رادیۆى ده‌نگ
كێشه‌ى "غازى ماڵان" له گه‌رمیان، ناونیشانى نوێترین راپۆرتى یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیانه، كه تیایدا به وردی تیشكیخستوه‌ته سه‌ر كێشه و قه‌یرانى نه‌بون و كه‌می غازى ماڵان و ئه‌و هۆكارانه‌ى له پشته‌وه‌ین.
كلیك لەم فایلەی خواره‌وه بكه بۆ خوێندنه‌وه‌ى راپۆرته‌کە به شێوازى (PDF).
له چوارچێوه‌ى راپۆرته مانگانه‌ییه‌كانى دا كه یه‌كه‌ى چاودێری حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیانى سه‌ر به رادیۆی ده‌نگ به پاڵپشتى سندوقی نیشتمانى بۆ دیموكراسی NED ئاماده‌یان ده‌كات، بۆ ئه‌م مانگه كاریكردوه له‌سه‌ر كێشه‌ى غازى ماڵان له گه‌رمیان، تیایدا قه‌باره‌ى كێشه‌كه و لێكه‌وته‌كانى له‌سه‌ر هاوڵاتیان و كاسبكاران خستوه‌ته‌ڕو، هاوكات به‌دواى ده‌ستنیشانكردنى هۆكاره‌كانى دا چوه و رونیكردوه‌ته‌وه بۆچی ئه‌م قه‌یران و كێشانه به‌رده‌وام ده‌بن، هه‌روه‌ك له كۆتایی راپۆرته‌كه‌ش دا ژماره‌یه‌ك ده‌ره‌نجام و راسپارده‌ى له‌وباره‌یه‌وه خستوه‌ته‌ڕو.
ده‌قی راپۆرته‌كه له خواره‌وه ده‌خوێننه‌وه.
پێشه‌كى:
قه‌یران، نه‌بون و كه‌می غاز یان گازى شل یان ئه‌وه‌ى له‌ناو هاوڵاتیان دا پێی ده‌وترێت "غازى ماڵان"، یه‌كێكه له‌و كێشانه‌ى كه ناوبه‌ناو له سنورى ئیداره‌ى گه‌رمیاندا سه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن، له ماوه‌‌ى كه‌می رابردودا دو جار ئه‌م كێشه‌یه به قورسی سه‌ریهه‌ڵدا و تا ئاماده‌كردنى ئه‌م راپۆرته‌ش كێشه‌كه بونى هه‌یه و غاز به‌پێی پێویست ناگاته ده‌ستى هاوڵاتیان و كاسبكاران.
دیاره له مه‌به‌ستمان له غاز، ئه‌و گازه شله سروشتیه‌یه كه به‌شێوه‌ى بوتڵ "قنینه" دابه‌ش ده‌كرێت و ده‌فرۆشرێت به هاوڵاتیان.
له‌م راپۆرته‌دا یه‌كه‌ى چاودێری حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان، به وردی به‌دواداچون ده‌كات له‌باره‌ى ئه‌م كێشه‌یه و هۆكار و لێكه‌وته‌كانى.
به‌شى یه‌كه‌م: راپۆرت
یه‌كه‌م: دۆخی غاز له گه‌رمیان
1. به‌ركه‌وته‌ى غازى گه‌رمیان
سه‌رچاوه‌ى غازى سنوره‌كه، حكومه‌تى عێراق و به‌تایبه‌تیش پارێزگاى كه‌ركوكه، كه رۆژانه غازى شل له رێگه‌ى تانكه‌رى گه‌وره‌وه ده‌گه‌یه‌نرێته گه‌رمیان و به‌سه‌ر كارگه‌كان دا دابه‌شى ده‌كه‌ن و كارگه‌كانیش ئه‌و گازه شله ده‌كه‌نه ناو بوتڵه‌وه و له رێگه‌ى بریكاره‌كانیانه‌وه به‌سه‌ر هاوڵاتیاندا دابه‌شى ده‌كه‌ن و ده‌یفرۆشن.
بەرکەوتەی غازی گەرمیان له پارێزگای کەرکوکەوه رۆژانە بەپێى رێژەی دانیشتوان ٣٥٠٠ بۆتڵى رۆژانه دیاریكراوه. ئه‌و غازه شله‌ى به تانكه‌ر ده‌هێنرێته سنوره‌كه، به‌سه‌ر ١١ کارگەدا بەنۆرە دابه‌ش ده‌كرێت كه هه‌ریه‌كه‌یان مانگانە ٧ جار غازیان پێدەدرێت، هەر جارێکیش بەشی ١٦٠٠ بوتڵ غازیان پێده‌درێت، بەڵام بەڕێوبەری نەوت و کانزاکانی گەرمیان دەڵێت: بەشی ناوچەکەمان ناکات.
"سنوری ئیداره‌ى گەرمیان بە هەریەکه لە قەزاکانی کەلار و کفری و ئەو ناحیانەی دەکەونە سەری، تەنها بڕی ٣٥٠٠ بوتڵ غازی رۆژانەی بۆ دابینکراوە کە لە راستیدا خۆی ئەمە کێشەیه"، بەڕێوبەری نەوت و کانزاکانی گەرمیان واى وت.
یادگار فەتاح، وتیشی: پێداویستی ناوچەکەمان ٥ هه‌زار بوتڵ غازە لە رۆژێکدا، بەڵام ئێمە تەنها ٣٥٠٠مان بۆ دابینکراوە، کەواتە هەر لەسەرەتاوە ئەو رێژەیە بۆ ئێمە جێی گرفتە.
دەشڵێت: داوامانکردوە لە وەزارەتی سامانە سروشتیەکان کە وەزارەتی نەوتی عێراق ناردنی غازمان بۆ پڕبکاتەوە.
2. پشت نه‌به‌ستن به غازى هه‌رێم
غازی ئیداره‌ى گه‌رمیان وه‌ك له خاڵی پێشوتردا ئاماژه‌ى بۆ كرا، له پارێزگاى كه‌ركوكه‌وه دابین ده‌كرێت، له‌كاتێكدا له سنوره‌كه‌دا بڕێكى زۆر غاز هه‌یه، هاوكات له ناوچه‌ى نزیك به گه‌رمیانیش كێڵگه‌ى غاز هه‌یه.
سه‌باره‌ت به غازى سروشتى له ناوچه‌ى گه‌رمیان، تائێستا ئه‌وه‌ى هه‌یه یه‌ده‌گه و له‌ژێر زه‌ویه و هیچ وه‌به‌رهێنانێكى تێدا نه‌كراوه، ئه‌وه‌نه‌بێت كه وێستگه‌یه‌كى كاره‌با له كێڵگه‌ى نه‌وتى گه‌رمیان "حه‌سیره" دانراوه كه به‌و غازه كارده‌كات كه له بیره نه‌وته‌كانه‌وه له‌گه‌ڵ نه‌وتى ره‌شى بیره‌كانه‌وه ده‌رده‌چێت.
هه‌رچی سودبینینه له كێڵگه غازه نزیكه‌كانى سنوره‌كه‌شه‌وه كه زیاتر مه‌به‌ست لێی كێڵگه‌ى نه‌وتى "كۆرمۆر"ـه له ناحیه‌ى قادر كه‌ره‌م له چه‌مچه‌ماڵ و گه‌وره‌ترین كێڵگه‌ى گازه له هه‌رێمى كوردستان و به‌رهه‌مى رۆژانه‌ى 500 ملیۆن پێ چوارگۆشه‌یه، تائێستا بۆ غازى شلی ماڵان له گه‌رمیان سودی لێنه‌بینراوه و هیچ بڕێكى ناگاته گه‌رمیان.
