رادیۆی ده‌نگ له‌چوارچێوه‌ى پرۆژه‌یه‌كى دا به پاڵپشتى سندوقی نیشتمانى بۆ دیموكراسی NED، له رێگه‌ى یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیانه‌وه، مانگانه راپۆرتێك له‌سه‌ر كه‌رتێكى په‌یوه‌ست به كاروباری حكومه‌ت و هاوڵاتیان بڵاوده‌كاته‌وه.
له‌م مانگه‌دا راپۆرته‌كه‌ى تایبه‌ت كردوه به پرۆسه‌ى كۆكردنه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاك له گه‌رمیان، تیایدا به وردیی له‌سه‌ر ئه‌م پرۆسه‌یه وه‌ستاوه و داتا و ئامارى وردى له‌وباره‌وه خستوه‌ته‌ڕو، هاوكات باسی له دیارترین ئه‌و كێشانه‌ش كردوه كه له‌م پرۆسه‌یه‌دا بونیان هه‌یه.
له كۆتایی راپۆرته‌كه‌شدا به چه‌ند خاڵێك ده‌ره‌نجام و راسپارده‌كان بۆ چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كان و زاڵبون به‌سه‌ر ئاله‌نگارییه‌كان خراونه‌ته‌ڕو.
ده‌قی راپۆرته‌كه له خواره‌وه ده‌خوێننه‌وه.
پێشه‌كى:
مەبەست لە خۆڵ و خاشاک، ئه‌و پاشماوانه‌یه کە رۆژانە لە ئەنجامی چالاکییە مرۆییەکانەوە دروست دەبێت، بەشێکی زۆری پێکهاتەی پاشماوەکان ئەو خۆڵ و خاشاکەیە کە لەماڵانەوە دروست دەبێت، سەرەڕای جۆرەکانی دیکەی خۆڵ و خاشاک کە لە پاشماوەی پزیشکی و چێشتخانە و پیشەسازی و پرۆژەکانی نیشتەجێبونەوە سەرچاوە دەگرن.
ئه‌م بواره له گه‌رمیان، كێشه‌ى زۆری هه‌یه، هه‌ر له كۆكردنه‌وه‌ى هه‌تا له‌ناوبردنى، له‌م راپۆرته‌دا به وردیی له‌سه‌ریان ده‌وه‌ستین.
بەشی یەکەم: پرۆسه‌ى كۆكردنه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاك له گه‌رمیان
1. كێ خۆڵ و خاشاك كۆده‌كاته‌وه؟
پرۆسه‌ى كۆكردنه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاك له گه‌رمیان وه‌كو ته‌واوى ناوچه‌كانى هه‌رێمى كوردستان، سپێردراوه به كۆمپانیای ئه‌هلی، له گه‌رمیاندا كۆمپانیای "گه‌ردین" ئه‌و پرۆسه‌یه به‌ڕێوه‌ده‌بات. گرێبەستی کۆمپانیاكه له 1/8/2021 ده‌ستپێكردوه و له 1/8/2024 كۆتایی دێت.
بەرزان فایەق، سەرۆکی لیژنەی باڵای کۆکردنەوە و داپۆشینی خۆڵ و خاشاک لە بەڕێوبەرایەتی گشتی شارەوانیەکانی گەرمیان دەڵێت: پێش کۆتایی هاتنی گرێبه‌سته‌كه، تەندەرینمان کردوە بۆ پرۆسەی تازە و تەندەرەکەمان ناردوە بۆ وەزارەتی شارەوانی رەزامەندی لەسەر بدات، هەوڵدەدەین دو مانگ پێش کۆتایی هاتنی ئەگەر تازە نەکرێتەوە بۆ کۆمپانیای گەردین ئەوا دو مانگ پێش ئەوەی کۆتایی بێت ئێمە راگەیاندنی بۆ دەکەین و دەیخەینە بواری تەندەرینەوە.
سنوری کاری کۆمپانیای کۆکردنەوەی خۆڵ و خاشاک له گه‌رمیان، قه‌زاكانى: كه‌لار، كفری و 32 گەڕەکی ناو شاری خانه‌قین، لەگەڵ ناحیەكانى: رزگاریی، باوه‌نور، شێخ تەویل، کۆڵەجۆ، سەرقەڵا، نەوجول، قۆره‌تو، مه‌یدان و جەبارە.
كۆمپانیاكه بۆ كۆكردنه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاك، به تیم رۆژانه ده‌چنه كۆڵان و گه‌ڕه‌كه‌كان و پاشماوه‌ى ماڵان كۆده‌كه‌نه‌وه.
شێوازى كۆكردنه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاكیش به‌شێوه‌یه‌كه كه كرێكارانى كۆمپانیاكه ئه‌و پاشماوانه‌ى كه ماڵان له‌به‌رده‌م خانوه‌كانیان دایده‌نێن، ئه‌مان كۆی ده‌كه‌نه‌وه.
خۆڵ و خاشاكه‌كانیش هه‌مویان به‌یه‌كه‌وه‌ن و به‌ش به‌ش نه‌كراون، بۆنمونه بابه‌تى خۆراكى به‌جیا نییە لە ماده‌كانى دیكه.
دواتر ئه‌و خۆڵ و خاشاكه‌ى كۆده‌كرێته‌وه له‌ناو شاره‌كان، ده‌برێته ده‌ره‌وه‌ى شاره‌كان و له‌و شوێنانه‌ى كه بۆیان دیارییكراوه، له‌وێ هه‌ر ئۆتۆمبیله و باره خۆڵ و خاشاكه‌كه‌ى هه‌ڵده‌ڕێژێت و دواتر به ئۆتۆمبیلی شۆفڵ و هاوشێوه‌كانییه‌وه چاڵ هه‌ڵده‌كه‌نرێت و ئه‌و پاشماوه رۆكراوانه ده‌خرێنه چاڵه‌كان و پاشان كه چاڵه‌كان پڕ ده‌بنه‌وه، بە خۆڵ داده‌پۆشرێن.
2. قه‌باره‌ى خۆڵ و خاشاكى كۆكراوه له گه‌رمیان
به‌وته‌ى ئەرکان بورهان، سەرۆکی لیژنەی هەڵگرتن و کۆکردنەوەی خۆڵ و خاشاک لە شارەوانی کەلار، رۆژانه 200 ته‌ن خۆڵ و خاشاك له كه‌لار كۆده‌كرێته‌وه، مانگانه ده‌كاته 600 ته‌ن و ساڵانه‌ش 72 هه‌زار ته‌ن.
ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا شه‌ش رۆژ له هه‌فته‌یه‌كدا خۆڵ و خاشاكى ناوشار كۆده‌كرێته‌وه و ته‌نها رۆژی هه‌ینی كۆناكرێته‌وه، ئه‌مه‌ش واده‌كات رۆژی شه‌مه رێژه‌ى خۆڵ و خاشاكى كۆكراوه زیاتر بێت.
لایخۆشیه‌وه، بەرزان فایەق، سەرۆکی لیژنەی باڵای کۆکردنەوە و داپۆشینی خۆڵ و خاشاک لە بەڕێوبەرایەتی گشتی شارەوانیەکانی گەرمیان ئاماژه‌ى به‌وه‌كرد رۆژانه تێكڕا له گه‌رمیاندا له‌نێوان 350 بۆ 400 ته‌ن خۆڵ و خاشاك كۆده‌كرێته‌وه.
به‌پێی ئامارێكى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى گشتى شاره‌وانییه‌كانى گه‌رمیان، ئاماری خۆڵ و خاشاکی كۆكراوه‌ى مانگی ئاداری 2024ـى سنورى گه‌رمیان به‌مشێوه‌یه بوه:
3. ژماره‌ى كارمه‌ندانى ژینگه‌پارێز
لە سنوری 13 شارەوانیدا لە گەرمیان، 630 كرێكار هه‌یه کە کاری کۆکردنەوەی خۆڵ و خاشاک ئەنجام دەدەن.
