رادیۆى ده‌نگ
یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان، له نوێترین راپۆرتى مانگانه‌ى خۆی دا به‌دواداچونى كردوه بۆ ئه‌و پرۆژه وه‌به‌رهێنانه‌ى كه بڕیاره له ته‌نیشت روباری سیروان له قه‌زاى كه‌لار ئه‌نجام بدرێت.
كلیك لەم فایلەی خواره‌وه بكه بۆ خوێندنه‌وه‌ى راپۆرته‌کە به شێوازى (PDF).
یه‌كه‌ى چاودێری حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان سه‌ر به رادیۆی ده‌نگ، له چوارچێوه‌ى پرۆژه‌یه‌كى رادیۆكه‌دا به پاڵپشتی سندوقی نیشتمانى بۆ دیموكراسی NED، هه‌ر مانگه و راپۆرتێكى قوڵی به‌دواداچون له‌باره‌ى پرس و بابه‌تێك بڵاوده‌كاته‌وه. بۆ ئه‌مجاره‌ش كارى له‌سه‌ر ئه‌و پرۆژه وه‌به‌رهێنانه كردوه كه بڕیاره له ته‌نیشت روباری سیروان له كه‌لار ئه‌نجام بدرێت.
وه‌ك له راپۆرته‌كه‌دا خراوه‌ته‌ڕو، پرۆژه‌كه كارێكى بێپێشینه و جیاوازه له‌و پرۆژانه‌ى تائێستا كراون، چ له روى روبه‌ره‌وه، چ له روى تێچونه‌وه، هه‌روه‌ك زۆر تێبینی و سه‌رنجیش له‌لایه‌ن پسپۆڕان و چالاكوانان و هاوڵاتیانه‌وه له‌سه‌رى هاتوه‌ته ئاراوه. له‌میانه‌ى راپۆرته‌كه‌ى یه‌كه‌ى چاودێری حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیانه‌وه، به وردى تیشكخراوه‌ته‌سه‌ر هه‌مو یه‌كێك له‌و تێبینی و سه‌ره‌نجانه و به وردییش پێكهاته‌ى پرۆژه‌كه خراوه‌ته‌ڕو.
یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان، یه‌كه‌یه‌كى به‌دواداچون و لێكۆڵینه‌وه و چاودێریی رۆژنامه‌وانى سه‌ر به رادیۆی ده‌نگه، به پاڵپشتی سندوقی نیشتمانى بۆ دیموكراسی (NED) ئه‌مریكی، مانگانه راپۆرتێكى ورد و به‌دواداچون له‌باره‌ى بابه‌ت یان پرسێكى په‌یوه‌ندیدار به حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان بڵاوده‌كاته‌وه، به ئامانجی تیشكخستنه‌سه‌ر ئه‌و بواره و زیادكردنى گرنگیپێدان پێی.
ده‌قی راپۆرته‌كه به تێكست له خواره‌وه ده‌خوێننه‌وه.
* پێشه‌كى
ئیداره‌ى گه‌رمیان سه‌رپه‌رشتی پرۆسه‌یه‌ك ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ى روخی روباری سیروان له قه‌زاى كه‌لار، بكرێت به پرۆژه‌ى وه‌به‌رهێنان، كه پرۆژه‌كانیش له بوارى جیاوازى نیشته‌جێبون و گه‌شتیاری و بازرگانیدا خۆیان ده‌بیننه‌وه.
ئه‌م پرۆژه‌یه گه‌وره‌ترین پرۆژه‌ى وه‌به‌رهێنان ده‌بێت له مێژوى ناوچه‌كه‌دا، چ له روى قه‌باره‌وه، چ له روى تێچوشه‌وه، هه‌ربۆیه بارته‌قای گه‌وره‌ییه‌كه‌ى، مقۆمقۆ و قسه‌وباس و لێكدانه‌وه‌ى جیاوازى دروست كردوه.
یه‌كه‌ى چاودێری حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان، به پێویستی زانى راپۆرتى ئه‌م مانگه‌ى ته‌رخان بكات به‌و پرۆژه‌یه و به وردی له‌سه‌رى بوه‌ستێت و له‌سه‌ر زاری كه‌سانى شاره‌زا و به‌رپرسان و هاوڵاتیانه‌وه هه‌ڵسه‌نگاندنى بۆ ئه‌نجام بدات.
