یه‌كه‌ى چاودێری حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان، له نوێترین راپۆرتى مانگانه‌ى دا، تیشكیخستوه‌ته‌سه‌ر كێشه‌ى ئاوه‌ڕۆ له سنورى گه‌رمیان و له‌وباره‌وه به‌دواداچونى وردی كردوه.
رادیۆی ده‌نگ له‌چوارچێوه‌ى پرۆژه‌یه‌كى دا به پاڵپشتى سندوقی نیشتمانى بۆ دیموكراسی NED، له رێگه‌ى یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیانه‌وه، مانگانه راپۆرتێك له‌سه‌ر كه‌رتێكى په‌یوه‌ست به حكومه‌ت بڵاوده‌كاته‌وه.
ئه‌م مانگه راپۆرته‌كه‌ى ته‌رخانكردوه به باسكردنى كێشه‌ى ئاوه‌ڕۆ له سنوره‌كه‌دا، تیایدا به وردیی به‌دواداچونى كردوه و قه‌باره‌ى ئه‌م كێشه‌یه‌ى خستوه‌ته‌ڕو، هاوكات ئه‌و لێكه‌وته و كاریگه‌رییانه‌شى باسكردوه كه له كێشه‌كه‌وه دروست ده‌بن.
ده‌قی راپۆرته‌كه له خواره‌وه ده‌خوێننه‌وه.
پێشه‌كى:
یه‌كێك له‌و گرفتانه‌ى كه ڕوبه‌ڕوى شاره‌وانیه‌كان له گه‌رمیان بوه‌ته‌وه گرفتى ئاوه‌ڕۆى به‌شێك له گه‌ڕه‌كه‌كانى سنوره‌كه‌یه له‌گه‌ڵ نه‌بونى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوى قورس كه بوه به كێشه‌یه‌كى گه‌وره بۆ هاوڵاتیان.
سنورى گه‌رمیان خۆى له 13 شاره‌وانى ده‌بینێته‌وه، له‌م راپۆرته‌دا له‌سه‌ر قه‌باره‌ى كێشه‌ى ئاوه‌ڕۆى گه‌ڕه‌كه‌كان و هۆكارى كارنه‌كردن له‌سه‌ریان و نه‌بونى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوى قورس ده‌وه‌ستین.
به‌شى یه‌كه‌م: كێشه‌‌كانى ئاوه‌ڕۆى شاره‌وانیه‌كانى گه‌رمیان
یه‌كه‌م: شاره‌وانى قه‌زاى كه‌لار
1. شێوازی ئاوه‌ڕۆی كه‌لار
جیاواز له شاره‌وانیه‌كانى دیكه‌ى سنورى گه‌رمیان قه‌زاى كه‌لار گرفتى ئاوه‌ڕۆى ماڵانى نیه، ئه‌وه‌ى گرفته كۆنى ئاوه‌ڕۆى هه‌ندێك گه‌ڕه‌كه كه پێویستى به نۆژه‌نكردنه‌وه هه‌یه، قه‌زاى كه‌لاریش به پرۆژه‌كانى نیشته‌جێبونه‌وه تاوه‌كو ساڵى داهاتو ده‌گاته 52 گه‌ڕه‌ك.
به‌پێى وته‌ى به‌شێك له دانیشتوانى گه‌ڕه‌كه‌كانى قه‌زاى كه‌لار گرفتى ئاوه‌ڕۆى ماڵانیان نیه ئه‌وه‌ى گرفته نه‌بونى ده‌ره‌چه‌یه‌كى دروسته بۆ ئاوه‌ڕۆ سندوقیه‌كان كه وایكردوه ئاو له گه‌ڕه‌كه‌كانیان كۆببێته‌وه له كاتى باراندا.
ره‌ئوف حه‌مه ئه‌مین، دانیشتوى گه‌ڕه‌كى مامۆستایان له قه‌زاى كه‌لار، ده‌ڵێت: ئاوه‌ڕۆ سنوقیه‌‌كان له نێو گه‌ڕه‌كه‌كان ده‌ره‌چى چونه ژوره‌وه‌ى ئاوى نیه ئه‌مه‌ش وایكردوه له كاتى بونى باراندا ئاوێكى زۆر كۆببێته‌وه له نێو گه‌ڕه‌كه‌مان، بۆیه ناچارین خۆمان ده‌ره‌چه‌یه‌كى بچوكمان بۆ كردوه‌ته‌وه ئه‌مه‌ش وایكردوه بۆن بێته ده‌ره‌وه.
هاوكات، ئه‌كره‌م ساڵح، سه‌رۆكى شاره‌وانى كه‌لار، له‌مباره‌یه‌وه هێما بۆ ئه‌وه ده‌كات: به كۆى گشتى قه‌زاى كه‌لار یه‌كێكه له‌و شارانه‌ى كه گرفتى ئاوه‌ڕۆى ماڵانى نیه و هه‌مو ئه‌و گه‌ڕه‌كانه‌ى كه نه‌خشه‌ى په‌سه‌ندكراویان هه‌یه هه‌مویان ئاوه‌ڕۆیان هه‌یه كه تاوه‌كو ساڵى داهاتوتر قه‌زاكه خۆى له 52 گه‌ڕه‌ك ده‌بینێته‌وه به پرۆژه‌كانى وه‌به‌رهێنانه‌وه كه پێشتر ته‌نها 32 گه‌ڕه‌ك بوین.
ده‌شڵێت: له ئێستادا ته‌نها 2 گه‌ڕه‌كمان هه‌یه كه به زیاده‌ڕه‌وى دروستكراون و كار له‌سه‌ر نه‌خشه‌كانیان كراوه ئه‌ویش گه‌ڕه‌كى حه‌مرین و گه‌ڕكى حاجى محێدینه كه گه‌ڕه‌كى بچوكن و ئاوه‌ڕۆیان نیه، ئه‌گه‌رچى به‌شێكى گه‌ڕه‌كى حه‌مرینیش ئاوه‌ڕۆى هه‌یه.
به‌پێى وته‌ى سه‌رۆكى شاره‌وانى قه‌زاى كه‌لار كار له‌سه‌ر ئه‌و 2 گه‌ڕه‌كه‌ش كراوه كه ئاوه‌ڕۆیان بۆبكرێت، وه‌ك خۆى ده‌ڵێت كار له‌سه‌ر نه‌خشه‌كانیان كراوه ئه‌م 2 گه‌ڕه‌كه ده‌بێت به كۆتا گه‌ڕه‌ك كه گرفتى ئاوه‌ڕۆیان هه‌بێت.
2. گرفتى نۆژه‌نكردنه‌وه
"له قه‌زاى كه‌لار وه‌ك نۆژه‌نكردنه‌وه 2 گه‌ڕه‌كمان پێویستى به نۆژه‌نكردنه‌وه هه‌یه ئه‌وانیش گه‌ڕه‌كه‌كانى فه‌رمانبه‌ران و بنگردن، چونكه ئه‌م گه‌ڕه‌كانى كۆنن و ئاوه‌ڕۆكانیان بۆ ساڵانى هه‌شت و نه‌وه‌ته‌كان ده‌گه‌ڕێته‌وه كه تیره‌ى ئاوه‌ڕۆكه‌ى كۆن و بچوكن"، ئه‌كره‌م ساڵح، سه‌رۆكى شاره‌وانى قه‌زاى كه‌لار واى وت.
وتیشى: بۆ گه‌ڕه‌كى فه‌رمانبه‌ران چه‌ند جارێك بانگه‌وازى بۆ كراوه و كه‌س نه‌یگرتوه تاوه‌كو ئێستا، چاوه‌ڕوان ده‌كرێت له ئاینده‌یه‌كى نزیكدا خۆمان راسته‌وخۆ جێبه‌جێى بكه‌ین، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش ده‌رخسته‌ى بۆ ئاماده‌كراوه و پێویستى به 800 ملیۆن دیناره.
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: بۆ گه‌ڕه‌كى بنگردیش پێویستى زۆرى به نۆژه‌نكردنه‌وه هه‌یه و كارى له‌سه‌ر كراوه ساڵى ئاینده ده‌رخسته‌ی بۆ ئاماده ده‌كرێت بۆ ئه‌وه‌ى كارى له‌سه‌ر بكه‌ین.
3. گرفتى نه‌بونى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوى قورس له قه‌زاى كه‌لار
هاوڵاتیانى قه‌زاى كه‌لار و ده‌وروبه‌رى گازنده‌ى ئه‌وه ده‌كه‌ن كه نه‌بونى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ر بۆ ئاوى قورس كێشه‌ى بۆ دروست كردون به‌تایبه‌ت بۆ پرۆژه كشتوكاڵیه‌كان ئه‌مه وایكردوه كێشه بۆ به‌رهه‌مه‌كانیان دروست بكات.
