین ئیفادی ئەو فه‌رمانبه‌رانه‌مان خەرج بکەین کە دەڕۆنه هەولێر و دەگەڕێنەوە، بەهۆی نەبونی پارەوە کە لە پێداویستییە گرنگتره‌كاندا خەرجی دەکەین.
دەشڵێت: بۆ ئەوەی تێچوی خەرجییەکانمان بەپێی ئەو پێویستیانەی کە هەیە پڕی بکەینەوە، بڕی نەسریەکەمان بکرێت بە 3 ملیۆن دینار باشترە.
7. گرفتی نەبونی ماڵی داڵدەدانی هەمیشەیی
نەبونی ماڵێکی هەمیشەیی بۆ داڵدەدانی ئافرەتانی هەڕەشە لێکراو لە گەرمیان، گرفتی بۆ کاری نوسینگەکانی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دروستکردوە.
ئەیوب حسێن، وتەبێژی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان و لێپرسراوی نوسینگەی كه‌لاری بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان، دەڵێت: نەبونی ماڵی داڵدەدانی هەمیشەیی یەکێکە لە گرفتە گەورەکانمان، ئەو ماڵه‌ى لێره‌دا هه‌یه بۆ كه‌یسی كاتییه و 72 سه‌عاتییه، ئه‌مه‌ش بۆ یەکلاکردنەوە و چارەسەرکردنی کەیسێک زۆر کەمە، بەتایبەت هەندێک کەیس دەکەوێتە رۆژانی پشوەوە، هەندێک لە کەیسەکانیش دەستگیرکردنی تۆمەتبار و ئامادەکردنی شایەتی پێویستە، دوای تەواوبونی ئەو 72 سەعاتەی کە هەیە ناچارین بینێرین بۆ ماڵی داڵدەدانی ئافرەتانی هەرەشەلێکراوی سلێمانی.
دەشڵێت: ناردنی کەیسێک بۆ سلێمانی لە روی ئەمنی و کەمی ستاف و پارێزراوی کەیس و سەلامەتی گیانی خاوەن کەیس، گرفتێکی گەورەیە بۆمان.
هێما بۆ ئەوەش دەکات: ئەوەی زیاتر مایەی گرفتە ئەوەیە کە بۆ وتە وەرگرتن یاخود پشکنین و کاری لێکۆڵینەوە، دەبێت ژنه‌كه بهێنرێتەوە و دواى ته‌واوبونى ئه‌و وته‌وه‌رگرتن و كارانه‌ى دیكه، جارێکی تر بنێردرێتەوە بۆ سلێمانی.
لەبەرامبەردا ژیلوان عادل، بەڕێوبەری گشتى چاودێریی و گه‌شه‌پێدانى كۆمه‌ڵایه‌تى گەرمیان كه ماڵی داڵده‌دانى ژنان له گه‌رمیان له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتى ئه‌واندایه، دەڵێت: ئەو کەیسانەی دۆخیان زەرورتر بوە و پێویستی بە دادگا بوە، بە بڕیاری دادوەر زیاتر لە 72 سەعات ماونەتەوە و کاتەکەی درێژکراوەتەوە، ئەو کەیسانەشی کە دڵنیابوین لەوەی دەمێنێتەوە و دادوەر بریاری لەسەر نادات، راستەو خۆ ناردومانە بۆ سلێمانی تا کاتی دادگایی.
"بۆ چارەسەری ئەم گرفتە، هیچ نەبێت ئه‌و 72 سه‌عاته بکرێت بە دوهەفتە، ئه‌وا چ بۆ ئێمە و چ بۆ بنکەکانی پۆلیسیش زۆر باشترە". ئەیوب حسێن، وتەبێژی بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان و لێپرسراوی نوسینگەی كه‌لاری بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان، وای وت.
له‌به‌رامبه‌ردا، ژیلوان عادل، بەڕێوبەری گشتى چاودێریی و گه‌شه‌پێدانى كۆمه‌ڵایه‌تى گەرمیان، دەڵێت: نەتوانراوە ئەوە بکرێت، بەهۆی کەمی ستاف و نەبونی فەرمانبەری پێویستەوە.