به‌شى یه‌كه‌م: ناساندنى پرۆژه‌كه
1. ناساندنى پرۆژه‌كه
پرۆژەی وەبەرهێنانی سەر روباری سیروان له قه‌زاى كه‌لار، له گرده‌گۆزینه‌وه به رۆخی روباره‌كه‌دا ده‌ستپێده‌كات هه‌تا به‌رده‌سور. پرۆژه‌كه‌ش بریتییه له پرۆژه‌یه‌كى تێكه‌ڵی (میكس) گه‌شتیاری و بازرگانى و نیشته‌جێبون، به‌شێوه‌یه‌ك هه‌م پرۆژه‌ى گه‌شتیاریی تێدا ده‌بێت، هه‌م یه‌كه‌ى نیشته‌جێبون له ڤێلا و خانو، هه‌میش باڵه‌خانه‌ى بازرگانى، له‌گه‌ڵ هه‌ندێك خزمه‌تگوزاریی دیكه‌ى وه‌كو ناوه‌ندى خوێندن و ته‌ندروستى و په‌رستگا كه زۆرتر ده‌كه‌ونه نێو پرۆژه نیشته‌جێبونه‌كانه‌وه.
پرۆژه‌كه دابەشکراوە بەسەر (٥) زۆندا، زه‌وی پرۆژه‌كه به‌شى زۆری بۆ وه‌زاره‌تى دارایی و دواتر كشتوكاڵ و گه‌شتوگوزار و پاشان شاره‌وانى كه‌لار ده‌گه‌ڕێته‌وه.
به كۆى گشتى زۆنه‌كان خۆى له 2400 دۆنم زه‌وى ده‌بینیێته‌وه، به درێژى 9 كیلۆمه‌تر، وۆڵى پرۆژه‌كه‌ش خۆى له 600 بۆ 625 مه‌تر ده‌بینێته‌وه.
كه له بڕگه‌ى داهاتودا ورده‌كارییه‌كانیان خراونه‌ته‌ڕو.
نه‌خشه‌ى پرۆژه‌كه
2. ناساندنى زۆنه‌كان
زۆنى یه‌كه‌م: له پردى گرده‌گۆزینه‌وه ده‌ستپێده‌كات بۆ پشتى قه‌ڵاى شێروانه، له سه‌روى 400 دۆنم پێكهاتوه.
زۆنى دوه‌م: له قه‌ڵاى شێروانه‌وه ده‌ست پێده‌كات بۆ پشتى بینای به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ئاوى كه‌لار، له 360 دۆنم زه‌وى پێكهاتوه، ئه‌گه‌رچی له روى روبه‌ره‌وه كه‌مترینه له‌نێو زۆنه‌كاندا، به‌ڵام له روى گرنگییه‌وه له‌هه‌مویان گرنگتره، به‌وپێیه‌ى شوێنه‌كه‌ى ده‌كه‌وێته ئاستى بازاڕى قه‌زاى كه‌لار و ئه‌و فراوانبونه‌ى كه بۆی كراوه به ئاراسته‌ى روبارى سیروان.
زۆنى سێیه‌م: له پشتى بیناى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ئاوى كه‌لاره‌وه ده‌ستپێده‌كات تاوه‌كو پردى سه‌ر چه‌مى گه‌ڕه‌كه‌كانى سیروان- گۆران "گازینۆ-حه‌مه‌ى كه‌ریم"، له 400 دۆنم زه‌وى پێكهاتوه.
زۆنى چواره‌م: له پردى پردى سه‌ر چه‌مى گه‌ڕه‌كه‌كانى سیروان- گۆران ده‌ستپێده‌كات تاوه‌كو پردى سه‌ر چه‌مى گه‌ڕه‌كه‌كانى گۆران- نه‌ورۆز "گازینۆ- به‌رده‌سور"، روبه‌ره‌كه‌ى به دروستى نه‌زانراوه.
زۆنى پێنجه‌م: له پردى سه‌ر چه‌مى گه‌ڕه‌كه‌كانى گۆران- نه‌ورۆز ده‌ستپێده‌كات بۆ فلكه‌ى زانكۆى گه‌رمیان، روبه‌ره‌كه‌ى به دروستى نه‌زانراوه.
ئه‌گه‌رچی هه‌مو به‌رپرسه‌كان ئاماژه‌یان به‌وه‌ده‌دا پرۆژه‌كه 5 زۆنه، به‌ڵام سامان مەحمود، بەڕێوبەری بەڕێوبەرایەتی نەخشەدانانی ئاوەدانی گەرمیان دەڵێت: ئەو پرۆژەیەی سەر روباری سیروان کراوە بە ٦ زۆنەوە کە لە گردەگۆزینەوە دەست پێدەکات تاوەکو بەردەسور، کە ٥ لەو زۆنانە بۆ نیشتەجێبونە هاوکات زۆنی شه‌شه‌می بۆ گەشتیاریە.