ئازاد محه‌مه‌د، دانیشتوى پرۆژه‌ى نیشته‌جێبونى بامۆك له قه‌زاى كه‌لار ده‌ڵێت: ئاوه‌ڕۆى كۆى ئه‌و پرۆژانه كه له‌و سنوره دروستكراون چاره‌سه‌رنه‌كراون، ئه‌وه‌ى هه‌یه چاڵێكى گه‌وره‌یه و ئاوه‌ڕۆكان ده‌ڕژێته ناو ئه‌و چاڵه، ئه‌مه‌ش كێشه‌یه بۆ ئێمه و بۆنێكى زۆر ناخۆشى هه‌یه به‌تایبه‌ت له وه‌رزى هاوین كه كێشه‌ى بۆ دروست كردوین.
وتیشى: چه‌ندینجار داوامان كردوه كه چاره‌سه‌ر بكرێت تاوه‌كو ئێستا نه‌كراوه.
له‌هه‌مان كاتدا نه‌بونى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ر ته‌نها كێشه‌ى بۆ هاوڵاتیان دروست نه‌كردوه له شوێنى نیشته‌جێبونه‌كان، به‌ڵكو بوه به گرفت و كێشه‌یه‌كى گه‌وره بۆ پرۆژه‌كانى كشتوكاڵیش.
خه‌سره‌و محه‌مه‌د، خاوه‌نى پرۆژه‌ى ماسى میران له گوندى كه‌ڵه‌شێرته‌په له ناحیه‌ى كۆكس له گه‌رمیان وتى: له‌سه‌ر روبه‌رى 36 دۆنم زه‌وى كه 5 حه‌وزى ماسیم هه‌یه، بۆ سه‌رچاوه‌ى ئاوه‌كه‌ى پشت به روبارى سیروان ده‌به‌ستین، به‌هۆى ئه‌وه‌ى ئاوڕۆى ماڵان راسته‌وخۆ ده‌ڕژێته ناو روبارى سیروانه‌وه كه هى كه‌لار و گرده‌گۆزینه به‌تایبه‌ت ئه‌مه كێشه‌ى بۆ دروست كردوین و ماسیه‌كانمان توشى نه‌خۆشى ڤایرۆس بوه.
ده‌شڵێت: پشكنینمان كردوه چ بۆ ئاوه‌كه‌ى چ بۆ ماسیه‌كانمان له كه‌لار و ده‌ره‌وه‌ى گه‌رمیانیش بۆمان ده‌ركه‌وتوه هۆكارى بڵاوبونهوهى نه‌خۆشى ڤایرۆسی له نێو حه‌وزه‌كانمان له‌و سنوره هۆكاره‌كه‌ى ئاوه‌ڕۆى ماڵانه.
هێماى بۆ ئه‌وه‌شكرد: دواى چه‌ندن گله‌ى و گازنده ئێستا به‌شێك له ئاوه‌ڕۆكه لابراوه و له %50 كێشه‌كه‌مان كه‌مبوه‌ته‌وه وه‌ك نه‌خۆشى، به‌ڵام گرنگه ئه‌و كێشه‌یه بنبڕبكرێت و چاره‌سه‌ربكرێت، چونكه نه‌ك بۆ ماسیه‌كانمان، به‌ڵكو كێشه‌ى ته‌ندروستیش بۆ هاوڵاتیان دروست ده‌كات.
له به‌رامبه‌ردا، ئه‌كره‌م ساڵح، سه‌رۆكى شاره‌وانى قه‌زاى كه‌لار له‌مباره‌یه‌وه هێما بۆ ئه‌وه ده‌كات: له یه‌ك دو هه‌فته‌ى رابردو كۆبونه‌وه‌یه‌كمان كرد له ئیداره‌ى گه‌رمیان كه كار له‌سه‌ر یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوى قورس بكرێت له گه‌رمیان به‌گشتى و به‌تایبه‌ت كه‌لار، چونكه به‌رده‌وام شار له فراوانبونه و زه‌وى فه‌رمانبه‌ران و زیندانیانى سیاسیشى به‌سه‌ردا هاتوه هه‌مو ئه‌مانه پێویستى به ئاوه‌ڕۆیه.
وتیشى: لیژنه‌یه‌ك له ئیداره‌ى گه‌رمیان كه له لایه‌نه په‌وه‌ندیداره‌كان پێكهاتوه و بڕیارمانداوه یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوى قورسى كه‌لار دابنرێت، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ناكرێت گه‌ڕه‌ك به گه‌ڕه‌ك یاخود پرۆژه‌كانى نیشته‌جێبون به جیا و گه‌ڕه‌كانى كه به جیا یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى بۆ دابنرێت.
ده‌شڵێت: به‌هۆى ئه‌وه‌ى ناتوانرێت له‌لایه‌ن شاره‌وانیه‌وه ئیدامه بدرێت بڕیارمانداوه پرۆژه‌كانى نیشته‌جێبون و زه‌وى فه‌رمانبه‌ران و زیندانیانى سیاسى ئاوه‌ڕۆى سندوقى بۆ دروست بكرێت، له‌گه‌ڵ تۆڕه كۆ‌نه‌كه‌ى كه‌لار بكرێت به‌یه‌ك و كارگه‌یه‌كى ریسایكلینى گه‌وره دابنرێت له خواروى كه‌لاره‌وه و شوێنى بۆ دانراوه.
به‌پێى وته‌ى سه‌رۆكى شاره‌وانى قه‌زاى كه‌لار، له ئێستادا له قۆناغى دراسه‌كردنى بابه‌ته‌كه و كار له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌كرێت نه‌خشه و دیزاینێكى بۆ دروست بكرێت هاوكات خه‌مڵاندنى بۆ بكرێت كه چه‌ندى پێویسته له‌گه‌ڵ ئه‌و بودجانه‌ى كه بڕیاره له ناو پرۆژه‌كان یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ر دابنرێت بكرێن به‌یه‌كه و دانه‌یه‌كى گه‌وره بۆ قه‌زاكه دابنرێت.
ئه‌كره‌م ساڵح، جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: به دانانى ئه‌و یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ره، كێشه‌ى جوتیاران و پرۆژه‌كانى كشتوكاڵى و قه‌زاكه‌ش چاره‌سه‌ر ده‌بێت.
دوه‌م: شاره‌وانى قه‌زاى كفرى
1. هاوڵاتیان چى له‌باره‌ى ئاوه‌ڕۆى گه‌ڕه‌كه‌كانیانه‌وه ده‌ڵێن؟
قه‌زاى كفرى خۆى له 16 گه‌ڕه‌ك ده‌بینێته‌وه، یه‌كێك له‌و گرفتانه‌ى كه هه‌یه‌تى له هه‌ندێك له گه‌ڕه‌كه‌كان تاوه‌كو ئێستا كێشه‌ى ئاوه‌ڕۆى هه‌یه ئه‌مه‌ش وایكردوه هاوڵاتیان نیگه‌رانببن.
"گه‌ڕه‌كه‌كه‌ى ئێمه گرفتى ئاوه‌ڕۆمان هه‌یه، به‌جۆرێكه هه‌ر ماڵێكمان بۆ خۆى بیرێكى ده‌ستى كردوه له‌به‌رده‌م ماڵه‌كانمان ئاوه‌ڕۆكه‌مان ده‌ڕواته ناوى و شاره‌وانى دێت خاڵى ئه‌كات، ئه‌مه گرفته بۆ ئێمه چونكه شاره‌وانى فریاناكه‌وێت و چه‌ند رۆژجارێك بیره‌كان پڕده‌بن له‌به‌ر ئه‌وه‌ى زه‌وییه‌كه‌ى تایه‌ره و ئاوه‌كه هه‌ڵنامژێت".
گه‌رمیان شوكر، دانیشتوى گه‌ڕه‌كى ئه‌وبه‌رى له قه‌زاى كفرى وا ده‌ڵێت.
وتیشى: یه‌كێكى دیكه له گرفته‌كان ئه‌وه‌یه مه‌ترسى هه‌یه بۆ مناڵه‌كانمان كه بكه‌ونه ناوییه و بخنكێن، به‌تایبه‌ت ئه‌و ماڵانه‌ى كه به كرێ له ناو خانوه‌كانن سه‌رى ئه‌و بیرانه به كراوه‌یى ده‌هێڵنه‌وه.
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: ئه‌مه جگه له‌وه‌ى كه بۆنێكى زۆر ناخۆشى هه‌یه و كاریگه‌رى كردوه‌ته سه‌رمان، ته‌نانه‌ت له روى ژینگه‌یشه‌وه قبوڵكراونیه.