له‌باره‌ى پشت نه‌به‌ستن به غازى كۆرمۆر، بەڕێوبەری به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نەوت و کانزاکانی گەرمیان، یادگار فەتاح، وتی: پارساڵ کۆرمۆر وەک هاوکاری غازیان بۆ ناردین، بەڵام ئەو بەرهەمە زۆرەی نیە.
وتیشی: خۆمان داوامان نەکردوە پشکی ئێمە بخرێتە سەر هەرێم، چونکە غازی کۆرمۆر بەشی ئێمە دابین ناكرێت و قەیرانەکە زیاتر دەبێت و رەنگە ئه‌و كاته لە هەفتەیەکدا تەنها ١٠ تەنکەرمان پێبگات، بەڵام کەرکوک دەتوانێت بەشی ئێمە پڕبکاتەوە.
3. میکانیزمی دابەشکردنی غاز بۆ بریکارەکان
بەرپرسی هۆبه نه‌وتییه‌كان لە بەڕێوبەرایەتی نەوت و کانزاکانی گەرمیان دەڵێت: بە پلان بەشە غاز لە کارگەکانەوە بە بریکارەکان دەدرێت و بریکارەکانیش دەڵێن ناتوانین پێداویستی گەڕەکەکانی پێ پڕبکەینەوە.
سالار مەحمود، لێپرسراوى هۆبه نه‌وتییه‌كان لە بەڕێوبەرایەتی نەوت و کانزاکانی گەرمیان، وتی: هه‌ر كارگه‌یه‌ك ژماره‌یه‌ك بریكاری هه‌یه، هه‌ر بریكارێك دانراوه بۆ گه‌ڕه‌ك یان ناوچه‌یه‌كی دیاریكراو، كه بریكاره‌كه هه‌ڵده‌ستێت به گواستنه‌وه‌ى ئه‌و بڕه غازه‌ى كه له كارگه‌كه‌یه‌وه پێی ده‌درێت بۆ هاوڵاتیان.
١١ کارگەی غاز لە سنوری ئیدارەی گەرمیان دا هەیە، ٤ کارگە دەکەوێتە قەزای کەلارەوە و ٢ کارگە لە قەزای کفری و سێ كارگه له ناحیەی رزگاری و سێ کارگەکەی دیکەش دەکەونە ناحیەی مەیدان و کۆکس و قۆره‌توه‌وه.
بریکارەکان گازندەی کەمی ئەو بڕە دەکەن کە وەریدەگرن، بریکارێک دەڵێت: نەک بەشی گەڕەکێک، ئەوەی وەریدەگرم بەشی یەک کۆڵان دەکات.
شڤان عەدنان، بریکاری غازە لەگەڕەکی رزگاری قەزای کفری، باسی لەوەکرد: پێشوتر رۆژانە ٥٠ غازیان وەردەگرت، بەڵام ئێستا سێ رۆژ جارێک تەنها ٢٥ غاز وه‌رده‌گرن، ئەوەش بۆ دو بریکارە، واتا هه‌ر بریكارێك به‌لای زۆره‌وه ١٥ غازی بەردەکەوێت.
بریکارێکی دیکە لە گەڕەکی شەهیدانى قه‌زاى كه‌لار دەڵێت: سێ رۆژ جارێک ٣٠ غاز وەردەگرین و بەناونوسین دابەشی دەکەین.
ئیبراهیم محەمەد، وتى: كێشه‌ى کەمی غاز وەکخۆی ماوەتەوە، چونکە بەشەکان کە دەگاتە کارگەکان کەمیکردوە، ئەوانیش پێدانیان بە بریکارەکان کەمکردوه‌تەوە.
دوه‌م: هۆكاره‌كانى دروستبونی كێشه و قه‌یرانى غاز
1. کەمکردنەوەی غاز بۆ کارگەکانی گەرمیان
خاوەنى چەند کارگەیەکی غاز لەگەرمیان باس لەوەدەکەن کە هاوردەکردنی غاز لە ١٧ باری مانگانەوه کەم بوه‌تەوە بۆ تەنها ٧ بار.
خاوەنی کارگەی شێرەوەن له ناحیه‌ى قۆره‌تو، سەباح ستار، باسی لەوەکرد: ماوەی ٢ ساڵە بەرکەوتەی ئێمە لەکەرکوکەوە کەمکراوەتەوە لە ١٧ باری مانگانەوە بۆ تەنها ٧ بار، کە ئەویش بەشی ١٤٠٠ تاوەکو ١٦٠٠ بوتڵ غاز دەکات كه ١٣ بریکار لەکارگەکەمان وەریدەگرن.
ماهر محەمه‌د، خاوەنی کارگەی کۆکس له ناحیه‌ى كۆكس، کە توانای خەزنکردنی بەنزیکەی ٦٠ تۆن غازى هه‌یه، وتی: لە ئێستا بۆ مانگێک تەنها ٧ بار غاز دەگوازینەوە لە کەرکوکەوە، ئەمەش کەمە و بەپێی پێداویستی نیە.
وتیشی: ١٥ بریکار هەیە جگە لە ناحیەی کۆکس، چەندین گوندی دیکەی لەسەرە، لەوانە: کوڵەجۆ سه‌ید مدری، شێخ لەنگەر و مەتارەکە.
هەر لەوبارەیەوە، بەڕێوبەری به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نەوت و کانزاکانی گەرمیان، هۆکاری کەمی غازی سنورەکەی بەسته‌وه بە هه‌بونی خواستی زۆر و ناردنی غاز لەکەرکوکەوە بۆ ناوچەکانی دیکەی عێراق.
وتیشی: کەرکوک دەتوانێت بەشە غازی ئێمە کەم بکاتەوە، چونکە ئێمە پشکمان نیە تاوەکو ئێستا، بەڵکو تەنها بەشێوەی پاڵپشتی "دعم" پێماندراوە کە بەکۆی گشتی بۆ 23 کارگەی گەرمیان وسلێمانی غاز بەوشێوەیە دابین دەکات و بابەتی لەپێشینە بۆ ئەوان ناوچەکانی ژێر ده‌ستى حكومه‌تى عێراقە، بەمەش بڕە غازه‌كه‌مان کەمکراوەتەوە .
هاوکات داوامان کردوە لە رێگەی وەزارەتی سامانە سروشتیەکانه‌وه کە بڕە غازی ئێمە زیاد بکرێت بۆ 5500 بوتڵ غاز لە رۆژێکدا.
2. رۆتینات و سه‌رانه وه‌رگرتن
گرفتی رۆتینات و سەرانە وەرگرتن، بەوتەی خاوەن کارگەکان هۆکاری پەکخستنی لەناکاوی کارەکانیان و دروستبونی قەیرانی غازە.
رێگای گواستنەوەی غاز لە کەرکوکەوە بۆ گەرمیان، کێشەیەکی سەرەکیە لە پاڵ گرفتەکانی دیکەدا.
یادگار فەتاح، به‌ڕێوبه‌رى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نه‌وت و كانزاكانى گه‌رمیان، دەڵێت: غازمان بۆ دێت، بەڵام بۆ گەیاندنی بە کارگەکان گرفتمان بۆ دروستدەکرێت.