وه‌ك تێبینی ده‌كرێت زۆنه‌كانى چوار و پێنج به روبه‌ر و پێكهاته و ورده‌كارییه‌كانیان دیاریی نه‌كراوه، به‌وپێیه‌ى تائێستا زۆرتر كار له‌سه‌ر سێ زۆنه‌كه‌ى یه‌كه‌م تا سێیه‌م كراوه، به‌شێوه‌یه‌ك كۆمپانیای جێبه‌جێكاریشیان بۆ دیاریی كراوه و لە رێکاری ئیداریدان، بە جۆرێک زۆنی یەك دیاریكراوە بۆ كۆمپانیای بەیان، زۆنی دو دیاریكراوە بۆ كۆمپانیای بێست رۆڵ و زۆنی سێش دیاریكراوە بۆ كۆمپانیای HST.
به‌وته‌ى به‌ڕێوبه‌رى نه‌خشه‌دانانى ئاوه‌دانى گه‌رمیان "لە ئێستادا تەنها زۆنی دوەمی ماستەرپلانی بۆ کراوە و لەلای ئێمەوە پەسەند کراوە و مۆڵەتیشی وەرگرتوە و نەخشەشی بۆ کراوە لەلای ئێمە، دواتر نەخشەی وردەکاری پرۆژەکە ئەکات و دێتەوە بەڕێوبەرایەتیمان".
نه‌خشه‌ى زۆنه‌كانى پرۆژه‌كه
3. پێكهاته‌ى پرۆژه‌كه
وه‌ك ئاماژه‌مان پێدا، پرۆژه‌كه پرۆژه‌یه‌كى تێكه‌ڵی گه‌شتوگوزار و نیشته‌جێبون و بازرگانییه، به‌شێوه‌یه‌ك له‌ناو هه‌ریه‌كه له‌و زۆنانه‌دا پرۆژه‌یه‌كى نیشته‌جێبون له خانو و ڤێلا و شوقه دروست ده‌كرێت، له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌ك باڵه‌خانه‌ى بازرگانى كه هه‌م بۆ كارى بازرگانى به‌كاردێن و هه‌م بۆ گه‌شتوگوزاریی، له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌ك خزمه‌تگوزاریی وه‌كو باخچه و كۆرنیش و شه‌قام.
له‌كۆى زۆنه‌كان ئه‌وه‌ى تێیدا جێگیره له ئێستادا، دروستكردنى جاده‌یه‌كى دوسایده به ده‌ورى پرۆژه‌كه‌دا، له‌گه‌ڵ كۆڕنیشێك به قوڵی 125 مه‌تر كه له چه‌ند رێڕه‌وێك پێكهاتوه، له‌وانه: رێڕه‌وێك بۆ پیاده‌ڕه‌وى، رێڕه‌وێك بۆ جاده‌ى لاوه‌كى "30 مه‌تری"، رێڕه‌وێك بۆ جاده‌ى تایبه‌ت به پاسكیلسواری، ئه‌مه جگه له بونى باخچه و روبه‌ری سه‌وزایی.
هونه‌ر مه‌حمود، به‌ڕێوبه‌رى گشتى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: "ئه‌و كۆڕنیشه‌ى كه دروست ده‌كرێت خودی خۆی 10 مه‌ترى ده‌بات و خزمه‌تگوزارییه‌كانى دیكه‌ش 40 مه‌ترى ده‌بات، ئه‌وه‌ى ده‌مێنێته‌وه ده‌كرێت به سه‌وزایى و ده‌بێته پاركێكى گه‌وره به كۆمه‌ڵێك خزمه‌تگوزارییه‌وه.
به‌وته‌ى به‌ڕێوبه‌رى گشتى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان، له پرۆژه نیشته‌جێبون و بازرگانى و گه‌شتیارییه‌كان دا وه‌به‌رهێن به‌پێى بیرۆكه‌ى خۆى و ئه‌و ستافه ئه‌ندازیارییه‌ى كه هه‌یه‌تى بڕیارى له‌سه‌ر ده‌دات كه چى لێبكات به‌پێى ئه‌و سایت پلانه‌ى كه دروستى ده‌كات، بۆنمونه له پرۆژه نیشته‌جێبونه‌كان دا ده‌توانێت هه‌موى بكات به شوقه ده‌شتوانێت هه‌موى بكات به ڤێلا، به ره‌چاوكردنى ئه‌وه‌ى ده‌بێت كۆمه‌ڵگه‌ی وه‌رزشى و په‌روه‌رده‌یى و ته‌ندروستی تێیدا دروست بكرێت.