باسى له‌وه‌شكرد: تاوه‌كو ئێستا حكومه‌ت هیچى بۆ نه‌كردوین كه نزیكه‌ى 160 ماڵ له‌و گه‌ڕه‌كه‌ین كه بۆماوه‌ى 16 ساڵه ئه‌وه حاڵى ئێمه‌یه، چه‌ندین قایمقامیه‌ته بگۆڕێت تاوه‌كو ئێستا ئه‌و گرفته چاره‌سه‌رنه‌كراوه، له كاتێكدا سه‌ردانى سه‌رۆكى حكومه‌تمان كردوه بۆ ئه‌و بابه‌ته جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌كه‌نه‌وه كه بودجه بۆ ئاوه‌ڕۆى ئه‌و گه‌ڕه‌كانه خه‌رج كراوه كه‌چى هیچ نه‌كراوه.
سه‌رگوڵ ئیبراهیم، دانیشتوى گه‌ڕه‌كى له‌تیف هه‌ڵمه‌ت له قه‌زاى كفرى وتى: بۆماوه‌ى 3 ساڵه نیشته‌جێیى ئه‌م گه‌ڕه‌كه‌ین و ئاوه‌ڕۆمان نیه، بۆ چاره‌سه‌رى ئه‌م بابه‌ته‌ش به ناچارى چاڵمان دروست كردوه به شۆفڵ و ئاوه‌كه‌ى تێدا كۆئه‌بێته‌وه ئه‌مه‌ش مه‌ترسیه بۆ سه‌ر مناڵه‌كانمان كه ده‌ترسین بكه‌ونه ناویه‌وه.
باسى له‌وه‌شكرد: چه‌ندینجار وتومانه 200 بێ یان 300 هه‌زار بێت بمانكه‌وێت ماڵه‌كان ئه‌یده‌ین به‌س بۆمان بكه‌ن، له كاتێكدا ئاوه‌ڕۆى سه‌ره‌كى شاره‌كه لێمانه‌وه دور نیه هه‌ر 200 مه‌ترێك دوره، كه‌چى تاوه‌كو ئێستا نه‌كراوه.
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: چه‌ندینجار داوامان كردوه له‌گه‌ڵ ماڵه‌كانى گه‌ڕه‌ك سودى نیه.
له به‌رامبه‌ردا، عه‌لى خورشید، سه‌رۆكى شاره‌وانى قه‌زاى كفرى باسى له‌وه‌كرد: قه‌زاى كفرى به‌كۆى گشتى خۆى له 16 گه‌ڕه‌ك ده‌بینێته‌وه، له‌و رێژه‌یه 3 گه‌ڕه‌كمان ئاوه‌ڕۆى نیه ئه‌وانیش گه‌ڕه‌كه‌كانى (ئه‌وبه‌رى، له‌تیف هه‌ڵمه‌ت و فه‌رمانبه‌ران)ـن، ئه‌گه‌رنا %90ـى گه‌ڕه‌كه‌كانى كفرى ئاوه‌ڕۆیان هه‌یه.
وتیشى: ئه‌و گه‌ڕه‌كانه‌ى كه ئاوه‌ڕۆیان نیه هه‌ر ماڵێك و له حه‌وشه‌ى ماڵه‌كه‌ى یاخود له به‌رده‌رگاى خۆى بیرى كردوه و ئاوه‌ڕۆكه‌ى ده‌چێته ناوى و دواتر خۆمان ده‌ڕۆین بۆیان پاك ده‌كه‌ینه‌وه، له ئێستادا ته‌نها رێگه‌چاره بۆ ئه‌و گه‌ڕه‌كانه هه‌ر ئه‌وه‌یه.
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: ئه‌و 3 گه‌ڕه‌كه ده‌رخسته‌مان بۆ ئاماده‌كردوه و بڕى بودجه‌كه‌شى خۆى له نزیكه‌ى 2 ملیار دینار ده‌بینێته‌وه بۆ ئاوه‌ڕۆكه‌ى، به‌رزمانكردوه‌ته‌وه بۆ سه‌روى خۆمان و چاوه‌ڕوانین بزانین كه‌ى ده‌ڕواته بوارى جێبه‌جێكردنه‌وه.
2. ئاوه‌ڕۆ قه‌زاى كفرى تاچه‌ند پێویستى به نۆژه‌نكردنه‌وه هه‌یه؟
"ئه‌و 12 گه‌ڕه‌كه‌ى قه‌زاى كفرى كه ئاوه‌ڕۆیان هه‌یه هیچ پێویستیان به نۆژه‌نكردنه‌وه یان گۆڕینیان نیه، چونكه نوێن و زۆربه‌یان له ساڵى 2009 دروستكراون، بۆیه ئه‌وله‌ویه‌تى كارى ئێمه له ئێستادا كاركردنه له‌سه‌ر دروستكردنى ئاوه‌ڕۆ بۆ ئه‌و ئه‌و 3 گه‌ڕه‌كه‌ى كه نوێن و له ناو قه‌یرانى دارایی دروستبون و ئاوه‌ڕۆیان نیه". عه‌لى خورشید، سه‌رۆكى شاره‌وانى قه‌زاى كفرى باسى له‌وه‌كرد.
3. نه‌بونى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ر له قه‌زاى كفرى
"تاوه‌كو ئێستا حكومه‌ت ئاوه‌ڕۆى گه‌ڕه‌كه‌كه‌ى بۆ نه‌كردوین یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ر چۆن ده‌كرێت هه‌ر ناكرێت، ئێمه به‌بۆنه‌ى ئه‌وه‌ى ئاوه‌ڕۆمان نیه و ئه‌و هه‌مو پیسیه كۆئه‌بێته‌وه له چاڵێكدا هه‌موى بوه‌ته سیانكا و بۆنێكى زۆر پیسى هه‌یه ئه‌مه جگه له‌وه‌ى چه‌ندین حه‌شه‌ره‌ى وه‌ك ره‌سق و مشك و مێشوله دروست بوه به‌هۆى ئه‌وه، چونكه ئاوه‌كه زه‌ویه‌كه‌ى ئه‌یمژێت و پیسیه‌كه‌ى ئه‌مێنێته‌وه". سه‌رگوڵ ئیبراهیم، دانیشتوى گه‌ڕه‌كى له‌تیف هه‌ڵمه‌ت له قه‌زاى كفرى واى وت.
سه‌رۆكى شاره‌وانى قه‌زاكه‌ش ده‌ڵێت: دانانى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆ تێچویه‌كى زۆرى ئه‌وێت و حكومه‌ت له توانایدا نیه.
عه‌لى خورشید، وتیشى: له دو ده‌ره‌چه‌وه ئاوه‌ڕۆى قه‌زاى كفرى ده‌چێته ده‌ره‌وه و رێڕه‌وى ده‌ره‌چه‌یه‌كیان ده‌ڕژێته ناو چه‌مى قه‌زاى كفرى له‌گه‌ڵ باراناو پاك ده‌بێته‌وه، به‌ڵام یه‌كێكى دیكه له رێڕه‌وه‌كانى ئاوه‌ڕۆ ده‌ڕژێته سه‌روى گوندى كارێز كه ئه‌مه‌ش كێشه‌یه و پێویستى به یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ره بۆ ئه‌وه‌ى بتوانین ئه‌و گرفته چاره‌سه‌ر بكه‌ین.
هێماى بۆ ئه‌وه‌شكرد: دانانى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ریش تێچویه‌كى زۆرى ده‌وێت بۆ ئه‌وه‌ى بتوانین ئاوه‌ڕۆى ته‌واوى قه‌زاكه بكه‌ین به‌یه‌ك و یه‌ك یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى بۆ دابنرێت، ئه‌و بڕه بودجه‌شى كه پێویستیه‌تى ناگاته 20 ملیار دینار به‌پێى ئه‌و خه‌مڵاندنه‌ى كه كراوه، بۆ ئه‌مه‌ش ده‌بێت كۆمپانیا جێبه‌جێى بكات حكومه‌ت ناتوانێت ئه‌وه‌بكات له ئێستادا.
ده‌شڵێت: بۆ ئه‌و بابه‌ته داوامان له به‌ڕێوبه‌رایه‌تى گشتى ئاو و ئاوه‌ڕۆكانى هه‌رێم كرد له هه‌ولێر، دراسه‌تى ئه‌و بابه‌ته‌یان كردوه، به‌ڵام تاوه‌كو ئێستا هیچ نه‌كراوه.
سێیه‌م: شاره‌وانى ناحیه‌ى رزگاریى
1. وته‌ى هاوڵاتیان له‌باره‌ى ئه‌وڕۆى گه‌ڕه‌كه‌كانیان
شاره‌وانى ناحیه‌ى رزگارى یه‌كێكى دیكه‌یه له شاره‌وانیه‌كانى سنورى گه‌رمیان كه خۆى له 15 گه‌ڕه‌ك ده‌بینێته‌وه هاوشێوه‌ى شاره‌وانیه‌كانى دیكه گرفتى نه‌بونى ئاوه‌ڕۆى ماڵان و یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوى قورسى هه‌یه.