بۆ هێنانی غاز لە کەرکوکەوە، خاوەن کارگەکان بە رێگای کفری- دوزخورماتودا هاتوچۆ ده‌كه‌ن، بەڵام بۆ ماوەی ٨ مانگە رێگری دەکرێت هەمان رێگە بەکاربهێننەوە.
ماهر محەمەد، خاوەنی کارگەی غازى کۆکس، وتی: گرفتمان بۆ دروستکراوە، بەجۆرێک ناتوانین لە رێگای کفری- دوزخورماتو باره‌كانمان بهێنین، ئەویش بەهۆی داواکردنی سەرانە و پارە لە بازگەکانى حكومه‌تى عێراقی.
وتیشی: بۆیە به ناچارى دەبێت رێگای كه‌ركوك- چه‌مچه‌ماڵ "بانی مەقان" بەکاربێنین، کەچی هەمان رێگەشمان لێدادەخەن و ئەگەر بارێکمان دەستی بەسەردا بگیرێت پێمان نادرێتەوە.
باسی له‌وه‌شكرد: کۆتاجار ئاسایشی بانی مەقان پێیڕاگەیاندین کە نوسراومان بۆ کراوە نابێت بە رێگای "بانی مەقان"دا بگەڕێینەوە، بەڵکو دەبێت بە رێگای کۆرمۆرەوە هاتوچۆ بکەیت کە زۆر دورە بۆ ئێمە.
لەبارەی ئه‌م كێشه‌یه‌وه، سالار مەحمود، لێپرسراوى هۆبه نه‌وتیه‌كانى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نه‌وت و كانزاكانى گه‌رمیان، ئاماژەی بەوەکرد کە لە رێگەی نوسراوێکەوە ئاسایشی گشتی هەرێم لەو بابەتە ئاگادار دەکەنەوە.
سەباح ستار، خاوەنی کارگەی غازى شێرەون، وتی: لە بازگەکاندا له ١٠٠ دۆلاره‌وه لێمان داواده‌کرێت هه‌تا ١٠٠٠ دۆلار.
لایخۆشیه‌وه، بەڕێوبەری نەوت و کانزاکانی گەرمیان، ئەوەی بە کێشەیەکی سەره‌کی ناوبرد و وتی: گرفتی زۆرمان بۆ دروستدەکرێت لەو روەوە، چونکە دەبێت خاوەن کارگەکان مانگانە (برقیە) رێگەپێدان نوێ بکەنەوە، بەڵام لە کاتی خۆیدا تەواو نابێت و هەمو مانگیک ١ بۆ ٢ کارگەمان ئەو کێشەیه‌ی بۆ دروست دەبێت، بەڵام جاری واهەیە ٦ کارگەمان پێکەوە ئەو گرفتەی هەیە، ئەمەش قەیران دروستدەکات، چونکە ئەو رۆتیناتی ئیداریە لە پێشوتردا ساڵانە بو نەک مانگانە.
عه‌دنان عه‌بدولقادر، وتی: لەمانگی كانونى دوه‌مه‌وه (مانگى یه‌كى ئه‌مساڵه‌وه) تاوەکو ئێستا کە کۆتایی مانگی ٢ (شوبات)ـه، یەکجار (برقیە)ـى رێگه‌پێدانم بۆ کراوە، بابەتەکە لای خۆیان دوادەکەوێت، کەچی بیانو بە ئێمە دەگرن و رێگەمان لێدەگرن.
3. به "قاچاخ" بردنى غاز
ئەندامێکی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، دەڵێت: غازی گەرمیان دەدرێتە ناوچەکانی دیکە بۆیە نرخەکەی گران بوە، نەوت و کانزاکانی گەرمیانیش لەو بارەیەوە رونکردنەوە دەدات.
کەریم عەلی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، وتی: غازی گەرمیان بە قاچاخ دەبرێتە ناوچەکانی دیکەی کوردستان و دەفرۆشرێتەوە، بۆیە نرخەکەی لە ٧ هەزار و نیو کرا بە ٨ هەزار و نیو.
له‌به‌رامبه‌ردا، یادگار فەتاح، به‌ڕێوبه‌رى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نه‌وت و كانزاكانى گه‌رمیان، ده‌ڵێت: بەهۆی ئەوەی لە گەرمیان نرخی غاز کەمتر بو لەشارەکانی دیکە، ئه‌مه‌ش وایده‌كرد خواستی دەرەوە لەسەر غازه‌كه‌ى گه‌رمیان زیاد بكات و له ده‌ره‌نجامدا لێرە بڕه‌كه کەمتر دەبویەوە، بۆیە بەپێویستمانزانی نرخەکەی هاوتاو بکرێتەوە له‌گه‌ڵ ناوچه‌كانى تر، تاوەکو ئەو گرفتە نەمێنێت.
ئەندامەکەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ده‌ڵێت: کەواتا غازی گەرمیان بە قاچاخ براوە و نەتوانراوە رێگری لێبکرێت و نرخەکەی لەسەر هاوڵاتی گران کراوە.
4. چاودێریکردنی بریکار و كارگه‌كان
ئه‌ندامێكى لیژنەی پیشەسازی و وزە لە پارێزگای سلێمانی دەڵێت: چاودێری کارگەکان و بریکارەکانیش توند نەبوە، بەرپرسێكى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نه‌وت و كانزاكانى گه‌رمیانیش ئاماژە بە رێکارەکانیان دەکات بۆ چاودێرییان.
کەریم عەلی، ئه‌ندامى لیژنەی پیشەسازی و وزە لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، دەڵێت: هیچ کات ئەوەمان بەدینەکردوە چاودێری توندی کارگەکان و بریکارەکان بکرێت، لەکاتی پێویستدا نیگەرانیەکانی خۆشمان بەلایەنی پەیوەندیدار گەیاندوە.
له‌به‌رامبه‌ردا، یادگار فەتاح، به‌ڕێوبه‌رى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نه‌وت و كانزاكانى گه‌رمیان، لەبارەی ئەوەی چۆن چاودێری کارگەکان دەکەن لەکاتی پێگەشتی غاز بۆیان، وتی: هەمو کارگەکان لیژنەی تایبەتیان هەیە کە ئەو رۆژەی غازیان پێدەگات چاودێریان دەکات و دەزانین کەی غاز گەشتوە پێیان، لە کاتێکدا ١٦٠٠ بوتڵیان پێدەگات تۆمار دەکرێت بۆ ئه‌وه‌ى ٨٠٠ دانه‌ى ئەمڕۆ بفرۆشرێت و رێژەکەی دیکەشی سبەینێ.
وتیشی: لەکاتی دروستبونی قەیراندا بریکارەکان وەکپێویست غاز ناگەیه‌ننە گەڕەکەکان، بەڵکو هەوڵدەدن بەشێوەیەکی بازرگانی بەنرخی ١٠ بۆ ١١ هەزار دینار بیفرۆشنەوە.
عه‌لی عادل، بریکاری غازى گەڕەکی شێروانەیە له كه‌لار، رەتیدەکاتەوە بەهیچ جۆرێک غازی گەڕەکەکەی لە شوێنێکی دیکە فرۆشتبێت، دەشڵێت: ناوی ئەو کەسانە تۆماردەکەین کە غازم پێفرۆشتون.
سالار مەحمود، به‌رپرسی هۆبه نه‌وتیه‌كانى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نه‌وت و كانزاكانى گه‌رمیان، لەمبارەیەوە جەختی لەوەکردەوە چاودێری لەسەر بریکارەکان هەیە و ٧ بۆ ٨ بریکار بەهۆی فرۆشتنەوەی غاز لەو گەڕەکانەی بۆ بریکاری دیکە دانراون، سزادراون و غەرامە کراون.