كێشه‌یه‌كى دیكه‌ى ماڵی داڵده‌دانى گه‌رمیان، نه‌گونجاوییه‌تى.
محه‌مه‌د عه‌لی، لێپرسراوی هۆبەی کارگێری لە بەڕێوبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان- گەرمیان، وتى: بەهۆی ناخۆشی و نەگونجاوی ماڵی داڵدەدانی ئافرەتانی هەڕەشەلێکراوی کەلار کە هاوشێوەی زیندانە، زۆر کەیس هەبوە لەلامان پێیان وتوین دەرمانبکەن بابکوژرێین چی بکەین لێرە، هه‌ربۆیه باشتر وایە ماڵی داڵدەدان هاوشێوەی ماڵ بێت.
لە بەرامبەردا، ژیلوان عادل، بەڕێوبەری گشتى چاودێریی و گه‌شه‌پێدانى كۆمه‌ڵایه‌تى گەرمیان، دەڵێت: لەلایەن رێکخراوی UNFPA بەڵێنی دروستکردنی ماڵی داڵدەدانمان پێدراوە، بە پێی هەندێک تایبەتمەندی دروستدەکرێت کە وەک ماڵێکی تەواو بێت.
دەشڵێت: بەشێوەیەک دروست دەکرێت کە هەمو ژورێک بە سەرجەم پێداویستیەکانیەوە بێت، لە هەمان کاتدا پاراستنی ژورەکان بەهۆی ئەوەی کە رەنگە هەندێک کەیس هەبێت هەوڵی خۆکوشتن بدات رەچاوی ئەوە کراوە، کە بەشێوەیەکی سەردەمیانە بێت و و وانەبێت کە هاوشێوەی زیندان بێت.
هێمای بۆ ئەوەشکرد: لە رێگەی شارەوانی کەلارەوە شوێنمان بۆ دابین کراوە و وابریارە رێکخراوی UNFPA ساڵی داهاتو دروستکردنی بیناکەمان بۆ جێبەجێ بکەن.
به‌شى سێیەم: ده‌ره‌نجام و راسپارده‌كان
یه‌كه‌م: ده‌ره‌نجام
1. به‌ڕێوبه‌رایه‌تى به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ى توندوتیژی دژى ئافره‌تان و خێزان- گه‌رمیان، یه‌كێكه له به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كانى سه‌ر به وه‌زاره‌تى ناوخۆ له سنورى گه‌رمیان، له ساڵی 2008ـه‌وه له سنوره‌كه‌دا كراوه‌ته‌وه، سه‌ره‌تا به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كى به‌دواداچون بوه و پاشان بوه به به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌ك بۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ى توندوتیژی. ئه‌م به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه ئه‌و كه‌یسانه وه‌رده‌گرێت كه په‌یوه‌ندیدارن به توندوتیژی دژ به ژنان له‌سه‌ر بنه‌ماى ره‌گه‌زییان، هه‌روه‌ها هه‌ر توندوتیژی و كێشه‌یه‌كى دیكه كه له‌ناو خێزانه‌كاندا روبدات و مه‌رج نییه په‌یوه‌ست بێت به ژنانه‌وه.
2. ماوه‌ى زیاتر له دو ساڵه به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه ئه‌و كه‌یسانه وه‌رناگرێت كه به "قورس" ناوده‌برێن و په‌یوه‌ندییان به كوشتن و خۆكوشتنه‌وه هه‌یه، به‌ڵكو به‌شى پۆلیسی نه‌هێشتنى تاوانه‌كان كاری تێداده‌كه‌ن.
3. به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه له یه‌ك كاتدا چه‌ند ئه‌ركێك به‌جێده‌گه‌یه‌نێت، هه‌ر له لێكۆڵینه‌وه‌كردن له‌سه‌ر پرسه‌كانى توندوتیژی، كۆكردنه‌وه‌ى ئامار و داتا له‌باره‌ى كێشه‌كان، هه‌وڵدان بۆ چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كان له رێگه‌ى ئاشته‌وایی تاده‌گات به بڵاوكردنه‌وه‌ى هۆشیاریی كۆمه‌ڵگه‌یی.