هاوشێوه‌ى شاره‌وانیه‌كانى ترى گه‌رمیان هه‌ندێك له گه‌ڕه‌كه‌كانى ناحیه‌ى رزگاریش گرفتى ئاوه‌ڕۆیان هه‌یه هاوڵاتیانیش نیگه‌رانن له دۆخه‌كه، هاوڵاتیه‌ك ده‌ڵێت: به‌شێكیمان له‌سه‌ر حسابى خۆمان ئاوه‌ڕۆمان بۆ كردوه.
ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د، دانیشتوى گه‌ڕه‌كى ئاوباریك له ناحیه‌ى رزگاریى، وتى: وه‌ك دانیشتوانى گه‌ڕه‌كه‌كه‌مان هه‌میشه گله‌ى ئه‌وه‌مان هه‌بوه كه ئاوه‌ڕۆمان بۆ نه‌كراوه، ئه‌وه‌شى كه هه‌یه چه‌ند كۆڵانێك هاوڵاتیان له‌سه‌ر حساب خۆیان كردویانه له كاتێكدا ده‌بێت شاره‌وانى ئه‌وه‌بكات.
وتیشى: له كاتی هاویناندا به‌تایبه‌ت بۆنێكى زۆر ناخۆشى هه‌یه و هۆكاره بۆ بڵاوبونهوهى نه‌خۆشى.
ده‌شڵێت: هیچ لایه‌نێكى په‌یوه‌ندیداریش خه‌مى ئه‌م بابه‌ته‌ى نه‌خواردوه و هه‌میشه به بیانوى نه‌بونى بودجه كه به‌رده‌ستیان نیه هیچ كارێك نه‌كراوه بۆ ئه‌م بابه‌ته، بۆیه داوا ده‌كه‌ین بۆمان چاره‌سه‌ر بكرێت.
"ناحیه‌ى رزگارى خۆى له 15 گه‌ڕه‌ك ده‌بینێته‌وه، له كۆى ئه‌م گه‌ڕه‌كانه سه‌نگاویه‌كان به‌گشتى ئاوه‌ڕۆى نیه و له هه‌ندێك گه‌ڕه‌كیش هه‌یه به‌شێكى ئاوه‌ڕۆكه‌ى به جێماوه". ئه‌رسه‌لان ئه‌حمه‌د، سه‌رۆكى شاره‌وانى ناحیه‌ى رزگاریى واى وت.
ده‌شڵێت: گه‌ڕه‌كى سه‌نگاویه‌كان له بودجه‌ى 2024 داخڵ كراوه و هه‌ر چاوه‌ڕوانین بۆ ئه‌وه‌ى جێبه‌جێ بكرێت، به‌ڵام تاوه‌كو ئێستا یه‌كلانه‌بوینه‌ته‌وه كارى له‌سه‌ر بكرێت و بودجه‌كه‌شى نزیكه‌ى 1 ملیار دیناره.
له‌باره‌ى گه‌ڕه‌كه‌كانى دیكه كه ئاوه‌ڕۆیان به‌جێماوه، سه‌رۆكى شاره‌وانى ناحیه‌ى رزگارى جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: هه‌وڵده‌ده‌ین ئه‌و گه‌ڕه‌كانه‌ش كارى له‌سه‌ربكه‌ین.
2. گرفتى نۆژه‌نكردنه‌وه‌ى ئاوه‌ڕۆكان
سه‌رۆكى شاره‌وانى ناحیه‌ى رزگارى جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ده‌كاته‌وه، گه‌ڕه‌كه‌كانى ناحیه‌كه ئاوڕۆكانیان پێویستى به نۆژه‌نكردنه‌وه یان گۆڕینیان نیه، وه‌ك خۆى ده‌ڵێت: له‌به‌رئه‌وه‌ى نوێن.
ئه‌رسه‌لان ئه‌حمه‌د، وتیشی: هیچ گه‌ڕه‌كێكمان نیه پێویستى به نۆژه‌نكردنه‌وه هه‌بێت، چونكه زۆرنین دروستكراون و به‌لای كه‌مه‌وه 30 ساڵ ئه‌توانێت به‌رده‌وامى هه‌بێت و گرفتى نیه.
3. هاوڵاتیه‌ك: بۆنى ئاوه‌ڕۆى ماڵان بێزارى كردوین
له كۆى شاره‌وانیه‌كانى گه‌رمیان یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆ بونى نیه یه‌كێك له‌و شاره‌وانیانه‌ش ناحیه‌ى رزگارییه، به‌شێكى هاوڵاتیان ده‌ڵێن بۆنى ئاوه‌ڕۆى ناحیه‌كه بێزارى كردوین، سه‌رۆكى شاره‌وانیش ده‌ڵێت: دانانى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ر بودجه‌یه‌كى زۆرى ده‌وێت.
به‌خیتار ره‌ئوف، دانیشتوى گه‌ڕه‌كى ئاوبارى له ناحیه‌ى رزگارى باس له‌وه ده‌كات: یه‌كێك له‌و گرفتانه‌ى كه هه‌مانه و روبه‌ڕومان بوه‌ته‌وه ده‌ره‌چه‌ى ئاوه‌ڕۆى ناحیه‌ى رزگارى زۆر درونه‌خراوه‌ته‌وه و كیلۆمه‌ترێك نابێت ته‌نها خراوه‌ته ئه‌و به‌رى جاده‌كه‌وه.
وتیشى: ئه‌وه زۆر كێشه‌یه بۆ ئێمه بۆنێكى زۆر پیس ده‌گه‌ڕێته‌وه به‌تایبه‌ت له وه‌رزى هاوین زیاتره و بوه‌ته هۆى دروستبونى مێشوله و چه‌ندین حه‌شه‌راتى دیكه، ئه‌مه جگه له‌وه‌ى كه به جاده‌كه تێده‌په‌ڕیت بۆنێكى زۆر ناخۆش دێته ناو ئۆتۆمبێله‌كه‌تیشه‌وه.
له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى تا چه‌ند سه‌ردانى حكومه‌تیان كردوه بۆ چاره‌سه‌ركردنى ئه‌م بابه‌ته، ئه‌و هاوڵاتیه جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: پێش 2 ساڵ له‌گه‌ڵ به‌ڕێوبه‌رى ناحیه و شاره‌وانى ناحیه‌ش دانیشتین یه‌كێك له‌و گرفتانه‌ى كه باسمان كرد ئه‌م بابه‌ته‌بو، به‌ڵام تاوه‌كو ئێستا چاره‌سه‌رنه‌كراوه، له كاتێكدا چاره‌سه‌ركردنى زۆر ئاسانه و ده‌كرێت به كۆمپانیاكانى وه‌به‌رهێنان ئه‌وه بكرێت و دروبخرێته‌وه له ناحیه‌كه، چونكه شارى شكۆ بۆ خۆى له ته‌نیشتیه‌تى و له داهاتو ده‌بێت به كێشه بۆ ئه‌و ماڵانه‌ش.
له به‌رامبه‌ردا، ئه‌رسه‌لان ئه‌حمه‌د، سه‌رۆكى شاره‌وانى ناحیه‌ى رزگاریى ده‌ڵێت: نه‌ك له گه‌رمیان له ته‌واوى كوردستان نه‌بونى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ر بوه به كێشه‌یه‌كى گه‌وره له ئێستادا، وه‌ك ناحیه‌ى رزگارى به‌ده‌رنین له‌و بابه‌ته و ناحیه‌كه 3 ده‌ره‌چه‌ى هه‌یه كه ئاوه‌ڕۆى ماڵان لێوه‌ى ده‌ڕژێته ناو چه‌مه‌كان، ئه‌مه‌ش یه‌كێكى تره له گرفته‌كانى ئێمه كه به‌هۆى كه‌مى بودجه‌وه كاتى خۆى نه‌توانراوه زۆر دوربخرێته‌وه له ناحیه‌كه كه‌وتوه ئه‌وبه‌رى جاده‌كه‌وه.
وتیشى: بۆیه دۆخى ناحیه‌ى رزگاریى له‌و روه‌وه خراپه، ئه‌گه‌ر بته‌وێت چاره‌سه‌رێكى ئه‌ندازیاریی بۆ بكه‌ى ئه‌وه ده‌بێت هه‌ر سێ ده‌ره‌چه‌كه ببه‌ستى به‌یه‌كه‌وه و به‌لاى كه‌مه‌وه كیلۆمه‌ترێك له ناحیه‌كه دوربخرێته‌وه و دواتر یه‌كه‌یه‌كى چاره‌سه‌رى بۆ دابنرێت كه ئه‌مه‌ش بودجه‌یه‌كى زۆرى پێویسته و له تواناى شاره‌وانیدا نیه و دراسه‌یه‌كى باشى ده‌وێت.