وتیشی: ئێمە ئاگادارین رۆژانە کێ و چ گەڕەک و کارگەیەک غازی پێدەگات، بەنمونە ئه‌گەر گەڕەکێک ئەمرۆ سەرەی بێت، کۆمەڵێک پەیوەندی دەکەین بە هاوڵاتیانی گەڕەکەکە تاوەکە بزانین غازیان وەرگرتوە یاخود هەرکێشەیەک هەبێت لەوێوە چاودێری کراون.
قایمقامیەتی قەزای کەلار لیژنه‌ی تایبەتمەندی بە سوتەمەنی هەیە، بەڵام ئەوان لەبارەی بەدواداچون و چاودێرییان دەڵێن: زیاتر ئەنجومەنی گه‌ڕه‌كه‌كانمان ئاگادارمان دەکەنەوە لە و بابەتانە، بەڵام لیژنەکەمان راپۆرت دەدەنە خودی قایمقام.
5. کڕینی غاز بەشێوەی بازرگانی
هاوڵاتیان باس له‌وه‌ده‌كه‌ن كه غاز به‌و نرخه‌ى كه حكومه‌ت دیارییكردوه ده‌ستناكه‌وێت، یان به گران ده‌ستده‌كه‌وێت، به‌ڵام به نرخی گران و بازرگانى هه‌رچه‌ندت بوێت هه‌یه.
دڵگیر جومعە، هاولاتى له كه‌لار، باسی له‌وه‌كرد جارێك ناچار بوه غازێك به ٢٥ هەزار دینار بکڕێت، چونکە وه‌كخۆی وتى: "ئەو کاتە غاز دەست نەدەکەوت و هیچ بەدیلێکی دیکەش نیە ئه‌گەر نەیکڕین، چونکە پێویستە و ناتوانین هەفتەیەک چاوەڕێ بکەین".
نرخی غازى بازرگانى به‌پێی كات ده‌گۆڕێت، له كاتى ئێستادا به هه‌زار تا دوهه‌زار گرانتر له نرخی غازى حكومی له بازاڕدا ده‌فرۆشرێت، له‌كاتى بونى قه‌یرانى غاز نرخه‌كه‌ى زیاتر ده‌بێت.
هه‌ندێك له هاوڵاتیان به‌هۆی نه‌بونى غاز، رو له ناوچه‌كانى دیكه ده‌كه‌ن بۆ كڕینی.
ماردین ئیبراهیم، دەڵێت: مانگانە تەنها دەتوانین یەک بوتڵ غاز وەرگرین لە وەکیلەکەمان، بەڵام بۆ خێزانێکی گەورە ئەوە کەمە، بۆیە لەگەڵ چەند کەسێکی نزیکمان غازەکانمان دەنێرینە قەزای دوزخورماتو لەوێ وەریدەگرین.
فرۆشیارێکی غازی بازرگانی دەڵێت لەخانەقینەوە هەرچەند غازم بوێت دەیهێنمە گەرمیان و نرخەکەشی خۆمان دیاری دەکەین .
ئه‌و فرۆشیاره كە نەیویست ناوی ئاشکرابکرێت، وتی: من دوکانێکی فرۆشتنی غازم هەیە کە رۆژانە بەپێی خواست غاز لەخانەقینەوە وەردەگرم و بە نزیکی دە هەزار دینار بۆ یه‌ك بوتڵه غاز دەیفرۆشمەوە.
وەکخۆی ئاماژه‌ى پێدا کڕیارێکی زۆری هەیە، چونکە هاوڵاتی هێشتا غازی بەپێی پێویست بەدەست ناگات.
غازى بازرگانى به‌بێ بونى هیچ چاودێرییه‌كى حكومه‌ت، له ناوچه‌كه‌دا ده‌فرۆشرێت.
ئه‌و فرۆشیاره‌ى غازه له كه‌لار، جه‌ختى كرده‌وه له‌وه‌ى "هەرگیز هیچ کەس پرسیارێكى لێنەکردوین و هیچ لیژنەیەکیش سەردانی ئێمەی نەکردوە بۆ بەدواداچون".
له‌به‌رامبه‌ردا حیکمەت ئەحمەد، بەڕێوبەری به‌ڕێوبه‌رایه‌تى چاودێری بازرگانی گەرمیان، جەخت لەچاودێریان دەکاتەوە و ئاماژه به‌وه‌ده‌كات هیچ شتێکیان لا تۆمار نەکراوە لەوەی لەچەند شوێن دەتوانن غاز بهێننە گەرمیان یاخود چەند بهێنن و بە چ نرخێک بیفرۆشن.
وتیشی: "بازاڕ بازاڕی ئازادە، بەڵام دەبێت هاوڵاتی بێت و سکاڵا تۆماربکات، چونکە ژمارەی فەرمانبەری ئێمە کەمە".
په‌یوه‌ست به‌م بابه‌ته، بەڕێوبەری به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نەوت و کانزاکانی گەرمیان نیگەرانە لەئەدای یەکە کاگێڕییەکان.
یادگار فەتاح، وتی: هەمو ئەو غازانەی بە بازرگانی دەفرۆشرێن نایاسایین، ئێمە داوامان کردوە لیژنەیەکی تایبەتی قایمقامی قەزای کەلار کار لەسەر ئەو بابەت بکات، بەڵام ئاماری وەرگرت و هیچ دەرەنجامێکی نەبو، بەردەوامی ئەم بابەتە بەمجۆرە خراپە.
وتیشی: هیچ چاودێرییەکیان لای ئێمە نیە و چاودێریکردنیان قورسە کە ئەمە ئەرکی یەکە کارگێڕییەکانیە.
ئاماژه‌ى به‌وه‌دا لەگەرمیان چەندین شوێنی بازرگانی هەن، بەڵام وەکالەتیان بۆ کراوە، نزیکەی 6 شوێن دەبن کە دەتوانین مامەڵە و چاودێرییان لەگەڵ بکەین.
6. پێدانی باج
کارگەکانی غاز لەگەرمیان ساڵانه لە پاڵ پێدانی باج بە حکومەتی عێراق، باج بە حكومه‌تى هەرێمیش دەدەن، وەک خۆشیان دەڵێن: هاوکاریمان ناکەن و بارگرانیان بۆ دروست کردوین.
ماهر محەمەد، خاوەنی کارگەی غازى کۆکس، باسی لەوەکرد: ئێمە لامان رونە کە عێراق غازمان پێدەفرۆشێت و ساڵانە باجمان لێوەردەگرێت، بەڵام نازانین وەرگرتنی باج لەلایه‌ن حكومه‌تى هەرێمەوە بۆ چیە لە کاتێکدا هاوکارمان نین.
وتیشی: ساڵانە بڕی ٩ ملیۆن دینار دەدەینە به‌ڕێوبه‌رایه‌تى باجى دەرامەتی گەرمیان، نیوەی ئەو بڕەش وەک باج دەدەینە حکومەتی عێراق.
سالار مەحمود، لێپرسراوى هۆبه نه‌وتیه‌كان له به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نەوت و کانزاکانی گەرمیان، دەڵێت: نازانین باجەکە چیە، چونکە بابەتەکە لای خودی بەڕێوبەرایەتی باجی دەرامەتی گەرمیانە.
باباعەلی محه‌مه‌د، بەڕێوبەری بەڕێوبەرایەتی باجی دەرامەتی گەرمیان، باسی لەوەکرد: باج لە هەمو پیشەیەک دا هەیە، هەرکەس لە هەرکوێ داهاتەکەی هەبێت، دەبێت لەو شوێنە باجەکەی بدات.