4. به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كه له قه‌زاكانى كه‌لار و كفری و ناحیه‌ى رزگاریی نوسینگه‌ى هه‌یه، پێشتریش له قه‌زاى خانه‌قین نوسینگه‌ى هه‌بوه، به‌ڵام به كاریگه‌ریی روداوه‌كانى 16ـى ئۆكتۆبه‌رى 2017، نوسینگه‌كه داخراوه و كراوه به تیمی گه‌ڕۆك "مۆبایل". تێكڕاش به هه‌مو نوسینگه‌كانیه‌وه (132) فه‌رمانبه‌رى هه‌یه.
5. جگه له نوسینگه و تیمه‌كانیان، یه‌كێك له خزمه‌تگوزارییه‌كانى دیكه‌ى به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه، بونى سه‌نته‌رێكى تایبه‌ته بۆ چاره‌سه‌رى كێشه خێزانییه‌كان، كه به‌شێك له‌و هاوڵاتیانه‌ى كێشه‌یان هه‌یه پێش چونه دادگا و هه‌ندێكى تریشیان به فه‌رمانى دادگا، ره‌وانه‌ى سه‌نته‌ره‌كه ده‌كرێن بۆ چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كانیان له‌رێگه‌ى راوێژ و گفتوگۆوه.
6. به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كه روبه‌ڕوى چه‌ندین گرفت ده‌بێته‌وه، هه‌ندێكیان مادین و هه‌ندێكى دیكه‌یان مه‌عنه‌وین، دیارترین كێشه‌ى مه‌عنه‌وى، بونى هه‌ڕه‌شه و مه‌ترسیه له‌سه‌ر ژیانى كارمه‌نده‌كان به‌هۆی ئه‌وه‌ى زۆرجار له بوارى دۆسیه‌ى هه‌ستیاردا كارده‌كه‌ن، هه‌روه‌ك كێشه مادیه‌كانیش خۆیان ده‌بیننه‌وه له نه‌بونى بینا و بودجه‌ى پێویست و... هتد.
7. كه‌می كارمه‌ند و به‌تایبه‌تى كارمه‌ندى شاره‌زا له بواره جیاوازه‌كان، یه‌كێكه له دیارترین كێشه‌كانى به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه، كه كاریگه‌ریی له‌سه‌ر كاره‌كانیان داناوه.
دوه‌م: راسپارده‌كان
1. بونى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ى توندوتیژی دژى ئافره‌تان و خێزان له سنورى گه‌رمیان، پێویستییه‌كى رۆژه، به‌تایبه‌ت كه رێژه‌یه‌كى به‌رچاو له كێشه‌ى كۆمه‌ڵایه‌تى و توندوتیژی هه‌یه و پێویسته لایه‌نێكى فه‌رمی كارى تێدا بكات، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پێویسته ئه‌م به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه به‌هێز بكرێت، ئه‌ویش به دابینكردنى پێداویستییه‌كانى، هه‌روه‌ها دانانى كه‌سى پسپۆڕ و كارمه‌ندى لێهاتو و شیاو بۆی، بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و رۆڵه‌ى بۆی دانراوه، به باشیی و سه‌ركه‌وتوانه بیگێڕێت.
2. بونى مه‌ترسی له‌سه‌ر كارمه‌ندان به‌تایبه‌تى له‌و دۆسیانه‌ى هه‌ستیارن، پێویسته مامه‌ڵه‌یه‌كى ورد و پیشه‌ییانه‌ى له‌گه‌ڵدا بكرێت، بۆ ئه‌وه‌ى سه‌رنه‌كێشێت بۆ روداوى نه‌خوازراو وه‌ك له شوێنى دیكه‌دا رویانداوه.
بۆیه گرنگه به بایه‌خه‌وه كار له‌سه‌ر ئه‌م لایه‌نه بكرێت و هۆشیاری به‌رده‌وام به كارمه‌ندان بدرێت و هه‌روه‌ها له‌كاتى بونى هه‌ر هه‌ڕه‌شه و مه‌ترسییه‌كیش به په‌له كار بۆ چاره‌سه‌ر و كۆتاییپێهێنانى بكرێت.