ژمارەی کارمەندانی ژینگەپارێز (ئه‌وانه‌ى خۆڵ و خاشاك كۆده‌كه‌نه‌وه)، لەلایەن شارەوانی کەلارەوە بە پێی ژمارەی دانیشتوان دیاریدەکرێت.
ئەرکان بورهان، سەرۆکی لیژنەی هەڵگرتن و کۆکردنەوەی خۆڵ خاشاک لە شارەوانی کەلار، دەڵێت: کۆمپانیای کۆکردنەوەی خۆڵ و خاشاک (25) ئۆتۆمبیلی هەڵگرتنی خۆڵ خاشاک و (220) کارمەندی ژینگەپارێزی هەیە كه بەپێی شار و قەزا و ناحیەکان دابەشکراوە، لیژنەیەکی تایبەتمەند لە وەزارەتی شارەوانیەکان بە بەپێی ماڵ و ژمارەی دانیشتوان، ئۆتۆمبیل و کارمەندی ژینگەپارێز دادەنەن، بەم پێیەش لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر گۆڕانی بەسەردا دێت.
هاوکات بەرزان فایەق، سەرۆکی لیژنەی باڵای کۆکردنەوە و داپۆشینی خۆڵ و خاشاک لە بەڕێوبەرایەتی گشتی شارەوانیەکانی گەرمیان، لەبارەی ئەو گوندانەی ئۆتۆمبیلی کۆکردنەوەی خۆڵ و خاشاکیان بۆ دەڕوات، دەڵێت: بەزۆری ئەو گوندانەی جادەی قیریان بۆ رۆشتوە بەتایبەت ئەو گوندانەی دەکەونە نێوان (کەلار- باوەنور، کەلار- خانەقین، کەلار- کوڵەجۆ و کەلار- کفری)، ئۆتۆمبیلی کۆکردنەوەی خۆڵ و خاشاکیان بۆ دەڕوات.
لایخۆیه‌وه، عه‌لی خورشید، سه‌رۆكى شاره‌وانى كفری وتى: نزیكه‌ی 65 كارمه‌ندی ژینگه‌پارێزمان هه‌یه.
وتیشی: پرۆسه‌ی كۆكردنه‌وه‌و ژێرخاككردنی خۆڵ و خاشاك له‌لایه‌ن لیژنه‌یه‌كى سه‌رۆكایه‌تى شاره‌وانیمانه‌وه چاودێریی ده‌كرێت كه له سێ كه‌س پێكهاتوه (ژمێریاری و ئیداره و هونه‌ری).
به‌شى دوه‌م: گرفتەکانی پرۆسه‌ى كۆكردنه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاک لە گەرمیان
1. گرفتی چارەسەرنەکردنی خۆڵ و خاشاكى كۆكراوه
چارەسەرنەکردنی خۆڵ و خاشاک بە شێوەیەکی زانستی، بە یەکێک لە گرفتەکان دادەنرێت کە تائێستا رێگاچارەیەکی بۆ نەگیراوەتەبەر، لایەنی پەیوەندیداریش دەڵێت: چارەسەرنەکردنی بەشێوەیەکی زانستی مایەی گرفتە.
ئەکرەم ساڵح، سەرۆکی شارەوانی کەلار، دەڵێت: ئەوەی مایەی گرفت بێت بۆ ئێمە چارەسەرنەکرنی پاشماوەکانی خۆڵ و خاشاکە، ئەو پاشماوانە بەو شێوە زانستییەی کە گرنگ و پێویستە و ئێمە ئەمانەوێت چارەسەر ناکرێت، بەڕێگای کۆن کە (شاردنه‌وه)ـی پێدەڵێن ژێرخاکی دەکەین.
عه‌لی خورشید، سه‌رۆكى شاره‌وانى كفری، ئاماژه‌ى به‌وه‌دا شێوازی چاره‌سه‌رى خۆڵ و خاشاك له‌لایان به‌شێوه‌ى شاردنه‌وه و ژێرخۆڵكردنه كه به (تمر سطحی) ناوده‌برێت، به‌شێوه‌یه‌ك رۆژانه چاڵ بۆ خۆڵ و خاشاكه‌كه ده‌كرێت و دواتر 30 بۆ 40 سم خۆڵی به‌سه‌ردا ده‌كرێت.
باسی له‌وه‌شكرد ئه‌و شوێنه‌ى خۆڵ و خاشاكى تێدا ژێرخاك ده‌كرێت زه‌وییه‌كى به‌رده‌ڵانییه له كه‌رتى تلیشان كه دوره له‌شاره‌وه.
هاوکات بەرزان فایەق، سەرۆکی لیژنەی باڵای کۆکردنەوەی خۆڵ و خاشاک لە بەڕێوبەرایەتی گشتی شارەوانییەکانی گەرمیان، دەڵێت: تائێستا خۆڵ و خاشاک بەشێوەیەکی "سەتحی" ژێر خاک دەکرێت، شوێنی پاشماوەکانی خۆڵ و خاشاکی کەلار لە چەمی خڕەشێت ئەنجام دەدرێت و ئەوێمان بۆ دیاریکردوە، ماوەی چەند ساڵێکە ئەم چەمە بەکاردەهێنین بۆ ژێرخاککردنی خۆڵ خاشاک کە لەلایەن شارەوانیەوە شوێنەکەی بۆ دەستنیشانکراوە و بەڕێوبەرایەتی ژینگەی گەرمیانیش رەزامەندی دەربڕیوە لەسەر شوێنەکە کە بەشێوەیەکی کاتییە.
لەبەرامبەردا، د. دورەید سەلیم، بەڕێوبەری فەرمانگەی ژینگەی گەرمیان، وتی: شوێنی فڕێدانی پاشماوەکانی خۆڵ و خاشاک و ژێرخاكکردنی، لەلایەن وەزارەتی شارەوانی و بەڕێوبەرایەتیەکانەوە دەستنیشاندەکرێت، بابەتی رەزامەندیدانی ئێمە بەو شوێنە بەشێوەیەکی کاتی بوە، ئەو شوێنەی لەئێستادا بەکاردەهێنرێت بۆ ژێرخاککردنی خۆڵ و خاشاک، بەشێوەیەکی کاتیی دانراوە.
وتیشی: چونکە لە گەرمیان شوێنێک دەستنیشان کرابو بۆ ئەوەی کارگەی ریسایکڵ "جیاکردنەوە و دوباره به‌كارهێنانه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاكه‌كه" لەوێ دروست بکرێت.
شارەزایەکی ژینگەش، باس لەوەدەکات: کۆکردنەوەی خۆڵ خاشاکی گەرمیان بەشێوەیەکی زانستی و بەپێی مەرجە ژینگەییەکان نییە.
عەبدولموتەڵیب رەفعەت، مامۆستاى زانكۆ و پسپۆڕی ژینگە و ئاو، وتى: ئەو شوێنەی خۆڵ و خاشاکی تیادا فڕێدەدرێت و ژێرخاک دەکرێت، دەبێت بەلایەنی کەمەمەوە (10 كم) لە شارەوە دور بێت، لە گەرمیان ئەو مەرجە رەچاو و جێبەجێ نەکراوە، کە جێگه‌كه کەمتر لە (2 كم) دورە لە شاری کەلارەوە و هەمان دورییە لە شارۆچکەی رزگارییەوە.
هاوکات د. دورەید سەلیم، بەڕێوبەری فەرمانگەی ژینگەی گەرمیان، لە بارەی ئەوەی چی کراوە بۆ دورخستنەوەی شوێنی فڕێدانی خۆڵ و خاشاک و ژێرخاککردنی لە نزیک شوێنی نیشتەجێبونی دانیشتوانەوە؟ دەڵێت: لە هەرشوێنێکدا مامەڵە لەگەڵ پاشماوەکانی خۆڵ و خاشاک بکرێت بەمشێوازەی ئێستا زیانی هەیە، بەڵام دەکرێت بڵێین زیانەکانی کەمتر دەبێت لە حاڵەتێکدا ئەگەر دوربخرێتەوە لە شوێنی نیشتەجێبونی دانیشتوان.