وتیشی: باج بەپێی داهاتی ٨% وەک قازانج وەردەگیرێت، پاشان ٧٥% وەک خەرجی بۆیان هەژمار دەکرێت.
رونیكرده‌وه: ساڵانە داوا له كارگه‌كان دەکەین کە چەند بوتڵ غازیان فرۆشتوە، له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه باجیان لێوه‌رده‌گرین، هەر بوتڵێکیش بە ٧ هەزار و نیو لەسەریان حساب دەکرێت، بەڵام لە بازاڕدا بە ٨ هەزار و نیو دەفرۆشرێت.
7. كێشى بوتڵی غاز و خراپبونى بوتڵه‌كان
یه‌كێك له كێشه‌كانى دابه‌شكردنى غاز به بوتڵ، خراپ بون و كه‌می كێشه‌كه‌یه‌تى، بەڕێوبەری به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نەوت و کانزاکانی گەرمیانیش دەڵێت رۆژانە چاودێری پێویست ده‌كه‌ین.
میدیا جەلال، دانیشتوى قه‌زاى كه‌لار، باسی لەوەکرد یەکێک لەو هۆکارانی وایكردوه غازی ئێرە نه‌کڕن، خراپی کوالێتیەکەیەتی، چونکە به‌وته‌ى خۆی بەشێکیان ئاویان تێدابوە و بۆ کاتی بەکارهێنان تەنها چەند جارێک دەتوانن سودی لێوەرگرن.
هاوکات دلێر حاتەم، خاوەنی نانەواخانەی رەیان، وتی: هیچ کات بوتڵەکانیان صیانە ناکرێت، ئەمە وایکردوە غازی کەمتر لە بوتڵەکان بکرێت و بەشێکی بە ژەنگی نێو بوتڵەکان پڕبوبێتەوە.
کێشێ هەربوتڵێک غاز28 کیلۆیە بەغازەکەیەوە، واتا بۆهەر بوتڵێک ده‌بێت 12 کیلۆ غازی تێدبێت.
یادگار فەتاح، به‌ڕێوبه‌رى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نه‌وت و كانزاكانى گه‌رمیان، وتی: ئێمە چاودێری وردی ئەو بابەتانە دەکەین، رۆژانە لە کارگەکانمان بە ئامێر بوتڵەکان کێشیان وەردەگرین کە دەبێت 12 کیلۆ غازی تێدابێت.
له‌باره‌ى خراپبونى بوتڵه‌كانیشه‌وه، وتى: هۆکاری جۆراوجۆری هەیە، ئه‌گەرچی بوتڵه‌كان 8 ساڵ پێش ئێستا گۆڕدراون، بەڵام له پلانماندایه کە بەدواداچون بکەین و نمونه‌یان لێوەرگرین، ئه‌گەر حاڵەتەکان زۆربون ئەوا بوتڵه‌كان دەگۆڕدرێن.
8. نه‌بونى سیسته‌مى غاز
پسپۆڕێکی ئه‌ندازیاری شارستانی لە زانکۆی گەرمیان بە گرنگ و پێویستی دەزانێت سیسته‌مى دابینكردنى غاز به‌مشێوه ته‌قلیدیه‌ى ئێستا نه‌مێنێت و بە بۆڕی بۆ ماڵان بنێردرێت.
د. شێرکۆ ئه‌حمه‌د، مامۆستا لەزانکۆی گەرمیان، کە پسپۆڕی ئه‌ندازیاریی شارستانیە، باسی لەوەکرد پێویست و ئاسانە پێدانی غاز بەماڵان بگۆڕێت و بکرێتە بۆڕی.
وتیشی: چەندین یەکەی نیشتەجێبون هەیە لە پارێزگای سلێمانی هەمان کاری بۆ کراوە، بەڵام مەرجە لە رێگای کۆمپانیاوە بێت.
باسی له‌وه‌شكرد تاکە گرفت بۆ گازی عێراق، هەبونی گۆگرده لەپێکهاتەکەی دا کەوادەکات پێویستی بە چاككردنه‌وه "صیانە" هەبێت.
له‌به‌رامبه‌ردا به‌ڕێوبه‌رى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نه‌وت و كانزاكانى گه‌رمیان، جه‌خت له گرنگی ئه‌و سیسته‌مه ده‌كاته‌وه.
یادگار فەتاح، وتی: ئەوە پێشنیارێکی باشە، بە زارەکی سەرۆکی شارەوانی کەلار و وەبەرهێنانمان لەو بارە ئاگادار کردوەتەوه کە پێویستە لانیکەم بۆ یەکەکانی نیشتەجێبون سیسته‌مى غازى مه‌ركه‌زی جێبەجێ بکرێت، ئەمە وادەکات بارگرانی ئێمەش کەم ببێتەوە و سیستەمێکی گونجاویشە کە دەتوانرێت دواتر بۆ شوێنە بازرگانی و نانەواخانەکان سودی لێوەربگیرێت.
لایخۆشیه‌وه سەرۆکی شارەوانی کەلار، سه‌رباری جه‌ختكردنه‌وه له گرنگی سیسته‌مه‌كه، ره‌دی كرده‌وه داواكارى وایان بۆ هاتبێت.
ئەکرەم ساڵح، وتى: هیچ شتێک بە فەرمی بە ئێمە نەگەشتوە، بەڵام هێشتا دەتوانرێت لە یەکە نیشتەجێبونەکان ئەو پڕۆژانە جێبکرێتەوە.
وتیشی: هەندێک بابەت هەن تازەن یاخود مەرجن و ئەوانەمان کردوە، بەڵام بۆ سیستەمی غازى مه‌ركه‌زی هەوڵدەدەین بەپێی دیاریکراوی پڕۆژەکە کە بۆ چ چین وتوێژێکە، کاری لەسەربکرێت.
سێیه‌م: لێكه‌وته‌كانى كێشه و قه‌یرانى غاز له گه‌رمیان
1. لێكه‌وته‌ی له‌سه‌ر هاوڵاتیان
هاوڵاتیان باس له به‌رده‌ومى كێشه‌ى غاز ده‌كه‌ن و ده‌ڵێن: بەهیچ شێوەیەک وەک پێشوتر نیە و کێشەکە چارەسەر نەکراوە.
نیزال محەمەد، دانیشتوى گەڕەکی راپەڕین له قه‌زاى كه‌لار، لەبارەی ئەو گرفتەوە وتی: کێشەی غاز هەیە و چارەسەر نەکراوە، چونکە ماوەی ١٠ رۆژە هیچ ئاگاداری ئەوەنین کە ئۆتۆمبیلی فرۆشتنی غاز بەنێو گەڕەکەکاندا بسوڕێتەوە، من بۆخۆم نەمدیوە.
هاوکات ئەنوەر عه‌بدولقادر، دانیشتوى گەڕەکی شەهیدان لەقەزای کەلار، باسی لەوەکرد: لەچەند رۆژی رابردودا لەلایەن وەکیلەکەیان غازیان بۆهێنراوە و کێشەیان نەبوە، بەڵام بەپێی پێویست نیە، چونکە کاتێکی زۆری پێدەچێت تا دەگاتە دەستی هاوڵاتی.
لەگەڵ ئەوەشدا، مەریوان سوبحان، کە نیشتەجیی هەمان گەڕەکە، وتی: قەیرانی غاز درێژەی هەیە لە کەلار، بەڵام ئەم ١٠ رۆژە بە ئاسانتر دەستمان کەوتوە.