هێماى بۆ ئه‌وه‌شكرد: ئه‌م گرفته له نێو پرۆژه نیشته‌جێبونه‌كانیش هه‌یه ئه‌گه‌رچى وه‌به‌رهێنان له‌گه‌ڵ ژینگه‌دا رێكه‌وتون كه ئه‌و پرۆژانه یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى خۆى هه‌بێت، به‌ڵام میكانیزمى جێبه‌جێكردنى بۆ شاره‌وانى قورس ده‌بێت، چونكه پێویستى به ستاف و بودجه‌شه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى كۆمپانیا تا ساڵێك ده‌توانێت سیانه‌ى بكات دواى ئه‌وه ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆى شاره‌وانى كه ناتوانین ئیدامه‌ى بده‌ین به‌و دۆخه‌وه، بۆیه ئه‌گه‌ر ئه‌و یه‌كه‌یش په‌كى بكه‌وێ كاره‌سات ده‌خوڵقێنێ.
چواره‌م: شاره‌وانیه‌كانى ترى گه‌رمیان
ناحیه و شاره‌دێكان، هه‌ریه‌كه‌یان به‌جۆرێك كێشه‌ى ئاوه‌ڕۆی هه‌یه.
سه‌یوان مه‌حمود، دانیشتوى گه‌ڕه‌كى كوردستان ناحیه‌ى باوه‌نور له گه‌رمیان ده‌ڵێت: گرفتى ئاوه‌ڕى ماڵان له گه‌ڕه‌كه‌كانى باوه‌نور نیه، ئه‌وه‌ى گرفته ئه‌وه‌یه كه ڕێره‌وى ئاوه‌ڕۆكان كه نزیكه‌ى 5 رێڕه‌وه له ناحیه‌كه زۆر دور نه‌خراونه‌ته‌وه ئه‌مه‌ش له وه‌رزى هاوین به‌تایبه‌ت بۆن ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ دانیشتوانه‌كه‌ى، به‌تایبه‌ت دانیشتوانى گه‌ڕه‌كه‌كانى سیروان و ئاشتى، چونكه له ئه‌وانه‌وه زۆر نزیكن.
له شاره‌دێی گرده‌گۆزینه‌ش، هاوڵاتیان ناچاربون له‌به‌رده‌م ماڵه‌كانى خۆیان چاڵدروست بكه‌ین بۆئه‌وه‌ى ئاوه‌ڕۆكه‌یان بڕژێته ناوى.
ئه‌حمه‌د عه‌زیز، دانیشتوى گه‌ڕه‌كى نه‌ورۆز له گرده‌گۆزینه ده‌ڵێت: گه‌ڕه‌كه‌كه‌ى ئێمه ئاوه‌ڕۆى ماڵانى نیه و بوه به كێشه بۆمان، به‌جۆرێك كێشه‌ى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ دروستكردوین له نێوان دراوسێكاندا، ناچاربونین پاره‌یه‌كى زۆرمانداوه و چاڵمانكردوه له به‌رده‌م ماڵه‌كانى خۆمان.
هێماى بۆ ئه‌وه‌شكرد: ئه‌مه‌جگه له‌وه‌ى ئه‌و چاڵانه‌ى كه كردومانه نزیكه له سه‌رچاوه‌ى ئاوى خواردنه‌وه‌مان كه پشت به بیر ده‌به‌ستین ماڵى واهه‌یه 10 مه‌تر لێوه‌ى دوره، ئه‌مه‌ش یه‌كێكى تره له كێشه‌كه‌مان.
له‌به‌رامبه‌ردا، كه‌مال عه‌لى، سه‌رۆكى شاره‌وانى گردنه‌گۆزینه له گه‌رمیان وتى: گرده‌گۆزینه خۆى له 5 گه‌ڕه‌ك ده‌بینێته‌وه، كۆى گه‌ڕه‌كه‌كان جگه له گه‌ڕه‌كى نه‌ورۆز هه‌موى ئاوه‌ڕۆى بۆكراوه.
ده‌شڵێت: گه‌ڕه‌كى نه‌ورۆز گه‌ڕه‌كێكى گه‌وره‌یه و پێویستى به زیاتر له 3 ملیار دیناره بۆ ئه‌وه‌ى ته‌واو بكرێت، به‌ڵام به‌هۆى قه‌یرانى داراییه‌وه تاوه‌كو ئێستا نه‌مانتوانیوه ئیشى له‌سه‌ر بكه‌ین.
باسى له‌وه‌شكرد: له‌سه‌ر بودجه‌ى په‌ره‌پێدانى پارێزگاكان كارمان له‌سه‌ر ئه‌وه كردوه بڕى 500 ملیۆن دینار ره‌زامه‌ندیمان وه‌رگرتوه بۆ ئه‌وه‌ى بتوانین ئاوه‌ڕۆى گه‌ڕه‌كه‌كان و قیرتاوكردنى هه‌ندێك كۆڵانى پێبكه‌ین، ئه‌گه‌رچى ئه‌و بڕه پاره‌یه كه‌مه و وه‌كپێویست نیه، به‌ڵام له نه‌بون باشتره و هه‌ر به‌وشێوه‌یه جوڵه هه‌بێت باشتره.
نه‌بونى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ری ئاوه‌ڕۆ و راسته‌وخۆ رژانى بۆ نێو روبار و چه‌مه‌كان، یه‌كێكن له كێشه گه‌وره‌كانى كۆی شاره‌وانیه‌كان.
سه‌یوان مه‌حمود، دانیشتوى گه‌ڕه‌كى كوردستان له ناحیه‌ى باوه‌نور له گه‌رمیان ده‌ڵێت: رێڕه‌وى ئاوه‌ڕۆى ناحیه‌كه‌مان زۆر نزیكن له گه‌ڕه‌كه‌كانه‌وه، هه‌روه‌ك راسته‌وخۆش ده‌ڕژێته ناو روبارى سیروان ئه‌مه‌ش گرفتێكى دیكه‌یه كه كاریگه‌رى له‌سه‌ر ته‌ندروستى تاك هه‌یه له گه‌رمیان به‌گشتى.
ئه‌حمه‌د عه‌زیز، دانیشتوى گه‌ڕه‌كى نه‌ورۆز له شارده‌ێی گرده‌گۆزینه، ده‌ڵێت: یه‌كێك له‌و گرفتانه‌ى كه روبه‌ڕومان بوه‌ته‌وه نه‌بونى ئاوه‌ڕۆى ماڵانه و ده‌ڕژێته سه‌ر زه‌ویه كشتوكاڵیه‌كانمان كه زه‌رعاتمان تیاكردوه، ئه‌مه‌ش له‌ڕوى ته‌ندروسیته‌وه گونجاو نیه.
له‌به‌رامبه‌ردا، كه‌مال عه‌لى، سه‌رۆكى شاره‌وانى گرده‌گۆزینه، باس له‌وه ده‌كات: كارمان له‌سه‌ر ئه‌وه كردوه كه راسته‌وخۆ ئاوه‌ڕۆكه نه‌ڕوات بۆ جوتیاره‌كان كه كارى كشتوكاڵى ده‌كه‌ن و پرۆژه‌یان هه‌یه، به‌ڵام هه‌ڵكه‌وته‌ى جوگرافى شوێنه‌كه وایه چاره‌سه‌رێكى نیه، ئه‌وه‌ى چاره‌سه‌ره ئه‌وه‌یه ده‌بێت یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى بۆ دابنرێت، كه‌ئه‌مه‌ش بودجه‌یه‌كى زۆرى پێویسته و حكومه‌ت ناتوانێت بیكات، ئه‌گه‌رچى تاوه‌كو ئێستا ده‌رخسته‌مان بۆ ئاماده نه‌كردوه.
"له زۆرێك له شاره‌وانیه‌كان تاڕاده‌یه‌كى زۆر باشه كێشه‌ى ئاوه‌ڕۆى گه‌ڕه‌كه‌كان چاره‌سه‌ركراوه، راسته تاوه‌كو ئێستا هه‌ندێك گه‌ڕه‌گ گرفتیان هه‌یه، به‌ڵام به گشتى زۆرینه‌ى چاره‌سه‌ر كراوه و گرفت نیه". به‌رزان كه‌ریم، به‌ڕێوبه‌رى گشتى شاره‌وانیه‌كانى گه‌رمیان وتى.
وتیشى: له‌و گه‌ڕه‌كانه‌ى كه له شاره‌وانیه جیاوا‌زه‌كان هه‌یه و ئاوه‌ڕۆیان نیه ده‌توانرێت كارى له‌سه‌ر بكرێت له رێگه‌ى داهاتى شاره‌وانیه‌كان بێت یان بودحه‌ى په‌ره‌پێدانى پارێزگاكان بێت یان داهاتى فرۆشتنى زه‌ویه‌وه بێت، ئێستا بۆ نمونه قه‌زاى كه‌لار له %90ـى گه‌ڕه‌كه‌كانى گرفتى ئاوه‌ڕۆى نیه.