دەشڵێت: ناتوانرێت هەمو زەوییەک بۆ فڕێدانی خۆڵ و خاشاک بەکاربهێنرێت، بۆ نمونه زەوی کشتوکاڵیی، به‌ڵكو دەبێت زەوییەکی به‌رده‌ڵانیی بێت و دور بێت لە سەرچاوەی ئاوەوە، ئەوەی لە ئێستادا هەیە بۆ ژێرخاککردنی خۆڵ و خاشاک شوێنەکە نەگونجاوە، بەڵام مامەڵەی تەندروست و زانستی لەگەڵ ئەم بابەتەدا تەنیا یەک شێوازە کە ریسایکڵ کردن یاخود ریکۆڤەرییە.
هاوکات عەبدولموتەڵیب رەفعەت، پسپۆری ژینگە و ئاو، دەڵێت: یەکێکی دیکە لە مەرجەکانی شوێنی فڕێدان و ژێرخاککردنی خۆڵ و خاشاک ئەوەیە دەبێت دوربێت لەرێڕەوی ئاوی وەکو چەم و روبار، بەڵام زۆربەی شوێنه‌كانى فڕێدانى ئێره لەنێو چەمەکان دروست دەکرێن، بۆ ئەوەی لە وەرزی باران لەگەڵ ئاودا بگوێزرێنەوە بۆ نێو روبار.
2. کێشەی زەوی بۆ ژێرخاککردن
ژێرخاککردنی خۆڵ و خاشاک بەمشێوەیەی لەئێستادا هەیە، دروستبونی کێشەی شوێن بە ئەگەر دەزانرێت لە چەند مانگی داهاتودا.
بەرزان فایەق، سەرۆکی لیژنەی باڵای کۆکردنەوە و داپۆشینی خۆڵ و خاشاک لە بەرێوبەرایەتی گشتی شارەوانییەکانی گەرمیان، دەڵێت: ئەو چەمەی ئێستا له كه‌لار و رزگاریی بەکاری دەهێنین بۆ ژێرخاککردنی خۆڵ و خاشاک، وردە وردە بەرەو کەمبونەوە دەچێت، ئەمە سێیەم جاری پرۆسەی ژێرخاککردنە کە لە نزیک پردی دێبنەوە هاتوین تادەگاتە نزیک گردەگۆزینە، تائێستا تەنها لەوێ خۆڵ و خاشاک ژێرخاک دەکەین، کە ئەمەش بۆ خۆی نزیک دەبێتەوە لەوەی روبەری زەوییەکە کەم ببێتەوە، ئەمەش وادەکات کە لەوانەیە لە داهاتودا نەتوانین لەوێ پرۆسەی ژێرخاککردن بکەین دەبێت لە سەروتر ئەنجامی بدەین.
دەشڵێت: لەئێستادا کێشەی شوێنمان نییە بۆ ژێرخاککردنی خۆڵ و خاشاک، بەڵام لە داهاتودا دەمانبێت، چونکە ئێمە رۆژانە نزیکەی 350 بۆ 400 ته‌ن خۆڵ و خاشاکمان هەیە، کە دەبێت پرۆسەی ژێرخاککردنیان بۆ بکرێت.
هاوکات دلێرهیدایەت، سەرپەرشتیاری کۆمپانیای گەردین بۆ کۆکردنەوە و فڕێدانی خۆڵ و خاشاک له گه‌رمیان، دەڵێت: بەهۆی ئەوەی روبەری زەوییەکانی سنوری کەلار زۆربەی سیاج کراوە و کراون بە باخ و دانەوێڵە، ئەگەری ئەوە هەیە لە پاش دو بۆ سێ مانگی تر لە ئێستاوە کێشەمان بۆ دروست ببێت بۆ ژێرخاککردنی خۆڵ و خاشاکی كۆكراوه.
3. نەبونی کارگەی ریسایکڵین
تائێستا کارگەیەکی ریسایکڵین لە گەرمیان نییە بۆ به‌ش به‌شكردنى پاشماوەکانی خۆڵ و خاشاک و چاره‌سه‌ركردنیان به‌شێوه‌یه‌كى زانستی و به‌كارهێنانه‌وه‌ى به‌شێكیان، ئەمەش بە گەورەترین گرفت دادەنرێت لە سنورەکەدا.
ئەکرەم ساڵح، سەرۆکی شارەوانی کەلار، دەڵێت: لە کەلار هیچ کارگەیەکی ریسایکلینی رەسمی نییە هەمو پاشماوەکانی خۆڵ خاشاکەکان کە پاشماوەکانی (خۆراک، پلاستیک، ئاسن، کارتۆن و ..هتد) سەرجەم پێکهاتەکانی دیکە هەموی جیابکاتەوە و دوبارە بەکاری بهێنێتەوە.
دەشڵێت: کارمان لەسەر کردوە، چەند کۆمپانیایەک داوایانکردوە، بۆ ئەو مەبەستە نوسراومان کردوە بۆ وەزارەتی شارەوانی بۆ ئەوەی رەزامەندی وەربگرین، کە ئەمەش جارێکی تر لەڕێگەی کەرتی تایبەتەوە ئەو خۆڵ خاشاکانە بەکاربهێنرێتەوە و سودی لێ وەربگیرێت.
لایخۆشیه‌وه، عه‌لی خورشید، سه‌رۆكى شاره‌وانى كفری، باسی له‌وه‌كرد ماوه‌یه‌كی زۆره داوای دامه‌زراندنى پرۆژه‌ى ریسایكلینیان كردوه.
وتیشی: پێویستمان به وه‌به‌رهێنه‌رێكه كه بێت كارگه‌یه‌كی ریسایكلین دامه‌زرێنێت.
هاوکات بەرزان فایەق، سەرۆکی لیژنەی باڵای کۆکردنەوە و داپۆشینی خۆڵ و خاشاک لە بەڕێوبەرایەتی گشتی شارەوانییەکانی گەرمیان، دەڵێت: بۆ شوێنی ریسایکلین زەویمان تەرخانکردوە کە زەوی ژمارە 7ـه لە کەرتی (92)ـی دێبنە، بۆ ئەو مەبەستەش رەزامەندی وەزارەتی کشتوکاڵ و شارەوانیمان وەرگرتوە و لە ئێستادا مامەڵەکەی لە بەڕێوبەرایەتی خانوبەرەی گەرمیانە بەمەبەستی ئەوەی سورەت قەیدی تایبەتی بۆ بکرێت بەناوی شارەوانییەوە بۆ ئەوەی بخرێتە بەرنامەوە کە کۆمپانیایەکی وەبەرهێن بتوانێت ئەو پرۆژەی ریساکلینە دروست بکات کە تێچوەکەی زۆرە و بڕی زیاتر لە 10 ملیاری تێدەچێت.
لە بارەی ئەوەی پرۆژه‌كه کەی دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە؟ بەرزان فایەق، باسی لەوەکرد: تائێستا سورەت قەیدی زەوییەکە تەواو نەکراوە، تەواوبکرێت تەحویل دەکرێت بەناوی شارەوانییەوە، ئه‌وكات ده‌مێنێته‌وه ئه‌وه‌ى كۆمپانیایه‌ك كاره‌کە بگرێته ئه‌ستۆ.
لە یەکێک لە خاڵەکانی هێڵە گشتییەکانی بەرنامەی کاری کابینەی نۆی حکومەتی هەرێمی کوردستاندا هاتوە: ژینگەی هەرێمی کوردستان گەورەترین سەرمایەی هەرێمە و کاردەکەین بۆ بەکارخستنی سیستەمێکی پێشکەوتوی ریسایکڵ و چارەسەری زبڵ و خاشاک و کەمکردنەوەی مەترسییەکانی.
د. دورەید سەلیم، بەڕێوبەری فەرمانگەی ژینگەی گەرمیان، دەڵێت: بەپێی ئەو بەندەی لە بەرنامەی کاری کابینەی نۆی حکومەتی هەرێمی کوردستاندا هاتوە کە دامەزراندی کارگەی ریسایکلینە، بەڵام تائێستا ئەو بەندە نەچوەتە بواری جێبەجێکردنەوە، بابەتەکەش بەشێوازێکی لاوەکی وەرگیراوە.