نەورۆز محەمەد، دانشتوی قەزای کفریە، ئەو لە بارەی کەمی و دەست رانەگەشتنیان بەغاز لەقەزاکە، باسی لەوەکرد: ئه‌گەر بمانەوێت غازمان دەست بکەوێت دەبێت یەک هەفتە چاوەڕێ بکەین، پاشان ده‌توانین یەک بوتڵ غاز وەربگرین، کە ئەمە لە پێشوتردا وانەبوە.
له ناحیه‌ى سه‌رقه‌ڵای سه‌ر به كفری، به‌وته‌ى هیوا رەشید كه دانیشتوی ناحیه‌كه‌یه، بریکاری گەڕەکەکەیان پێی راگەیاندون ناتوانێت غازیان پێبدات، چونکە بە ناونوسین کراوە و بەهۆی کەمی بڕەکەیەوە دەدرێتە ئەو کەسانەی پێشوتر خۆیان ناونوس کردوە.
بەشێکی گوندەکانی گەرمیان گلەی لە نەبونی بریکار دەکەن بەهۆکاری دەزانن بۆ کڕینی غازی بازرگانی بەڕێوبەرایەتی نەوت وکانزاکانی گەرمیانیش وەڵام دەداتەوە.
بیلال محەمەد، دانیشتوی گوندی تازەدێى سه‌ر به كه‌لار، دەڵێت: غازمان کەم پێدەدریت، ئێمە لەکوڵەجۆ بە ٩ هەزار دینار کڕیومانە، بۆیە پێمانوایە هەمو ئەو غازەی پێی دەدرێت دابەشی ناکات.
شەهێن فایەق دانیشتوی گوندی چاڵەڕەشه له كه‌لار، جه‌ختى له‌هه‌مان كێشه كرده‌وه و باسی لەوەکرد لە رێگەی کەسێکی نزیکی خۆمانەوە غازمان دەست دەکەوێت، چونکە هیچ بریکارێک نایەتە گوندەکەی ئێمە.
ئەمە گرفتی چەندین شوێنی دیکەیە، حسێن کەریم، دانیشتوی گوندی گاکوڵ، دەڵێت: بۆ هەرجارێک کە غازمان پێویست بێت دەبێت بڕۆینە شوێنی دیکە، کە ئەمە تێچوی زۆرە بۆ ئێمە.
له‌به‌رامبه‌ردا به‌ڕێوبه‌رى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نه‌وت و كانزاكانى گه‌رمیان، دابەشبونی بریکارەکان بۆ ژمارە وپێداویستی شوێنەکان دەگەڕێنێتەوە و دەڵێت: ناتوانین ئەو رێگا دورە بخەینە پێش بریکارەکانمان، چونکە تێچوى مادی ئەوانیش زۆردەبێت و بڕە پارەیەکی ئەوتۆیان بۆ نامێنێتەوە.
وتیشی: بەڵام بەزۆری ئاسانکاریمان بۆ گوندەکان کردوە، یاخود لەکارگەکانەوە راستەوخۆ بەنرخی کەمتر پێیان دراوە.
لای خۆشیەوە رەتیکردەوە بۆ گوندی چاڵەڕەش هیچ بریکارێک نەبێت، بەڵکو هەمو ئەو گوندانەی پێویست بون بۆیان دانراوە.
هه‌رچی له گرده‌گۆزینه‌شه، به وته‌ى محه‌مەد عەلی، دانیشتوى ئه‌و گونده‌ى سه‌ر به كه‌لار، لەسەره‌تای مانگی كانونى دوه‌مى ئه‌مساڵه‌وه بەئاستەم غازیان دەستدەکەوت و به‌وته‌ى خۆی "بریکارەکانمان پێیان دەوتین کە هەموی حجز کراوە".
2. لێكه‌وته‌ى له‌سه‌ر كاسبكاران
گرفتی کەمی یاخود نەبونی غاز بۆ پیشه‌وه‌ران و ئه‌و شوێنكارانه‌ى غاز به‌كاردێنن، زیاتره، به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نەوت وکانزاکانی گه‌رمیانیش ده‌ڵێت: ئه‌وله‌ویه‌ت بۆ ماڵانه.
لە پاڵ ماڵان دا، شوێنکارەکانی وەک: نانەواخانەکان، چێشتخانەكان، خواردنگه‌كان، كارگه‌كانى شیره‌مه‌نى، مریشکفرۆشه‌كان و ...هتد، زۆرترین گلەییان هەیە لە پێدان و دەستکەوتنی غاز، لە ئێستاشدا وەکخۆشیان دەڵێن: پشت بەغازی بازرگانی دەبەستن.
دلێر حاتەم، سەرپەرشتیار لە نانەواخانەی رەیان لە قەزای کەلار، وتی: بەهیچ شێوەیه‌ک غازی حکومی بە ئێمە ناگات، کەمترین بڕمان بۆ دابینکراوە كه لەهەفتەیه‌كدا ٣ غازمان پێدەدرێت، ئێمە رۆژی ٨ غازمان پێویستە.
وتیشی ئەو وەکیلەی غازەکەمان بۆ دێنیت تەنها ٣ غازمان بە نرخی ٨ هەزار و نیو پێدەدات، ئه‌گەرداوای زیاتر بکەین بەنرخی ١٢ هەزار دینار پێمان دەفرۆشێتەوە.
جەلال محەمەد، خاوه‌نى دوكانى مریشكفرۆشتنه له‌كه‌لار، تی: بۆ ئێمە ناکرێت چاوەڕی بکەین دوای هەفتەیه‌ك یاخود دوهەفتە غازمان پێبدرێت، بەڵکو ناچاردەبین خۆمان بەشیوەی بازرگانی غاز بکڕین و هەر واشمان کردوە.
به‌وته‌ى دوكاندارێك، "گرانی سوتەمەنی و بێباکی لایه‌نى په‌یوه‌ندیدار" دەبنە هۆکار بۆ داخستنی دوکانەکەیان.
ئەحمەد ئامانه‌ڵڵا، خاوه‌نى دوكانى نانه‌وا و كارى هه‌ویر، وتى: خەرجی یەک مانگم بۆ کڕینی غاز کە لە جەلەولا و کوڵەجۆ بۆمان دەهێنرێت، ١ ملیۆن دینار زیاترە، کە ئەمە خەرجیەکی زۆرە.
وتیشی: ئەو غازەی پێمان دەدرێت کەمە، هەمویمان بۆ دابین ناکرێت، بەڵکو دەکەوێتە سەرشانی خۆمان، ئەم بارگرانیەش وایلێکردوم بیر له داخستنى دوکانەکەم بكه‌مه‌وه، چونکە هیچ لایەنێک نیە گوێمان بۆ بگرێت.
له‌لایه‌كى دیكه‌وه، بریکاری غازى ناوبازاڕ و دوكانەکان لەقەزای که‌لار، بیلال حه‌سه‌ن، باسی لەوەکرد: بەرکەوتەی ئەو رۆژناڕۆژێک ٣٠ بوتڵ غازە، کە ئەمه‌ش کەمە و پێداویستیەکانی پێ پڕناکرێتەوە.
وتیشی: غاز بەپێی پێداویستییەکان دەدرێتە شوێنەکان نەوەک ژمارە، کە ده‌بێت پێشوتر ناویان نوسی بێت.