3. ئه‌نجامدانى خولی راهێنان بۆ كارمه‌ندان زۆر گرنگ و پێویسته، له‌وه‌ش گرنگتر ئه‌وه‌یه كه خوله‌كان له‌سه‌ر بنه‌ماى پیشه‌یی و له ئاستى باڵا و به كواڵێتى به‌رز ئه‌نجام بدرێن، بۆیه هانى به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه و مه‌رجه‌عه‌كانى ده‌ده‌ین بۆ ئه‌وه‌ى به‌رده‌وام بن له ئه‌نجامدانى خول بۆ په‌ره‌پێدان به‌تواناى كارمه‌نده‌كانیان، به‌شێوه‌یه‌ك كه رابهێنرێن به بنه‌ما بنه‌ڕه‌تییه‌كانى پاراستنى مافی مرۆڤ و ژنان و مناڵان.
4. بینا ئه‌گه‌ر بۆ هه‌ر ده‌زگایه‌كى تری حكومی پێویست بێت، ئه‌وا بۆ به‌ڕێوبه‌رایه‌تى به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ى توندوتیژی دژى ئافره‌تان و خێزان، زۆر پێویسته، چونكه سروشتى كاره‌كانى ئه‌م به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه واده‌خوازێت كه خاوه‌نى بینای تایبه‌ت و سه‌ربه‌خۆ بێت و هه‌روه‌ها پارێزراو و گونجاو بێت بۆ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ئه‌و دۆسێیانه‌ى دێنه لایان.
بۆیه پێویسته حكومه‌ت له‌مڕوه‌وه هه‌نگاوى پێویست بگرێته‌به‌ر و بینای گونجاو بۆ به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه و نوسینگه و سه‌نته‌ره‌كانى دروست بكات.
5. بونى سه‌نته‌رى راوێژكاریی خێزانیی، زۆر گرنگ و پێویسته، چونكه ده‌بێته ناوه‌ندێك بۆ چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كان به‌رێگاى راوێژ و گفتوگۆ. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پێویسته جه‌خت له‌وه‌بكرێت كه كاره‌كان به ئاراسته‌یه‌كدا نه‌چن كه تاوانه‌كان په‌رده‌پۆش بكه‌ن و مافی تاكه‌كان له روى یاساوه به‌ده‌ست نه‌یات.
ئه‌م بواره بوارێكى گرنگ و هه‌ستیاره، هه‌ربۆیه پێویسته هه‌م ستافی پێویستی شاره‌زاى بۆ دابین بكرێت، هه‌میش به‌رده‌وام خول و راهێنانیان بۆ ئه‌نجام بدرێت، هه‌روه‌ك پێداویستیه‌كانیشی بۆ فه‌راهه‌م بكرێت.
6. به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كه په‌یوه‌ندی باشی له‌گه‌ڵ رێكخراوه‌كان و ناوه‌نده په‌روه‌رده‌ییه‌كاندا هه‌یه و چالاكی جۆراوجۆری هۆشیاری هه‌یه له‌گه‌ڵیاندا، پێشنیاز ده‌كه‌ین كه به‌رده‌وامى به‌م په‌یوه‌ندییه و ئه‌نجامدانى چالاكی هاوبه‌ش و بره‌ودان به چالاكی هۆشیاریی بدرێت.
له‌لایه‌كى دیكه‌شه‌وه هه‌ست به‌وه‌ده‌كرێت هێشتا هاوڵاتیان له ئه‌ركی به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه به‌باشی نه‌گه‌یشتون، بۆیه پێویسته به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كه له‌مڕوه‌وه كاربكات و باشتر كار بۆ ناساندنى ئیشوكار و ئه‌ركه‌كانى بكات.
7. پێویسته ئه‌و داواكارییانه‌ى كه هه‌ن له‌باره‌ى بونى ماڵی هه‌میشه‌یی داڵده‌دانى ئافره‌تانى هه‌ڕه‌شه‌لێكراو، به‌هه‌ند وه‌ربگیرێن، به‌تایبه‌تى كه بوه به‌كێشه‌یه‌كى دیار و به‌رچاو. له‌مڕوه‌وه پێویسته حكومه‌ت هه‌وڵی دروستكردن و دابینكردنى ماڵێك بدات له سنوره‌كه‌دا.