دەشڵێت: ئێمە چەندینجار داوامان لە وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار و بەڕێوبەرایەتیە په‌یوه‌ندیداره‌كان کردوە کە پێویستە ئەم بابەتە بە هەند وەربگیرێت و ئیعلانی بۆ بکرێت بۆ ئەوەی کۆمپانیاکان بێنە پێشەوە و پاشماوەکانی خۆڵ و خاشاک وەربگیرێت و بەم شێوازەی ئێستا مامەڵەی لەگەڵدا نەکرێت، بەڵکو مامەڵەیەکی زانستی بێت.
پرۆسه‌ى كۆكردنه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاك، پرۆسه‌یه‌كه به‌سه‌ر یه‌كه‌وه، واتا ئه‌و خۆڵ و خاشاكه‌ى هه‌یه هه‌موى به‌سه‌ر یه‌كه‌وه كۆده‌كرێته‌وه به ماده‌ى ئه‌ندامى و نائه‌ندامییه‌وه.
ئەکرەم ساڵح، سەرۆکی شارەوانی کەلار، له‌مباره‌وه دەڵێت: تائێستا لە کوردستان و عێراقدا شتێکی وانییە کە ماڵان پێکهاتەکانی پاشماوەکانیان جیابکەنەوە و بەجیا دابنرێت، ئەم هەنگاوە پێویستی بە پاڵپشتییه‌كه کە دەکەوێتە سەر ئەو کاتەی کە کۆمپانیایەکی ریسایکڵ دادەنرێت کە ئۆفەری خەڵاتی هەبێت بۆ ئەو ماڵانەی کە خۆڵ و خاشاکەکانیان جیادەکەنەوە.
دەشڵێت: لەئێستادا ئەگەر بەجیاش دابنرێت هیچ سودێکی لێ نابینرێت، چونكه هه‌مویان هه‌ر به یه‌ك جۆر چاره‌سه‌ر ده‌كرێن كه ئه‌ویش ژێرخاككردنیانه.
هاوکات عەبدولمتەڵیب رەفعەت، پسپۆڕی ژینگە و ئاو و مامۆستا لە زانکۆی گەرمیان، دەڵێت: باشترین رێگا بۆ چارەسەرکردنى پاشماوەکان ئەوەیە جیابکرێتەوە، کارگە و کۆمپانیای جۆراوجۆر دابمەزرێنرێن بە مەبەستى ریسایکڵینى ماددەکان، بۆ نمونە ماددە ئۆرگانیەکان وەکو پاشماوەى خۆراک و زبڵی نێو باخچەکان دەبێ کارگەیەکى تایبەت بە دروستکردنى پەینى ئەندامى، کە ئەتوانرێت پاشماوەى شتومەکەکان تێیدا وەکو ماددەى خام بەکاربهێنرێت بۆ دروستکردنى پەین.
دەشڵێت: بەم شێوەیە ئەتوانین ژینگەى ناوچەکە (ئاو و خاک و هەوا) بپارێزین لە پیسبون بە هۆى ئەو مادانەوە، تەنانەت بەم رێگایە ئەتوانین خواست لە سەر پەین (سماد) و هاوردەکردنى لە دەرەوەى وڵاتەوە کەم بکەینەوە، هەروەها مادە رەقەکانیش بەپێى جۆرەکانى وەکو پلاستیک دەبێ کارگەیەکى تایبەت ئیش لە سەر ریسایکڵێنى ئەو جۆرە مادانە بکات بۆ کەمکردنەوەى زیانەکانى وبەهەمان شێوە بۆ مادەکانى تر.
4. پاشماوە پزیشکییەکان و گرفتی چارەسەرنەکردنیان
پاشماوە پزیشکییەکان سەرەڕای ئەو مەترسییە زۆرەی هەیانە لەسەر ژینگە، بەبێ چارەسەر وه‌ك هه‌ر پاشماوه‌یه‌كى دیكه مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌كرێت، كه ئه‌ویش ژێرخاک خستنیانه.
له مەڵبەندی تەندروستی شێروانە له كه‌لار، ئامێرێك دانراوه بۆ چاره‌سه‌رى پاشماوه پزیشكییه‌كان.
به وته‌ى: هەڵگورد حه‌مید، لێپرسراوی مه‌ڵبه‌نده‌كه، پاشماوە پزیشکییه‌كان كه دێت بۆ لای ئه‌وان، لە رێگەی ئامێری (ئۆتۆکلیڤ کراشەر)ـەوە بەشێوەی هاڕین و وردکردن و تەعقیمکردن چارەسەر دەکرێت، به‌ڵام ئەم چارەسەرکردنە سەرجەم پاشماوە پزیشکییەکان ناگرێتەوە، تەنها ئەو مەوادانەی کە تیژن و شوشە و ئاسنن چارەسەر دەکرێن.
دەشڵێت: ئەم شێوازە لە چارەسەرکردن تازەترین شێوازی چارەسەری پاشماوە پزیشکییەکانە لە جیهاندا.
له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى ئایا ئه‌م ئامێره ته‌نها بۆ مه‌ڵبه‌نده‌كه‌یه یاخود پاشماوه‌ى هه‌مو نه‌خۆشخانه‌كانیش چاره‌سه‌ر ده‌كات؟ هه‌ڵگورد حه‌مید وتى: تەنیا یەک ئامێرمان هەیە و بەشی هەمو مەڵبەند و نەخۆشخانە حکومی و ئەهلی و کلینکەکان ناکات، بەڵام هەندێکجار هاوکاری نەخۆشخانە حکومییەکان دەکەین لە چارەسەرکردنی پاشماوە پزیشکییەکانیان و تەعقیم کردنیان.
هاوکات د. حارس محه‌مه‌د، بەڕێوبەری نەخۆشخانەی گشتی كه‌لار، دەڵێت: ماوەیەک لەمەوپێش پاشماوە پزیشکییەکانی نەخۆشخانەکەمان کۆدەکرایەوە و دەبرایە مەڵبەندی تەندروستی شێروانە (ریعایەكه) لەوێ لە بەشی لەناوبردنی پاشماوە پزیشکییەکان چارەسەری بۆدەکرا.
دەشڵێت: بەڵام لەئێستادا پاشماوە پزیشکییەکان پاش کۆکردنەوە و جیاکردنەوەی، لەڕێگەی شارەوانییەوە فڕێدەدرێت.
هەروەها د. چیا محه‌مه‌د، بەڕێوبەری نەخۆشخانەی لایفی تایبەت له كه‌لار، دەڵێت: پاشماوە پزیشکییەکانی نەخۆشخانەکەمان هیچ چارەسەرێکی بۆ ناکرێت، تەنها بەڕێگەی جیاوازتر لە پاشماوەی ماڵان لەلایەن شارەوانییەوە کۆدەکرێتەوە و فڕێدەدرێت.
هاوکات سالار داود، لێپرسراوی بەشی سەرچاوە مرۆییەکان لە شاری پزیشکی گەرمیانـى ئه‌هلی، دەڵێت: سەرجەم پاشماوە پزیشکییەکانمان پێچانەوەی بۆدەکەین لەڕێگەی زەرفی تایبەتەوە و بەبێ چارەسەر لەلایەن تیمی شارەوانییەوە فڕێدەدرێت.
به رای شارەزایەکی ژینگە، بۆ چاره‌سه‌رى ئه‌و پاشماوانه ده‌بێت ئامێری سوتێنه‌ر "محرقه" هه‌بێت.
عەبدولموتەڵیب رەفعەت، مامۆستاى زانكۆ و پسپۆڕی ژینگە و ئاو، وتى: لە ئێستادا بونی "محرەقە" بۆ لەناوبردنی پاشماوە پزیشکییەکان زۆر گرنگ و پێویستە بۆ ناوچەکە، دەتوانێت زۆرێک لەو کێشانەی کە هەیە چارەسەر بکات.