رەتیشیکردوە هیچ غازێکی بازرگانی فرۆشتبێت بەو دوکان و شوێنکارانه‌ى كه بۆی دیاریکراون.
له‌به‌رامبه‌ردا، سالار مەحمود، لێپرسراوى هۆبه نه‌وتیه‌كان له به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نه‌وت و كانزاكانى گه‌رمیان، باس لەودەکات کە ئەوان ئه‌وله‌ویه‌تیان داوە بە گەڕەکەکان، به‌شێوه‌یه‌ك سەرەتا غاز بۆ ئەوان دابین ده‌كه‌ن پاشان بۆ شوێنەکانی دیکه.
وتیشی: بۆ ناو بازاڕ و نانەواخانەکان رۆژناڕۆژێک ٨٥ غازیان پێدەدرێت، بەڵام بۆ چایخانە و چێشتخانە و خواردنگه‌كان، ناتوانین غازیان بۆ دابین بكه‌ین.
به‌شى دوه‌م: ده‌ره‌نجام و راسپارده‌كان
یه‌كه‌م: ده‌ره‌نجام
1. كێشه‌ى غازى ماڵان له‌م ماوه‌یه‌ى دواییدا قورستر بوه‌ته‌وه، به‌هۆی زیادبونى خواست له‌سه‌رى و هه‌روه‌ها كه‌مبونه‌وه‌ى بڕى غازى هاتو، به‌شێوه‌یه‌ك ناوچه‌كه رۆژانه پێویستی به 5 هه‌زار بوتڵ غازە، بەڵام تەنها 3500 بوتڵی بۆدێت.
2. زۆرینه‌ى هاوڵاتیان كێشه‌ى ئه‌وه‌یان هه‌یه غازیان به‌ده‌ستناگات، یان ئه‌و بڕه‌ى به‌ده‌ستیان ده‌گات كه‌مه، ئه‌مه‌ش ناچاریان ده‌كات به نرخی بازرگانى غاز بكڕن، یان بچنه ناوچه‌ى ژێر ده‌ستى حكومه‌تى عێراقی بۆ كڕینی غاز، چونكه نرخی غاز له‌وێ هه‌رزانتره. هه‌روه‌ك كاسبكاره‌كانیش ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن كه ئه‌و بڕه غازه‌ی كه ده‌یاندرێتێ به نرخی حكومى زۆر كه‌مه و به‌شى رۆژێكیان ناكات، ئه‌مه‌ش بارگرانى زۆری بۆ دروست كردون.
3. هۆكارى كه‌مكردنه‌وه‌ى بڕی غازى گه‌رمیان رون نیه، له‌كاتێكدا به‌ڕێوبه‌رى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نه‌وت و كانزاكانى گه‌رمیان باس له‌وه‌ده‌كات كه به‌هۆی بونى خواست له‌سه‌رى بۆ ناوچه‌كانى دیكه‌ى عێراق بڕی هاتوی غاز بۆ گه‌رمیان كه‌میكردوه، هاوكاتیش گومان ده‌كرێت هۆكارى سیاسیشی له پشت بێت.
4. سنورى گه‌رمیان كه سه‌ر به هه‌رێمى كوردستانه، بۆ دابینكردنى غاز پشت به پارێزگاى كه‌ركوك ده‌به‌ستێت كه سه‌ر به حكومه‌تى ناوه‌نده، ئه‌مه‌ش ره‌نگه له‌و هۆكارانه بێت كه بڕى غازى به‌پێی پێویست به‌ده‌ست نه‌گات و هه‌روه‌ها ناوه‌ناویش قه‌یران و كێشه‌ى تیادا سه‌رهه‌ڵبدات.
5. له سنوره‌كه‌دا كێڵگه‌ى غاز و یه‌ده‌گی زۆری غازى سروشتى هه‌یه، به‌ڵام وه‌به‌رهێنانى تێدا نه‌كراوه، هاوكات كێڵگه‌ى كۆرمۆر كه گه‌وره‌ترین كێڵگه‌ى غازى هه‌رێمى كوردستانه و دراوسێی ناوچه‌ى گه‌رمیانه، هیچ سودێكى نیه بۆ گه‌یاندنى غازه‌كه‌ى به هاوڵاتیان.
6. له سنورى گه‌رمیاندا 11 كارگه‌ى غاز هه‌یه، ئه‌م كارگانه له‌ئێستادا مانگى 7 باری غازیان به تانكه‌ر له كه‌ركوكه‌وه بۆ دێت، ئه‌وانیش ده‌یكه‌نه ناو بوتڵی غازه‌وه (هه‌ر بوتڵه‌ى 12 كیلۆ غازی تێده‌كرێت) و له رێگه‌ى بریكاره‌كانیانه‌وه به‌سه‌ر هاوڵاتیاندا دابه‌شى ده‌كه‌ن، كه هه‌ر بریكاره و بۆ گه‌ڕه‌ك و ناوچه‌یه‌ك دیارییكراوه. نرخی یه‌ك بوتڵی غازیش به نرخی حكومی، 8500 دیناره.
7. كارگه‌كان باس له‌وه‌ده‌كه‌ن جگه له‌وه‌ى بڕی غازیان كه‌مكراوه‌ته‌وه، هاوكات رێگه به گواستنه‌وه‌یشی نادرێت یان بیانویان پێده‌گیرێت، به‌شێوه‌یه‌ك ئه‌گه‌ر به رێگاى كفری- خورماتو- كه‌ركوك هاتوچۆ بكه‌ن، داواى به‌رتیل و پاره‌یان لێده‌كرێت له‌لایه‌ن بازگه‌كانى سه‌ر به حكومه‌تى ناوه‌ند، هاوكات له رێگه‌ى كه‌ركوك- چه‌مچه‌ماڵ- سلێمانیشه‌وه رێگه‌یان پێنادرێت هاتوچۆ بكه‌ن و باره‌كانیان ده‌ستی به‌سه‌ردا ده‌گیرێت و ناچار به رێگه‌ى دیكه‌دا ده‌ڕۆن كه زۆر دوره و تێچوى زۆره له‌سه‌ریان.
8. خاوه‌نى كارگه‌كان نیگه‌رانن له‌وه‌ى له بری یه‌ك باج، 2 باج ده‌ده‌ن، به حكومه‌تى ناوه‌ند و هه‌رێمیش، ئه‌مه‌ش بارگرانیه‌كى زۆره بۆیان.
9. ئه‌وه‌ى مایه‌ى تێبینییه ئه‌وه‌یه كه ئه‌گه‌رچی غاز به نرخه حكومییه‌كه‌ى له بازاڕدا كه‌مه و كه‌م ده‌گاته ده‌ستى هاوڵاتیان، به‌ڵام به نرخه بازرگانییه‌كه‌ى زۆره، ئه‌مه‌ش گومانى زۆر دروست ده‌كات.
10. له‌باره‌ى ئه‌گه‌رى فرۆشتنى غازى حكومی به نرخی بازرگانى له‌لایه‌ن بریكاره‌كانه‌وه، چ لایه‌نى په‌یوه‌ندیدار كه به‌ڕێوبه‌رایه‌تى نه‌وت و كانزاكانى گه‌رمیانه و چ بریكاره‌كانیش، ئه‌و قسه و تۆمه‌ته ره‌د ده كه‌نه‌وه، جه‌خت له‌وه‌ده‌كه‌نه‌وه ئالیه‌تى گونجاویان هه‌یه و دڵنیا ده‌بنه‌وه له‌وه‌ى غازه‌كه به نرخی حكومى بگات به هاوڵاتیان.