ده‌شڵێت: ئه‌وه‌ى گرفته بۆ ئێمه له ئێستادا و كێشه گه‌وره‌كه‌یه نه‌بونى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆى ماڵانه كه ئه‌چێته كوێ، كه تاوه‌كو ئێستا نه‌توانراوه چاره‌سه‌ر بكرێت به‌جۆرێكه به‌شێكیان به شێوه‌ى سندوقى ده‌رئه‌كرێت له شاره‌وه ئه‌مه‌ش جارێكى تر تێكه‌ڵ به ئاوى خواردنه‌وه‌ى و روبار و چه‌مه وه‌رزیه‌كان ده‌بێت، كه ئه‌مه‌ش پێچه‌وانه‌ى ستاندارى ژینگه‌ى جیهانیه و نابێت ئاوه‌ڕۆ تێكه‌ڵ به چه‌م و روباره‌كان بكرێت.
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: بۆ چاره‌سه‌رى ئه‌م بابه‌ته دانانى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆیه كه پێویسته كارى جدى له‌سه‌ر بكرێت، ئه‌گه‌رچى حكومه‌ت له روى داراییه‌وه تواناى ئه‌وه‌ى نیه له كاتێكدا پێویسته هه‌ر شاره‌وانیه‌ك و یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى هه‌بێت.
له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى تاچه‌ند كار له‌سه‌ر ئه‌وه‌كراوه له رێگه‌ى كه‌رتى تایبه‌ته‌وه كار له‌سه‌ر ئه‌و پرۆسه‌یه بكرێت، به‌ڕێوبه‌رى گشتى شاره‌وانیه‌كانى گه‌رمیان باسى له‌وه‌شكرد: تاوه‌كو ئێستا له رێگه‌ى كه‌رتى تایبه‌ته‌وه كه‌سێك نه‌هاتوه داواكارییه‌ك پێشكه‌ش بكات بۆ ئه‌و مه‌به‌سته، حكومه‌تیش ناتوانێت ئه‌وه بكات به‌پێى ئه‌و خه‌مڵاندنه‌ى هاتوه‌ته به‌رده‌ستمان كه له پرۆژه‌كانى وه‌به‌رهێنان كراوه بۆ هه‌ر 1 هه‌زار كه‌سێك 2 ملیۆن دۆلارى پێویسته كه یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى بۆ دابنرێت، كه مه‌فروزه له پرۆژه نیشته‌جێبونه‌كان هه‌ریه‌كه‌یان بۆ خۆیان جێبه‌جێى بكه‌ن و ژینگه‌ش ئه‌و بابه‌ته‌ى په‌سه‌ند كردوه، كه‌چى تاوه‌كو ئێستا نه‌كراوه.
به‌پێى وته‌ى به‌رزان كه‌ریم، ئه‌گه‌ر وێنه گشتیه‌كه‌ى شاره‌وانیه‌كان وه‌ربگیرێت بۆ دانانى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆ ئه‌وه پێویستى به دراسه هه‌یه و داتا و ئاماریان به‌رده‌ست نیه بۆ ئه‌و مه‌به‌سته، هاوكات ده‌رخسته‌شیان ئاماده‌نه‌كردوه بۆ ئه‌و بابه‌ته.
سه‌باره‌ت به نۆژه‌نكردنه‌وه‌ى ئاوه‌ڕۆى گه‌ڕه‌كه‌كان له شاره‌وانیه‌كان به گشتى، به‌ڕێوبه‌رى گشتى شاره‌وانیه‌كان درێژه‌ى به وته‌كانى داو وتى: له زۆرێك له شاره‌وانیه‌كان گرفتى كۆنى ئاوه‌ڕۆمان هه‌یه، به‌ڵام له روى كواڵێتى و جۆرى بۆریه‌كانه‌وه كه پێویستیان به گۆڕین هه‌یه، ئه‌گه‌رنا وه‌ك ماوه‌ى ساڵانى ئاوه‌ڕۆكان گرفتیان نیه، چونكه دابه‌شبونى زه‌وى كه 200 مه‌تر ده‌كرێت به 2 بینا هۆكارێكه بۆ ئه‌وه‌ى كه ئاوه‌ڕۆكان لۆدى زۆریان له‌سه‌ربێت.
به‌شى دوه‌م: لێكه‌وته‌كانى نه‌بونى ئاوه‌ڕۆ له سنورى گه‌رمیان
یەکەم: تێكه‌ڵبونى ئاوه‌ڕۆ به سه‌رچاوه‌ى ئاو و خاك هۆكاره بۆ بڵاوبونهوهى نه‌خۆشى
"له هەرێمى کوردستان بەگشتى و لە گەرمیان بە تایبەتى وەکو پێویست گرنگى بە بابەتى ئاوەڕۆ نەدراوە، ئەمەش بەپێى جاڕنامەى نەتەوەیەکگرتوەکان بە پێشێلکردنى یەکێک لە مافەکانى مرۆڤ دادەنرێت، چونکە هەروەک چۆن مافى هەموو تاکێکە بڕى ئاوى پێویست وگونجاوى بۆ دابنبکرێت لەلایەن حکومەتەوە، هەروا مافى هاوڵاتیانە کە ببنە خاوەن سیسته‌مێکى ئاوەڕۆى چالاک کە دوریان بخاتەوە لە هەر نەخۆشیەکى نەخوازراو، کە بە دڵنیاییه‌وه ئەمەش ئەرکى حکومەتە کە هەستێ بە دروستکردنى سیستەمى ئاوەڕۆ بۆ هەمو شارەکان". د. عەبدولمتەلب رەفعەت، پسپۆرى بەڕێوه‌بردنى ژینگه و سه‌رچاوه‌كان ئاو و مامۆستا له زانكۆى گه‌رمیان وا ده‌ڵێت.
وتیشى: ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر گه‌رمیان قسه بكه‌ین گه‌وره‌ترین گرفته له ئێستادا كه نه‌توانراوه چاره‌سه‌ر بكرێت، ئه‌وه‌ى هه‌یه له ناو گه‌ڕه‌كه‌كان و پرۆژه نیشته‌جێبونه‌كان ته‌نها سیسته‌مى ئاوه‌ڕۆ رێكخراوه، ئه‌گه‌رنا فڕێدەدرێتە زەوییە کشتوکاڵییەکان یا دەشتاییەکان کە ئەمەش کاریگەرى زۆر خراپى لە سەر خاک هەیە کە دەبێتە هۆى زیادبوونى رێژەى ماددە ژەهراوییەکان ومیتاڵە قورسەکان لە خاکدا.
جەختى لەوەشکردەوە: هاوکات سەرچاوەیەکیشە بۆ سەرهەڵدانى نەخۆشى جۆراوجۆر بەتایبەتى نەخۆشییە فایرۆسى وبەکتریەکان، ئه‌مه جگه له‌وه‌ى كه ئه‌و پاشه‌ڕۆیانه به‌شێكیان دزه ده‌كه‌ن ژێر زه‌وییه‌وه و ده‌بێته هۆى پیسبونى ئاوى ژێرزه‌وى، ئه‌و ئاوه‌ش به‌كارده‌هێنرێت بۆ ئاودێرى زەوییە کشتوکاڵییەکانیان.
باسى لەوەشکرد: ئەمەش کارێکى یەجگار مەترسیدارە، چونکە یەکێک لە پێکهاتە ترسناکەکانى پاشەڕۆ و میتاڵە قورسەکانە وەک (قورقۆشم، کادیمیۆم، جیوە، کۆبڵت، نیکڵ، زەرنیخ، ئەلەمنیۆم و...هتد) کە بە یەکێک لە گرنگترین سەرچاوەکانى تووشبون بە نەخۆشییەکانى شێرپەنجە دادەنرێت، ئەمە جگە لەوەى پاشەڕۆکان بە شێوەیەکى راستەوخۆ وبەبێ فلتەرەیشن وپاڵاوتن تێکەڵ بە سەرچاوەکانى ئاو دەکرێت وەکو روبار و گۆما و ودەریاچەکان.
دوەم: پسپۆرێكى ته‌ندروستى: نابێت ئاوه‌ڕۆى ماڵان تێكه‌ڵ به روباره‌كان بكرێت
پسپۆرێكى نه‌خۆشیه هه‌ناوییه‌كان جه‌خت له‌وه‌ده‌كاته‌وه، تێكه‌ڵكردنى ئاوه‌ڕۆى ماڵان به روباره‌كان زۆر هه‌ڵه‌یه و هۆكاره بۆ چه‌ندین نه‌خۆشى، ئه‌مه جگه له‌وه‌ى نابێت به‌كار بهێنریت بۆ سه‌رچاوه‌ى ئاودانى دار و دره‌خت و گیانله‌به‌ر و په‌له‌وه‌ر.