ئه‌م رایه‌ش د. حارس محه‌مه‌د، بەڕێوبەری نەخۆشخانەی گشتی كه‌لار جه‌ختی لێكرده‌وه و وتى: بەپێویستی دەزانم سوتێنه‌رێكى "محرەقەیەکی" گونجاو هەبێت بۆ هەمو گەرمیان نەک تەنها بۆ نەخۆشخانە حکومییەکان، بەڵکو بۆ نەخۆشخانە ئەهلی و کلینک و نۆرینگەکانیش، کە سەرجەم پاشماوە پزیشکییەکان لەوێدا لەناو ببرێت، بەشێوەیەک کە بدرێت بە کۆمپانیایەک و بە وەرگرتنی پارەیەکی رەمزیی لە نەخۆشخانە ئەهلی و کلینک و نۆرینگەکان، لەبەرامبەر چارەسەرى پاشماوە پزیشکییەکان بكات.
هاوکات هەڵگورد حەمید، لێپرسراوی مەڵبەندی تەندروستی شێروانە، وتی: ئەگەر دەوام و موچە بگەڕێتەوە باری ئاسایی خۆی، ئەو ئامێرەی هەمانە ئه‌گه‌ر ستافی باشی بۆ دابین بکرێت، ئەتوانین بە زیادکردنی کاتی کارکردنی کارمەندان و کارکردن بەشێوەی شەفت، 24 سەعات بە بەردەوامی کاربکات، رۆژانەش 200 کیلۆ و مانگانە ئەگەر کارمەندی تەواومان هەبێت 3 بۆ 4 تۆن پاشماوەی پزیشکیی چارەسەربکەین.
هێماش بۆ ئەوە دەکات: بەمشێوەیە دەتوانین پاشماوەی سەرجەم نەخۆشخانە ئەهلی و کلینکەکان چارەسەر بکەین، بەشێوەیەک کە پارەیەکی رەمزی وەربگرین لەبەرامبەر هەر کیلۆیەک دا.
لە بەرامبەردا، د. چیا محه‌مه‌د، بەڕێوبەری نەخۆشخانەی لایفی تایبەت له كه‌لار، دەڵێت: ئێمە بە هەمو شێوەیەک رەزامەندین بەوەی کە چارەسەری پاشماوەی نەخۆشخانەکەمان بۆ بکرێت لەرێگەی مەڵبەندی تەندروستی شێروانەوە و ئەو ئامێرەی کە هەیانە و ئاماده‌ین له‌به‌رامبه‌ردا بڕە پارەیەک بدەین.
هێماش بۆ ئەوە دەکات: ئێمە لەلایەکەوە کە خزمەتی تەندروستی دەگەیەنین ناکرێت دواتر پاشماوە تەندروستییەکانمان ببێتە گرفتی تەندروستی و کێشەی ژینگەیی، بۆیە جێگای خۆیەتی لەلایەن ئەو بەشانەی سەربە حکومەتن کاری لەسەر بکرێت بەشێک لەو بارگرانیەی نەخۆشخانە ئەهلییەکان هەڵگرن، ئەو ئامێرەی بۆ چارەسەری پاشماوە پزیشکییەکان بەکاردەهێنرێت بە ئەندازەیەک بێت کەتوانای ئەوەی هەبێت سەرجەم پاشماوە پزیشکییەکانی کەلار لە رێگەی ئەو ئامێرەوە چارەسەری بۆ بکرێت و لەناو ببرێت.
هاوکات سالار داود، لێپرسراوی بەشی سەرچاوە مرۆییەکانی شاری پزیشکی گەرمیان دەڵێت: ئەگەر داوای ئەوەمان لێبکرێت پاشماوە پزیشکییەکانمان لەڕێگەی ئامێری تایبەت چارەسەر بکرێت، ئێمە پێمان باشە.
هاوکات ئەکرەم ساڵح، سەرۆکی شارەوانی کەلار، دەڵێت: هەقوایە بەڕێوبەرایەتی تەندروستی گەرمیان محرەقەی تایبەت یان رێگایەکیان بۆ لەناوبردنی پاشماوە و کەرەستە پزیشکییەکان هەبێت، هیوادارم تەندروستی گەرمیان بیر لەوەبکاتەوە یەکەی تایبەت بە چارەسەری پاشماوە پزیشکییەکان دابنرێت.
دەشڵێت: ئەگەر پێویستیان بەشوێن بێت ئێمە شوێنیان بۆ دابین دەکەین و رێکارەکانی وەرگرتنی شوێنیان بۆ دەکەین.
5. كێشه‌ى پاشماوەی بیناسازی
سەرۆکی شارەوانی کەلار باس لەوە دەکات فڕێدانی پاشماوەکانی بیناسازی، یەکێکە لەو گرفتانەی کە کۆنترۆڵ ناکرێت.
ئەکرەم ساڵح، دەڵێت: پاشماوەکانی بیناسازی یەکێکە لەو پاشماوانەی بەداخەوە کۆنترۆڵ ناکرێت، کەسانێک لە درەنگانی شەودا فرسەت دێنن لەکاتێکدا لیژنەی ئەمنی یان پۆلیس نایبینێ دەڕۆن پاشماوەی بیناسازیی لە چەمەکان فڕێدەدات.
سه‌رباری ئه‌وه‌ى كه پێیوایه ئه‌م حاڵه‌ته "کۆنترۆڵکردنی ئاسان نییە"، باس له‌وه‌شده‌كات رێكارى توندیان هه‌یه له‌وباره‌یه‌وه: "هەر كه‌سێك پاشماوەی بیناسازی فڕێی بدات و لە لایەن تیمەکانمانەوە پێ بزانرێت، چوار هێندەی ئەو پاشماوەی کە فڕییداوە، پاشماوه‌ى پێ فڕێدەدرێتەوە، جگە لە سزای مادی کە لە 15 هەزارەوە تا 600 هه‌زاره.
6. کێشەی كۆكردنه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاکی گوندەکان
رۆیشتنی ئۆتۆمبیلی کۆکردنه‌وەی خۆڵ و خاشاک بۆ گوندەکان بەپێی نزیکی گوندەکان لە شاری کەلار و سەرجادە و زۆریی ژمارەی دانیشتوانەوە دیاریکراوە.
سەردار محه‌مه‌د، ئەنجومەنی گوندی میل قاسم له گه‌رمیان، دەڵێت: ماوەی ساڵێکە ئۆتۆمبیلی کۆکردنەوەی خۆڵ و خاشاك نەهاتوە بۆ گوندەکەمان، پێشتر هەفتەی دوجار دەهاتن، بەڵام لەئێستادا بەهۆی نەهاتنیانەوە دانیشتوانی گوندەکەمان کە 35 ماڵن، ناچارن پاشماوەکانیان لە دەوروبەری گوند و قەراخی جادەکان فڕێبدەن، ئەمەش سیمایەکی ناشرینی دروستکردوە، بەڵام رێگە چارەی دیکەمان نییە.
هاوکات بەرزان فایەق، سەرۆکی لیژنەی باڵای کۆکردنەوە و داپۆشینی خۆڵ و خاشاک لە بەڕێوبەرایەتی گشتی شارەوانیەکانی گەرمیان، دەڵێت: ئەو گوندانە ئۆتۆمبیلی خۆڵ و خاشاکیان بۆ ناڕوات، تا قەیرانی دارایی هەبێت ناتوانرێت هیچیان بۆ بکرێت، هەندێک گوند چاڵمان بۆ کردون بۆ ژێرخاککردنی خۆڵ و خاشاکیان، هەفتەی جارێک بۆ دوجار دەڕۆین سەردانیان دەکەین.
ساڵح حسێن، ئەنجومەنی گوندی قولە بەرز لە گەرمیان، کە ژمارەی دانیشتوانی گوندەکەیان 43 ماڵە، باس لەوە دەکات: هەفتەی جارێک یان دوجار ئۆتۆمبیلی کۆکردنەوەی خۆڵ دەهات بۆ گوندەکەمان، نزیکەی مانگ و نیوێک بۆ دو مانگە ناو بەناو دێن.