11. غاز كه پێویستیه‌كى گرنگى ژیانى خێزانه‌كانه، به‌م سیسته‌م و شێوازه‌ى هه‌یه، زۆر كۆن و ته‌قلیدییه، حكومه‌ت هیچ بیرێكى له‌وه نه‌كردوه‌ته‌وه كه سیسته‌مى مه‌ركه‌زی بۆ راكێشانى غاز بۆ ماڵان په‌یڕه‌و بكات، ته‌نانه‌ت له‌و پرۆژه نیشته‌جێبونانه‌شى كه تازه‌ن و هه‌ندێكیشیان ڤێلان!
دوه‌م: راسپارده‌كان
1. شێوازی ئیداره‌دانى كه‌رتى غاز وه‌كو زۆر كه‌رتى دیكه، كۆن و ته‌قلیدییه، ئه‌مه‌ش واده‌كات حكومه‌ت زۆر سه‌ركه‌وتو نه‌بێت له ئیداره‌دانى دا، چونكه هه‌م حكومه‌ت به‌مشێوه‌یه تواناى نییه به‌سه‌ر ئه‌و بواره‌دا زاڵ بێت و فه‌رمانبه‌رى پێویستى نییه، هه‌میش كێشه‌كانى زیاتر بون و زیاتریش ده‌بن. گرنگه حكومه‌ت هه‌وڵی رێكخستنى ئه‌م كه‌رته بدات و هه‌وڵبدات سیسته‌مى غاز بكات به مه‌ركه‌زی، كه ئه‌مه‌ش له هه‌مو وڵاتانى جیهان و ته‌نانه‌ت ئه‌وانه‌شى زۆر پێشكه‌وتو نین، بونى هه‌یه.
بۆ ئه‌مه‌ش ده‌توانرێت سود له كه‌رتى تایبه‌ت ببینرێت و ئه‌و بارگرانی و كێشه و دڵه‌ڕاوكێیه‌ى كه غاز بۆ هه‌مو خێزانه‌كان دروستى ده‌كات، كۆتایی پێبێنێت.
بۆ ئه‌مه‌ش ده‌توانرێت سه‌ره‌تا له‌و پرۆژانه‌ى یه‌كه‌ى نیشته‌جێبونه‌وه سیسته‌مى غازى مه‌ركه‌زی دابنرێت و دواتر بۆ گه‌ڕه‌كه‌كانى دیكه ببرێت.
2. هیچ جۆره دوربینییه‌ك له مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ئه‌م بواره‌دا ره‌چاو نه‌كراوه، چونكه ئه‌گه‌ر 1 جار بڕه غاز له كه‌ركوكه‌وه نه‌نێردرێت بۆ گه‌رمیان، ئه‌وا دوباره قه‌یران و كێشه سه‌رهه‌ڵده‌داته‌وه، به‌و مانایه‌ى هیچ یه‌ده‌گێكى غاز له ناوچه‌كه‌دا بونى نییه و نه حكومه‌ت و نه كه‌رتى تایبه‌تیش خه‌می ئه‌وه‌یان نه‌خواردوه كه بیر له داهاتو بكه‌نه‌وه و به‌شى پێویست غاز یه‌ده‌گ بكه‌ن.
3. گرنگه حكومه‌ت بیر له سه‌رچاوه‌ى گرنتیكراوى غاز بكاته‌وه، ئیتر چ له ناوخۆ بێت یان ده‌ره‌وه، واتا دڵنیا بێت له‌وه‌ى غازی پێویستی پێده‌گات، نه‌ك وه‌ك ئه‌وه‌ى ئێستا كه هه‌مو هێلكه‌كانى خستوه‌ته سه‌به‌ته‌ى حكومه‌تى ناوه‌ند و ئه‌گه‌ر ئه‌و رۆژێك پابه‌ند نه‌بێت به ناردنى غازه‌كه‌وه، قه‌یران و كێشه دروست ببێت.
بۆ ئه‌مه‌ش گرنگه كێڵگه غازییه‌كانى ناوچه‌كه په‌ره‌یان پێبدرێت و بهێنرێنه به‌رهه‌مهێنان.
4. ئه‌گه‌رچی لایه‌نى حكومى بونى هه‌ر گه‌نده‌ڵی و سه‌رپێچیه‌ك ره‌د ده‌كاته‌وه له دابه‌شكردنى غاز، به‌ڵام گومانێكى زۆر هه‌یه، به‌تایبه‌تى كه هاوڵاتیان غازیان به نرخی حكومى بۆ نایه‌ت و به نرخی بازرگانیش غاز زۆره.
گرنگه حكومه‌ت له‌مڕوه‌وه به رێوشوێنه‌كانى دا بچێته‌وه، ئالیه‌تێك دابنێت كه هاوڵاتیان وه‌ك یه‌ك و به‌شێوه‌یه‌كى دادپه‌روه‌رانه غازیان به‌ر بكه‌وێت، بۆ ئه‌مه‌ش ده‌توانێت په‌یڕه‌وى سیسته‌مى نۆره بكات، ئه‌گه‌رچی حكومه‌ت خۆی ده‌ڵێت نۆره په‌یڕه‌و ده‌كات، به‌ڵام به‌شێك له هاوڵاتیان بێئاگان له بونى.
5. ده‌بێت حكومه‌ت رێگه‌چاره‌ى گونجاو بدۆزێته‌وه بۆ نه‌هێشتنى ئه‌و ئاسته‌نگ و كێشه و رۆتینانه‌ى كه له‌به‌رده‌م كارگه‌كان و گواستنه‌وه‌ى غازدا هه‌یه بۆ ناوچه‌كه، ئه‌مه‌ش به قسه‌كردن له‌گه‌ڵ حكومه‌تى ناوه‌ندى بۆ رێگرییكردن له وه‌رگرتنى پاره و به‌رتیل له بازگه‌كانه‌وه، یاخود به دۆزینه‌وه‌ى رێگاى هاتوچۆی گرنتیكراو و بێكێشه، چونكه له‌سه‌ره‌نجامدا هاوڵاتیان زیانمه‌ند ده‌بن. بۆ چاره‌سه‌رى ئه‌م كێشه‌یه‌ش، ده‌كرێت نوێنه‌رانى گه‌رمیان له ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق رۆڵ بگێڕن.
6. گرنگه حكومه‌ت بوارى غازى بازرگانى كۆنترۆڵ بكات و ئاگاى لێبێت، بۆ ئه‌مه‌ش ده‌بێت یه‌كه كارگێڕیه‌كان باشتر بێنه سه‌ر هێڵ و لیژنه‌ى تایبه‌تمه‌ند دروستبكه‌ن، هه‌روه‌ك جه‌ردی شوێنه‌كانى فرۆشتنى غاز بكرێت و چاودێرییان بكرێت، چونكه وه‌ك هه‌ر بوارێكى تر ئه‌م بواره‌ش گرنگه و ئه‌گه‌ر چاودێریی نه‌كرێت مه‌ترسی و لێكه‌وته‌ى زۆری ده‌بێت.
7. پێویسته حكومه‌ت شێوازى وه‌رگرتنى سكاڵا و گازنده‌ى هاوڵاتیان له‌باره‌ى بونى سه‌رپێچی و كێشه له‌م بواره‌دا كارا بكاته‌وه، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش پێویسته هێڵى گه‌رم دابنێت و سكاڵا و تێبینییه‌كان وه‌ربگرێت و به زویی به‌ده‌میانه‌وه بچێت.