د.مه‌سعود محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د، دكتۆرا "بۆرد" له نه‌خۆشیه هه‌ناوییه‌كان، وتى: له دونیاى مۆدێرندا و له وڵاتان دورخستنه‌وه‌ى ئاوه‌ڕۆ له كۆمه‌ڵگا كارێكى بنه‌ڕه‌تى ته‌ندروستی كۆمه‌ڵگایه، چونكه كۆمه‌ڵێك مه‌واد تێیدا یه‌ك ده‌گرن به‌یه‌كه‌وه ده‌بێت به ژه‌هر بۆ روه‌ك و گیانله‌به‌رانى ده‌وروبه‌رى خۆى، ئه‌مه‌ش ناڕاسته‌وخۆ له رێگه‌ى ئه‌و روه‌ك و گیانله‌به‌رانه‌وه توشى ماكه‌كانى ئه‌و ماده ژه‌هراوییانه ده‌بین.
وتیشى: هاوكات كاریگه‌رى راسته‌وخۆشى هه‌یه له‌سه‌ر تاك به‌جۆرێك له نێو ریخۆڵه‌ى هه‌ر هاوڵاتیه‌ك كۆمه‌ڵێك به‌كتریا هه‌ن كه له‌گه‌ڵ مرۆڤدا هاوژینیان هه‌یه ئه‌مه‌ش له كه‌سێكه‌وه بۆ كه‌سێكى كه جیاوازى هه‌یه، بۆیه كاتێك ئه‌و ژه‌هره له رێگه‌ى روه‌ك و گیانله‌به‌ره‌وه ده‌گوازرێته‌وه بۆ مرۆڤ كاریگه‌رى خراپى ده‌بێت و زیانى هه‌یه.
هێماى بۆ ئه‌وه‌شكرد: ئێمه ساڵانه به‌تایبه‌ت له وه‌رزى هاوین نه‌بوه حاڵه‌تمان نه‌بێت كه توشى سكچون و رشانه‌وه نه‌بوبێت كه داخڵ به نه‌خۆشخانه‌كان كراون، كه چه‌ندین كه‌س به‌و هۆیه‌وه مردون و گورچیله‌كانیان وشكبوه‌ته‌وه یان دڵیان وه‌ستاوه و ئاو له له‌شیان كه‌مبوه‌ته‌وه، ئه‌مه‌ش به‌هۆكارى تێكه‌ڵبونى ئاوه‌ڕۆ به سه‌رچاوه‌ى ئاوى خواردنه‌وه، ئه‌مه جگه له‌وه‌ى كه بۆنێكى زۆر ناخۆشى هه‌یه و به‌هه‌مان شێوه كاریگه‌رى هه‌یه.
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: یه‌كێكى دیكه له كاریگه‌رییه‌كان به‌كارهێنانى راسته‌وخۆى ئاوه‌ڕۆیه بۆ ئاودانى دار و دره‌خت یان بۆ گیانله‌به‌ران و په‌له‌وه‌ر و به‌تایبه‌ت سه‌گ، ئه‌مه‌ش دیسان گرفته و له‌و رێگه‌یه‌وه مرۆڤ توشى چه‌ندین نه‌خۆشى ده‌بێته‌وه، به‌هۆى به‌ركه‌وته‌یان له‌گه‌ڵیدا.
له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى چاره‌سه‌ر چیه بۆ ئه‌م بابه‌ته، ئه‌و پسپۆڕه‌ى نه‌خۆشیه هه‌ناوییه‌كان زیاتر وتى: پێویسته كارگه‌ى ریسایكڵین و یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ر بۆ ئاوه‌ڕۆى ماڵان دابنرێت وه‌ك چۆن له وڵاتان دانراوه و ته‌نانه‌ت سود له ئاوه‌كه‌ى وه‌رده‌گرنه‌وه، بۆیه زۆر هه‌ڵه‌یه ئاوه‌ڕۆ بكرێته ناو روباره‌كان، چونكه به‌كارده‌هێنرێت و هۆكاره بۆ چه‌ندین نه‌خۆشى.
سێیەم: وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان: پێشوازى له دانانى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆ ده‌كه‌ین
وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان جه‌خت له‌وه ده‌كاته‌وه پێشوازى له دانانى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆى ماَلان ده‌كه‌ین له رێگه‌ى وه‌به‌رهێنانه‌وه، ئه‌گه‌رچى تاوه‌كو ئێستا هیچ داواكارییه‌كى له‌وشێوه‌یان بۆ نه‌هاتوه تاوه‌كو كارى له‌سه‌ر بكه‌ن.
هونه‌ر مه‌حمود، به‌ڕێوبه‌رى گشتى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان وتى: تاوه‌كو ئێستا له رێگه‌ى وه‌به‌رهێنانه‌وه هیچ داواكارییه‌ك نه‌هاتوه بۆ دانانى كارگه‌ى ریسایكڵین بێت یاخود یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆبێت كه پرۆژه‌یه‌كى له‌وشێوه‌یه ئه‌نجامبدرێت.
ده‌شڵێت: هه‌ر داواكارییه‌كى له‌وشێوه‌یه‌مان بۆ بێت هاوكارده‌بین و زۆریش مه‌به‌ستمانه پرۆژه‌یه‌كى له‌وشێوه‌یه له سنوره‌كه ئه‌نجامبدرێت، ئه‌گه‌ر له داهاتوشدا شوێنى بۆ دیارى بكرێت كۆمپانیاش دێته‌پێشه‌وه و داواكارى پێشكه‌ش ده‌كات، چونكه سودى ده‌بێت بۆى له روى بازرگانیه‌وه.
له‌باره‌ى پرۆژه نیشته‌جێبونه‌كان له سنورى گه‌رمیان كه ئه‌نجامدراون چى كراوه بۆ ئه‌وه‌ى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ریان هه‌بێت تایبه‌ت به خۆیان، به‌ڕێوبه‌رى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان وتیشى: پرۆژه‌كانى نیشته‌جێبون به‌پێى یاسا و رێنماییه‌كان ژینگه هه‌ریه‌كه‌یان پێویسته یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ریان بۆ بكرێت، به‌ڵام تۆپۆگرافى ناوچه‌كه به‌تایبه‌ت كه‌لار ده‌بێت یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى گشتى بۆ دروست بكرێت و له‌ده‌ره‌وه‌ى قه‌زاكه بێت نه‌ك به‌و شێوازه‌ى هه‌ر پرۆژه‌یه‌ك و هى خۆى هه‌بێت، ئه‌مه ده‌كرێت له پرۆژه بازرگانیه‌كان و پیشه‌سازییه‌كان بۆ خۆیان دروستى بكه‌ن، چونكه ئاسانتره و ئیدامه‌دانى كێشه‌ى نیه.
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: به‌ڵام بۆ پرۆژه‌كانى نیشته‌جێبون ئیدامه‌دانى قورسه و له روى مادیشه‌وه بارگرانى ئه‌بێت بۆ هاوڵاتیان، چونكه بۆ هه‌ر مانگێك كه ئه‌و یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ره ئیش بكات 10 بۆ 15 هه‌زار له‌سه‌ر هاوڵاتیان ده‌كه‌وێت، هاوكات ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر لایه‌نى په‌یوه‌ندیداریش بێت به‌هه‌مان شێوه له روى مادیه‌وه ناتوانرێت ئیدامه بدرێت، بۆیه ئێشنیارى ئێمه ئه‌وه‌یه هه‌مو ئاوه‌ڕۆكان بكرێت به‌یه‌ك و له ده‌ره‌وه‌ى قه‌زاى كه‌لار یه‌كه‌یه‌كى تایبه‌ت دابنرێت.
به‌شى سێیه‌م: ده‌ره‌نجام و راسپارده‌كان
یه‌كه‌م: ده‌ره‌نجام
1. له‌سه‌ر ئاستى گه‌رمیان هه‌مو قه‌زا و ناحیه‌كان ئاوه‌ڕۆی سندوقیی شاراوه‌یان هه‌یه، ته‌نها چه‌ند گه‌ڕه‌كێكیان نه‌بێت كه به كه‌لار و كفری پێكه‌وه ته‌نها 5 گه‌ڕه‌كیان به‌بێ ئاوه‌ڕۆی سندوقین.
2. قه‌زا و ناحیه‌كان ئاوه‌ڕۆی هه‌مو ناوچه‌كه‌یان به‌هێڵێكی پێكه‌وه‌به‌ستراو ده‌ڕژێته رێڕه‌وێك و پاشان ئه‌م رێڕه‌وه له ده‌ره‌چه‌یه‌ك یان زیاتر له خواروى قه‌زا و ناحیه‌كه‌وه ده‌ڕژێته روبار و چه‌م و گۆمه‌كان.