ئەکرەم ساڵح، سەرۆکی شارەوانی کەلار، دەڵێت: ناتوانین بۆ هەمو گوندەکان ئۆتۆمبیلی کۆکردنەوەی خۆڵ بنێرین، گوندمان هەیە 50 کم لە سەنتەری شارەوە دورە، ئەگەر ئۆتۆمبیلشیان بۆ بڕوات رەنگە خۆڵ و خاشاکیان نەگاتە 100 کیلۆ، پاشماوەی گوندەکان کەمترن لە شار.
دەشڵێت: تاڕادەیەک توانیومانە ئەو گوندانەی کە ژمارەی دانیشتوانیان زۆرە و دەکەونە نزیک و دەروبەری کەلارەوە بەپێی پێویست لە هەفتەیەکدا رۆژێک بۆ دو رۆژ ئۆتۆمبیلیان بۆ بنێرین.
7. کاریگەریی پاشماوەکانی خۆڵ و خاشاک لە سەر ژینگە
فڕێدانی خۆڵ و خاشاک بەشێوەیەکی نازانستی، له‌لایه‌ن شارەزایانی ژینگەوه به مەترسییەکی گەورە لەسەر ئاسایشی تەندروستی ناوچەکە دەزانرێت.
عەبدولموتەڵیب رەفعەت، مامۆستاى زانكۆ و پسپۆڕی ژینگە و ئاو، دەڵێت: فڕێدانی پاشماوەکانی خۆڵ و خاشاک لە سەر خاک یان ژێرخاککردنیان، رێگایەکی نازانستییە، چونکە پێکهاتەکانی پاشماوەکان لە مادەی ئۆرگانی پێکهاتوە، ئەم مادانە بە بەردەوامی شییدەبنەوە و ئەبنە هۆی دەرپەڕاندنی گازی میسان و دوەم ئۆکسیدی کاربۆن و تەنانەت کبریتی دی نایترۆجین کە هەمویان گازی زیانبەخشن و دەبنە هۆی تێکدانی کوالێتی هەوا.
دەشڵێت: مانەوەی پاشماوەکان لە خاکدا دەبێتە هۆکاری تێکدانی خاکی ئەو ناوچەیە، ئەمەش کاریگەری زۆرخراپی دەبێت لە سەر ئاوی ژێرزەوی، فڕێدانی پاشماوەکان لە سەر خاک هۆکاری سەرەکییە بۆ گواستنەوەی نەخۆشی و بەکتریا و ڤایرۆسی جۆراوجۆر لەڕێی مێرولەکانەوە، ئەمەش مەترسییەکی زۆر گەورە لە سەر ئاسایشی تەندروستی لەو ناوچانەی ئەم کارە نا تەندروستانەی لێ ئەنجامدەدرێت، دروست ده‌كات.
هاوکات د. دورەید سەلیم، بەڕێوبەری فەرمانگەی ژینگەی گەرمیان، دەڵێت: ئەرکی ئێمە تایبەت نییە بە هەڵگرتنی خۆڵ خاشاک، هەوڵەکانی ئێمە لە لایەنی هۆشیاری و چۆنیەتی مامەڵەکردنە لەگەڵ پاشماوەکان، ئەوەی لەئێستادا هەیە مامەڵەیەکی ناتەندروستە، پێیان رادەگەیەنن کە ئەم شێوازە مامەڵەکردنە لەگەڵ پاشماوەکانی خۆڵ و خاشاک زیانی ژینگەیی هەیە کە دەبێتە هۆی پیسبونی زەوییە کشتوکاڵییەکان و پیسبونی ئاوی ژێرزەوی و هەوا، هەمو جۆرەکانی پیسبون لە رێگای مامەڵەکردنێکی ناتەندروست لە گەڵ پاشماوەکان دروست دەبێت.
8. کێشەی دارایی
ماوەی دوساڵە حکومەتی هەرێم بە هۆکاری قەیرانی دارایی شایستە داراییەکانی کۆمپانیای کۆکردنەوەی خۆڵ خاشاکی بڕیوە.
بەرزان فایەق، سەرۆکی لیژنەی باڵای کۆکردنەوە و داپۆشنی خۆڵ و خاشاک لە بەڕێوبەرایەتی گشتی شارەوانیەکانی گەرمیان، دەڵێت: کێشەی کۆمپانیای كۆكردنه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاک تەنها قەیرانی داراییە، قەیرانی دارایی نەبێت ئەتوانن بەشێوەیەکی باشتر کارەکانیان بکەن، تا قەیرانی دارایی هەبێت کێشەی کۆمپانیا وەکو خۆی دەمێنێتەوە.
دەشڵێت: کۆمپانیا عەقدەکەی بۆ ماوەی 3 ساڵە، مانگانە 450 بۆ 500 ملیۆن دینار سولفەی بۆ دەکەین، لەو بڕە نزیکەی 250 بۆ 280 ملیۆن وەردەگرێت، ئەمەش مانگێک و دوان نییە، 32 مانگە کار لەگەڵ ئێمە دەکات لەو ماوه‌یه‌دا حساب بکەیت 40%ـى سولفەکەی ماوەتەوە کە ئەمە بۆ خۆی کێشەیەکی گەورەیە.
به رای سه‌رۆكى شاره‌وانى كفری، گه‌وره‌ترین كێشه‌ی كۆكردنه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاك له قه‌زاكه‌یان، خه‌رجنه‌كردنی سلفه‌ی كۆمپانیای كۆكردنه‌وه‌ی خۆڵ و خاشاكه كه به‌وته‌ى خۆی ماوه‌ی ساڵ و نیوێكه پاره‌ی نه‌ختینه‌ی پێنه‌دراوه.
عه‌لی خورشید، وتیشی: ئه‌مه‌ش كاریگه‌ری ده‌بێت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه هه‌ندێكجار ئالیه‌ته‌كان به‌پێی پێویست كارناكه‌ن به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه پێویسته به‌رده‌وام سوته‌مه‌نیان بۆ بكڕدرێت و چاكسازیان تێدابكرێت، یان هه‌ندێكجار كارمه‌ندی ژینگه‌پارێز وه‌كو پێویست ئاماده‌نییه كاربكات به‌هۆی نه‌بونی پاره و دواكه‌وتنی موچه‌كانیان.
هاوکات ئەرکان بورهان، سەرۆکی لیژنەی کۆکردنەوەی خۆڵ خاشاک لە شارەوانی کەلار، دەڵێت: لە 1/4/2022ـه‌وه حکومەت لە بانک پارەی کۆمپانیای خۆڵ و خاشاک سەرف ناکات، لەئێستادا لە لایەن ئیدارەی گشتیی یەکێتی نیشتمانییەوە پارەیان بۆ سەرف دەکرێت.
هاوکات دلێر هیدایەت، سەرپەرشتیاری کۆمپانیای گەردین كه كارى كۆكردنه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاك ده‌كه‌ن له گه‌رمیان، دەڵێت: سەرەڕای قەیرانی دارایی و نەبونی موچە و پێنەدانی شایستە داراییەکانمان، ئێمە توانیومانە بەزیادەوە کاری خۆمان بکەین.
دەشڵێت: لەلایەن حزبەوە موچەی ئێمە دابین دەکرێت، دەستمان لە حکومەت شۆردوە.
هێماش بۆ ئەوە دەکات: ئەو بڕە پارەیەی بۆمان خەرج دەکرێت لە ئاست ئەو کارەدا نیە کە ئێمە بتوانین پاشماوەی سەرجەم شار و ناحیە و گوندەکان کۆبکەینەوە، بەڵام ناچارین بۆ ئەوەی خۆڵ و خاشاک کۆنەبێتەوە و ئیشەکەمان نەوەستێت، بەردەوامین لەکارکردن.
ئه‌م دۆخه كاریكردوه‌ته سه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌ى كه‌وه‌كو كرێكار له كۆمپانیای كۆكردنه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاك كارده‌كه‌ن.