3. هه‌ندێك له‌و گه‌ڕه‌كانه‌ى كه ئاوه‌ڕۆیان نییه، چاڵی قوڵیان دروستكردوه له‌به‌رده‌م ماڵه‌كانیان و ئاوه‌ڕۆكانى تێدا كۆده‌كه‌نه‌وه هه‌تا پڕ ده‌بێت و ناوه‌ناو شاره‌وانى به تانكه‌رى تایبه‌ت چاڵه‌كان به‌تاڵ ده‌كاته‌وه.
4. زۆرینه‌ى ئاوه‌ڕۆی گه‌ڕه‌كه‌كانى سنوره‌كه نوێن و پێویستیان به نۆژه‌نكردنه‌وه نیه، له شوێنێكى وه‌كو كه‌لار ته‌نها 2 گه‌ڕه‌ك هه‌ن كه ئاوه‌ڕۆكه‌یان پێویستی به نۆژه‌نكردنه‌وه‌یه كه ئه‌وانیش دو له كۆنترین گه‌ڕه‌كه‌كانى قه‌زاكه‌ن و ئه‌وانى دیكه پێویستیان پێی نییه.
5. له هیچ قه‌زا و ناحیه‌یه‌ك چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆ ناكرێت، به‌ڵكو به‌شێوه‌یه‌كى هه‌ڕه‌مه‌كى ده‌ڕژێته ناو روبار و چه‌م و گۆمه‌كان به‌بێ فلته‌ر و چاره‌سه‌ر كردن.
6. نه‌بونى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆ، له روى ژینگه‌یی و ته‌ندروستییه‌وه زیان و لێكه‌وته‌ى زۆری ئێستایی و داهاتوی هه‌یه له‌سه‌ر خه‌ڵك و ناوچه‌كه، واده‌كات ئه‌گه‌رى پیسبونى خاك و ئاو زۆر بێت و هه‌روه‌ها ساڵانه‌ش به‌رده‌وام په‌تا و نه‌خۆشی جۆراوجۆر بڵاوببێته‌وه.
7. به‌هۆی زۆری تێچوه‌كه‌یه‌وه، حكومه‌ت رایده‌گه‌یه‌نێت ناتوانێت هیچ یه‌كه‌یه‌ك بۆ چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆی گه‌ڕه‌كه‌مان له هیچ ناوچه‌یه‌ك دابنێت، واشدیاره هیچ پلانێكى بۆ ئه‌و مه‌به‌سته نییه.
8. پرۆژه نیشته‌جێبونه‌كان له‌سه‌ریان كراوه به مه‌رج كه یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆ دابنێن، به‌ڵام تائێستا ته‌نها یه‌ك پرۆژه له‌كه‌لار ئه‌و یه‌كه‌یه‌ى داناوه و ئه‌ویش به ته‌واوى نه‌كه‌وتوه‌ته كار، ئه‌گینا پرۆژه‌كانى دیكه یه‌كه‌یان نییه، هه‌ندێك له‌وانه ئاوه‌ڕۆكانیان له چاڵی گه‌وره له ته‌نیشت پرۆژه‌كه‌دا كۆبوه‌ته‌وه به‌بێ چاره‌سه‌ر.
9. ئه‌گه‌رچی كراوه به‌مه‌رج پرۆژه‌كانى نیشته‌جێبون یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆ دابنێن، به‌ڵام كۆمپانیاكان دایاننه‌ناوه و حكومه‌تیش هیچ لێپێچینه‌وه‌یه‌كى نه‌كردوه، ته‌نانه‌ت به‌ڕێوبه‌رى وه‌به‌رهێنان باس له‌وه‌ده‌كات قورسه ئه‌م یه‌كانه دابنرێت له‌كاتێكدا له پێدانى مۆڵه‌ته‌كانیان كراوه به مه‌رج كه ئه‌و یه‌كانه دابنێن.
10. جگه له‌وه‌ى حكومه‌ت هیچ پلانێكى نییه بۆ دانانى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى گه‌وره له قه‌زا و ناحیه‌كان، هاوكات هیچ ئاماژه‌یه‌كیش له ئارادا نییه كه كه‌رتى تایبه‌ت ئه‌م كاره بكات و زه‌مینه‌سازیی و داواكارى نه‌كراوه بۆ كه‌رتى تایبه‌ت بۆ ئه‌وه‌ى له‌مڕوه‌وه بێنه پێشه‌وه.
دوه‌م: راسپارده‌كان
1. بونى ئاوه‌ڕۆی له زۆربه‌ى گه‌ڕه‌كه‌كان، خاڵێكى ئیجابی و گه‌شه، هه‌روه‌ك هۆكاره بۆ گه‌شه‌سه‌ندنى سنوره‌كه، گرنگه بره‌وى زیاتر به‌م لایه‌نه بدرێت و ئه‌و گه‌ڕه‌كانه‌شى كه به‌هه‌ر هۆكارێك بێت ئاوه‌ڕۆیان بۆ دروستنه‌كراوه، له‌ماوه‌ى داهاتودا بۆیان بكرێت و له‌ڕوى ئه‌نجامدانى پرۆژه‌وه گرنگی و ئه‌وله‌ویه‌ت به‌م بواره بدرێت.
2. گرنگه شاره‌وانى و ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌كان، به‌شێوه‌یه‌كى خولیی پێداچونه‌وه بكه‌ن به ئاوه‌ڕۆی سنوره‌كه و ئه‌و كێشانه‌ى هه‌یانه هه‌وڵی چاره‌سه‌ركردنى بده‌ن، هه‌روه‌ها به‌دواداچون بكه‌ن بۆ ناوچه‌كانى دیكه و سود له ئه‌زمونى ناوچه و وڵاتانى تریش له‌م بواره‌دا ببینن.
3. گه‌وره‌ترین كێشه‌ى په‌یوه‌ست به ئاوه‌ڕۆ له گه‌رمیان، نه‌بونى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رییه بۆ ئاوه‌ڕۆكه، به‌شێوه‌یه‌ك كه ئاوه‌ڕۆكه هه‌روا ده‌ڕژێته چه‌م و روباره‌كانه‌وه به‌بێ چاره‌سه‌ر، ئه‌مه‌ش لێكه‌وته‌ى زۆری ته‌ندروستى و ژینگه‌یی هه‌یه. له‌مڕوه‌وه پێویسته حكومه‌ت جیدیی بێت و به‌رنامه‌ى هه‌بێت، به‌وه‌ى له‌سه‌ر ئاستى گه‌ڕه‌كه‌كان یان له‌سه‌ر ئاستى قه‌زا و ناحیه‌كان، هه‌ستێت به دانانى پرۆژه‌ى چاره‌سه‌رى. له‌مڕوه‌شه‌وه پێویسته بۆ داهاتو ئه‌م كه‌رت و بواره له ئه‌وله‌ویه‌تى پرۆژه خزمه‌تگوزارییه‌كانى بێت.
4. ئه‌گه‌ر گران بێت حكومه‌ت له‌م دۆخه‌دا خۆی پرۆژه‌ى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆ دروستبكات، ئه‌وا لانیكه‌م ده‌بێت هانى كه‌رتى تایبه‌ت بدات و ئاسانكاریی بۆ بكات به‌مه‌به‌ستى ئه‌نجامدانى پرۆژه له بوارى چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆ و ئاسانكاریی بۆ بكات، یاخود له‌پێدانى پرۆژه‌ى دیكه‌ى وه‌به‌رهێناندا ئاسانكاریی بكات بۆ ئه‌و كۆمپانیایانه‌ى كه له بوارى ژینگه به‌گشتى و چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆدا ده‌ستپێشخه‌رییان ده‌بێت.
5. جێگیركردنى مه‌رجی بونى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ر له پرۆژه تازه‌كانى نیشته‌جێبون بڕیارێكى زۆر گرنگ و بوێرانه‌ى حكومه‌ت بو، گرنگه ده‌ست به‌م بڕیاره‌وه بگیرێت و پاشه‌كشه‌ى تێدانه‌كرێت، نه‌ك به‌پێچه‌وانه‌وه حكومه‌ت پاساو بۆ كۆمپانیاكان بهێنێته‌وه و چاوپۆشى بكات له دروستكردنى ئه‌و یه‌كانه‌دا.
6. هه‌ندێك له پرۆژه‌كانى نیشته‌جێبون ته‌واوبون و دانیشتوانى تێدان، به‌ڵام پرۆژه‌ى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ریان نییه و ئاوه‌ڕۆكه‌یان به ته‌نیشت پرۆژه‌كانه‌وه له چاڵ و گۆماودا هێڵراوه‌ته‌وه، گرنگه حكومه‌ت فشار له كۆمپانیاكان بكات بۆ زو ته‌واوكردنى پرۆژه‌ى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ریه‌كان و چاره‌سه‌ركردنى ئه‌م گرفته.