کارمەندێک كه داوایكرد ناوى ئاشكرا نه‌كرێت، وتى: لە کاتی خۆیدا موچەمان پێنادرێت و بەردەوام موچەکەمان دوادەکەوێت، تائێستا موچەی مانگی (ئادارى 2024)ـمان وەرنەگرتوە هەندێکجار دومانگ دەخایەنێت تا پێمان دەدرێت.
به‌ڵام له‌به‌رامبه‌ردا سەرپەرشتیاری کۆمپانیای گەردین، ده‌ڵێت: هەقی کارمەندانی ژینگەپارێزمان لەکاتی خۆیدا داوە وەکو کۆمپانیا، ئەو بەرپرسیاریەتیەمان لەئەستۆ گرتوە.
9. گرفتی خۆڵ و خاشاکی ماڵان و گازندەی کارمەندانی ژینگەپارێز
ژینگە پارێزان گازندەی ئەوە لە ماڵان دەکەن خۆڵ و خاشاکەکانیان لە کیسی خۆڵ و سەتڵ ناکەن، ئەمەش بە کێشە لەبەردەم باشتر ئەنجامدانی کارەکانیان دەزانن.
هاوکار، ناوی خوازراوی کارمەندێکی ژینگەپارێزە، دەڵێت: هاوڵاتیان پاشماوەکانیان ناخەنە سەتڵی خۆڵەوە، واباشترە بۆ ئێمە رەچاوی ئەوە بکەن کە پاشماوەکانیان لە کیس و سەتڵی خۆڵ بکەن.
ئارام، ناوی خوازراوی کارمەندێکی دیكه‌ى ژینەگەپارێزە، دەڵێت: ئەو ماڵانەی پاشماوەکانیان ناکەنە سەتڵی خۆڵەوە لە کاتی کۆکردنه‌وه‌ى دا دەڕژێت بەدەستمانەوە و ئەبێت خۆمان کۆیکەینەوە.
لەبەرامبەریشدا روناک، ژنێکی دانیشتوی یەکێک لە گەڕەکەکانی کەلارە، دەڵێت: دانەنانی سەتڵی خۆڵ لەلایەن بەشێکی ماڵانەوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کارمەندانی ژینگەپارێز سەتڵی خۆڵەکان دەشکێنن، یان دەیبەن دورتر لە ماڵەکان بەجێی دەهێڵن.
هاوکات دلێر هیدایەت، سەرپەرشتیاری کۆمپانیای گەردین، دەڵێت: گلەیی ئەوەمان لە هاوڵاتیان هەیە لە کاتی کۆکردنەوەی خۆڵ و خاشاک هاوکاری تیمەکانمان نین، ئەگەر خۆڵ و خاشاکەکانیان لەکیسی خۆڵ بکرێت باشتر و کارئاسانی ترە بۆ تیمەکانمان، چونكه كارمه‌نده‌كانمانیش مرۆڤن و خزمەتی ئەم شار و ژینگەیە دەکەن.
10. گله‌یی ژینگه‌پارێزان و بڕینی موچه‌كانیان
کارمەندانی ژینگەپارێز باس لەوە دەکەن ساڵانی خزمەتیان رەچاوناكرێت و له‌سه‌ر بنه‌ماى ناپیشه‌یی كاره‌كانیان دابه‌ش ده‌كرێت.
هاوکار، ناوی خوازراوی کارمەندێکی ژینگەپارێزە، دەڵێت: لەسەر بنەمای خزمایەتی و ناسیاوی کارمەند دادەنرێت بۆ ئەو جێگایانەی کارمەندیان پێویستە وەکو شوفێر، لە کاتێکدا ئێمە کەساڵانێکە خزمەت دەکەین و پێمانخۆشە ئێمە بخرێینە ئەو جێگایانە، پێویستە ساڵانی خزمەت و cv لەو کاتانەدا رەچاو بکرێت.
لە بەرامبەردا دلێر هیدایەت، سەرپەرشتیاری کۆمپانیای گەردین، دەڵێت: ئێمە کێ باشتر و دڵسۆزتر بێت چاوی لە ئۆتۆمبیله‌کانی کۆمپانیا بێت و عەزیەتی ئۆتۆمبیله‌کان نەدا و نەبێتە هۆی عاتڵ بونی، ئەوە ئەفزەڵیەتی هەیە.
له‌لایه‌كى دیكه‌وه ژینگەپارێزان باس لەوە دەکەن سەرەرای کەمی بڕی موچەکەیان، هەر جارەو بەهۆکارێک بڕە پارەیەک لە موچەکەیان دەبڕدرێت.
هاوکار، ناوی خوازراوی کارمەندێکی ژینگەپارێزە، دەڵێت: لە جەژنی ساڵی رابردودا بەهۆی ئەوەی لەلایەن ماڵانەوە بڕە پارەیەکمان وه‌كو جەژنانە پێدرا، کۆمپانیا هەستا بە بڕینی 100 هەزار دینار لە موچەکانمان.
لە بەرامبەردا دلێرهیدایەت، سەرپەرشتیاری کۆمپانیای گەردین ئەوە رەتدەکاتەوە شتی واکرابێت بەرامبەر بە ژینگه‌پارێزان و دەڵێت: ئەمە هیچ ئەسڵ و ئەساسێکی نییە، ته‌نانه‌ت 250 دینار لەهیچ کەسێک نەبڕدراوە لە به‌رامبه‌ر ئەوەی جەژنانەیان وەرگرتوە.
هاوکات ئارام، كه ناوی خوازراوی کارمەندێکی دیكه‌ى ژینگەپارێزە، دەڵێت: ئێمه ئه‌و كارمه‌ندانه‌ى له‌نێو گه‌ڕه‌كه‌كاندا خۆڵ و خاشاك كۆده‌كه‌ینه‌وه، بڕی موچەکەمان 330 هەزار بو، به‌ڵام به‌و پاساوه‌ى ئێمه ئاسن و قوتو له‌كاتى كۆكردنه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاكدا کۆدەکەینەوە و بۆخۆمان ده‌یفرۆشین، بڕی 30 هه‌زار لە موچەکەمان بڕدراوە.
لەبەرامبەردا، دلێر هیدایەت، سەرپەرشتیاری کۆمپانیای گەردین، دەڵێت: موچەی كارمه‌نده‌كانمان 300 هەزارە، ئێمە ئەو 30 هەزارەمان وەکو هاوکاری پێدەدان کە ئەوان زیاتر لەکارمەندانی دیکە ماندو دەبن لە گەڕەکەکاندا، بەڵام بەهۆی خراپبونی دۆخى دارایی کۆمپانیاوە ناچار ئەو بڕە پارەیەمان بڕی.
به‌شى سێیه‌م: ده‌ره‌نجام و راسپارده‌كان
یه‌كه‌م: ده‌ره‌نجام
1. له 13 شاره‌وانى سنورى گه‌رمیاندا خۆڵ و خاشاك و پاشماوه‌كان له‌لایه‌ن كۆمپانیای "گه‌ردین"ـه‌وه كه تێچوه‌كه‌ى له‌لایه‌ن حكومه‌ته‌وه دابین ده‌كرێت، كۆده‌كرێته‌وه، به‌ڵام به‌هۆی كێشه‌ى نه‌بونى پاره‌ى نه‌ختینه له بانكدا، به‌شى پێویست پاره بۆ كۆمپانیاكه خه‌رج ناكرێت و ئیداره‌ى گشتى یه‌كێتى نیشتمانى پاره‌ى بۆ دابین ده‌كات.
2. له‌گه‌رمیاندا رۆژانه له‌نێوان 350 بۆ 400 ته‌ن خۆڵ و خاشاك كۆده‌كرێته‌وه.
3. له رێگه‌ى 630 كرێكاره‌وه، خۆڵ و خاشاك له به‌رده‌م ماڵان به ئۆتۆمبیلی تایبه‌ت وه‌رده‌گیرێت و دواتر ئۆتۆمبیله‌كان باره‌كانیان ده‌به‌نه ده‌ره‌وه‌ى شار له شوێنێك كه بۆیان دیارییكراوه، له‌وێ چاڵ هه‌ڵده‌كه‌نن و ژێر خاكی ده‌خه‌ن.
4. شێوازى چاره‌سه‌ركردنى پاشماوه و خۆڵ و خاشاكه‌كان، به قسه‌ى به‌رپرسانى حكومه‌ت و پسپۆڕانیش، زۆر كۆن و نازانستى و خراپ و دژ به ژینگه‌یه، مه‌ترسی و لێكه‌وته‌ى ته‌ندروستى و ژینگه‌یی زۆری هه‌یه، جگه له‌وه‌ش ئه‌و شوێنانه‌ى تیایاندا پاشماوه‌كان ژێر خۆڵ ده‌كرێن، نزیكن له ئاوه‌دانیی و شوێنى نیشته‌جێبونه‌وه.
5. پاشماوه ته‌ندروستییه‌كان كه مه‌ترسیدارترن، به‌هه‌مانشێوه‌ى پاشماوه‌كانى دیكه له‌ناو ده‌برێن، ئه‌گه‌رچی ئامێرێكى له‌ناوبردنى به‌شێك له پاشماوه پزیشكییه‌كان هه‌یه، به‌ڵام كاركردنى سنورداره و ته‌نانه‌ت هه‌مو ده‌زگا حكومییه ته‌ندروستییه‌كانیش كه‌ڤه‌ر ناكات.
6. به‌وهۆیه‌ى پاشماوه‌كان زۆرن و هه‌موشیان ده‌كرێنه ژێر خۆڵه‌وه، بۆیه له شوێنێكى وه‌كو كه‌لار مه‌ترسیی هه‌یه له ئاینده‌ى نزیكدا چیتر شوێن نه‌مێنێت بۆ ژێرخۆڵكردنى ئه‌و پاشماوانه.
7. شاره‌وانییه‌كان ده‌ڵێن داواى بونیادنانى پرۆژه‌ى ریسایكلینیان كردوه، به‌ڵام ئه‌نجام نه‌دراوه، چاوه‌ڕێ ده‌كه‌ن له رێگه‌ى وه‌به‌رهێنانه‌وه ئه‌و كاره ئه‌نجام بدرێت، به‌ڵام هیچ پرۆژه‌یه‌كى فیعلی له‌وباره‌یه‌وه له ئارادا نییه.
8. ژینگه‌پارێزان گله‌یی و ره‌خنه‌یان هه‌یه له‌وه‌ى به‌شی پێویست مافیان پێنادرێت و موچه‌كانیان كه‌مه، هه‌روه‌ك له‌لایه‌ن هاوڵاتیانیشه‌وه زۆرجار كێشه و ئاسته‌نگیان بۆ دروست ده‌كرێت.
دوه‌م: راسپارده‌كان
1. پرۆسه‌ى كۆكردنه‌وه و چاره‌سه‌رى خۆڵ و خاشاك له گه‌رمیان، زۆر دواكه‌وتو و دژه به بنه‌ما ژینگه‌یی و ته‌ندروستییه‌كان، ئه‌مه‌ش مه‌ترسی ئه‌وه‌ى هه‌یه له ئاینده‌ى نزیكدا مه‌ترسیی زۆری لێبكه‌وێته‌وه، چاره‌سه‌ریش بۆ ئه‌مه چی دیكه نییه جگه له گرتنه‌به‌رى رێكاره زانستییه‌كان كه ئێستا له جیهاندا په‌یڕه‌و ده‌كرێت.
ده‌بێت خه‌مێكى گرنگ و سه‌ره‌كیی حكومه‌ت له‌م ناوچه‌یه‌دا ئه‌م بواره بێت، چونكه مه‌ترسیه‌كه بۆ ئێستا و ئاینده زۆر زۆره، واده‌كات زه‌وی و سه‌رچاوه‌ى ئاوى ناوچه‌كه مه‌ترسی پیسبونى لێبكرێت و هه‌روه‌ها نه‌خۆشی و په‌تاش بڵاوبكاته‌وه.
2. به‌له‌به‌رچاوگرتنى ئه‌و دۆخه داراییه‌ى كه ئێستا حكومه‌ت هه‌یه‌تى، ره‌نگه قورس و نه‌كرده‌نى بێت كه حكومه‌ت خۆی بتوانێت پرۆژه‌ى ریسایكلین بونیاد بنێت، به‌ڵام ده‌توانێت له رێگه‌ى وه‌به‌رهێنان و ئاسانكاریی كردن بۆ وه‌به‌رهێنه‌ران، ئه‌م پرۆژانه بونیاد بنێت.
3. لانیكه‌م له‌م قۆناغه‌دا پێویسته ئه‌و بابه‌تانه‌ى زیاتر مه‌ترسیدارن زیاتر به‌هه‌ند وه‌ربگیرێن، له‌م سۆنگه‌یه‌شه‌وه گرنگه رێكارى خێرا له مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ پاشماوه پزیشكییه‌كاندا بگیرێته‌به‌ر، چونكه مه‌ترسییه‌كانى ئه‌م پاشماوانه زۆرترن.
بۆ ئه‌مه‌ش گرنگه ئاسانكاریی بكرێت بۆ دروستكردنى سوتێنه‌رى پزیشكیی، چ ئه‌وه‌ى حكومه‌ت خۆی سوتێنه‌ر دابنێت، یاخود ئه‌وه‌ى كه‌رتى تایبه‌ت دایبنێت و كه‌رتى گشتى و تایبه‌تى ته‌ندروستى ناچاربكرێت به چاره‌سه‌ركردنى پاشماوه‌كانیان لای ئه‌و سوێنه‌رانه. خودی به‌ڕێوبه‌رایه‌تى گشتى ته‌ندروستى گه‌رمیانیش خاوه‌نى ئامێرێكى چاره‌سه‌ركردنى پاشماوه پزیشكییه‌كانه، به‌وته‌ى خودی به‌رپرسانى، ده‌توانرێت به‌گرتنه‌به‌رى هه‌ندێك رێكار، وابكرێت هه‌مو پاشماوه پزیشكییه‌كانى ناوچه‌كه چاره‌سه‌ر بكات.
4. زۆرینه‌ى ئه‌و شوێنانه‌ى بۆ ژێرخاككردنى پاشماوه و خۆڵ و خاشاكه‌كان دیارییكراون، نزیكن له شوێنه‌كانى نیشته‌جێبونه‌وه، بۆیه ده‌بێت شاره‌وانییه‌كان ئه‌م خاڵه به‌هه‌ند وه‌ربگرن و شوێنى ژێرخاككردنه‌كان دوربخه‌نه‌وه و دڵنیاببنه‌وه له‌وه‌ى مه‌ترسی راسته‌وخۆی بۆ ده‌روبه‌ره‌كه‌ى نییه.
5. دۆخی كرێكارانى ژینگه‌پارێز قورسه، هه‌م له روى دابینكردنى مافه‌كانیان و هه‌میش ئیشوكاریان، پێویسته حكومه‌ت له گرێبه‌سته‌كانیدا جه‌خت له‌وه بكاته‌وه مافی دارایی و ژیانیی ئه‌م كرێكارانه پارێزراو بێت، هاوكات كاربكرێت بۆ گرتنه‌به‌رى رێكارى ته‌ندروستیی گونجاو بۆ دوربونیان له مه‌ترسیی نه‌خۆشیی و په‌تا پزیشكییه‌كان.
هاوكات هانى سه‌ندیكاكانى كرێكاران ده‌ده‌ین كه به‌دواداچونى زیاتر بۆ دۆخی ئه‌م كرێكارانه بكه‌ن.
6. گرنگه حكومه‌ت ئه‌و كێشه داراییانه‌ى له پرۆسه‌ى كۆكردنه‌وه‌ى خۆڵ و خاشاكدا هه‌یه، چاره‌سه‌ر بكات، وابكات كه كاره‌كانى ئه‌م بواره نه‌وه‌ستێت، چونكه لێكه‌وته‌كانى زۆر و مه‌ترسیدار ده‌بن له‌سه‌ر ژینگه و هاوڵاتیان و شاره‌وانیه‌كانیش.