سه‌باره‌ت به نرخی ئه‌و یه‌كه نیشته‌جێبونانه‌ى كه دروست ده‌كرێن له‌گه‌ڵ ئالیه‌ته‌كانى دابه‌شكردنیان، به‌ڕێوبه‌رى گشتى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: نرخى یه‌كه‌كان دیاریی نه‌كراون، هیچ ئالیه‌تێكیش نیه بۆ دابه‌شكردنى ئه‌و یه‌كانه‌ى كه هه‌یه له‌وێ، چونكه پرۆژه‌یه‌كى بازرگانیه و وه‌به‌رهێن ئازاده به چه‌ند ده‌یفرۆشێته‌وه.
له‌باره‌ى ژماره و تایبه‌تمه‌ندی باڵه‌خانه بازرگانییه‌كانیشه‌وه، هونه‌ر مه‌حمود، ده‌ڵێت: باڵه‌خانه بازرگانیه‌كان و گه‌شتیارییه‌كان دیارنین كه ژماره‌یان به وردی چه‌ندن، به‌ڵام نابێت هه‌ریه‌كه‌یان له 3 نهۆم زیاتر بێت به‌تایبه‌ت ده‌وروبه‌رى قه‌ڵاى شێروانه.
4. پێكهاته‌كانى زۆنى دو
جیاواز له زۆنه‌كانى دیكه، زۆنى دو له ئێستادا یه‌كلابوه‌ته‌وه كه چی تێدا ده‌كرێت و پرۆژه‌كه‌ش له رێكارى مۆڵه‌توه‌رگرتن دایه.
ئه‌م زۆنه له پرۆژه‌ى: (نیشته‌جێبون، گه‌شتیارى، بازرگانى، په‌روه‌رده‌یی، ته‌ندروستى و وه‌رزشى) پێكهاتوه، به‌شێوه‌یه‌ك 230 دۆنم زه‌وی پرۆژه‌كه بۆ بواره‌كانى وه‌كو بازرگانى و گه‌شتیاری و سه‌وزایی و خزمه‌تگوزاریی...هتده، 130 دۆنم زه‌ویه‌كه‌ى دیكه‌ش به ته‌نها بۆ پرۆژه‌ى نیشته‌جێبونه.
به‌وته‌ى هونه‌ر مه‌حمود، به‌ڕێوبه‌رى گشتى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان، ئه‌م زۆنه 60%ـى روبه‌ره‌كه بۆ پرۆژه‌ى نیشته‌جێبونه به یه‌كه و خزمه‌تگوزاریی و سه‌وزاییه‌كانی ناویه‌وه، 20%ـى بۆ پرۆژه‌ى گه‌شتیاری و بازرگانییه وه‌كو: مۆڵ، ریستۆرانت، هۆڵی بۆنه‌كان، كافتریا و ...هتد، 20%ـى كۆتاییش بۆ شه‌قام و جاده و سه‌وزایی و خزمه‌تگوزارییه‌كانه.
ئاماژه‌ى به‌وه‌شكرد: له‌نێو پرۆژه نیشته‌جێبوه‌كه‌ش دا، مۆڵه‌تى دروستكردنى 850 یه‌كه‌ى نیشته‌جێبونى تێدا دراوه كه 600 یه‌كه‌ى به ڤێلا و 250 یه‌كه‌ى به شوقه دروست ده‌كات.
هاوكات له‌م زۆنه‌دا، 2 قوتابخانه‌ى 18 پۆلى، باخچه‌ى ساوایان، بنكه‌ى ته‌ندروستى، بنكه‌ى ئاگركوژێنه‌وه و بنكه‌ى پۆلیسیشى تێدایه.
5. گوژمه و ماوه‌ى ته‌واوبونى پرۆژه‌كه
جێگری سه‌رپه‌رشتیاری ئیداره‌ى گه‌رمیان و به‌ڕێوبه‌رى گشتى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان، ده‌ڵێن: گوژمه‌ى پرۆژه‌كه به‌هه‌ر پێنج زۆنه‌كه‌یه‌وه، خۆى له سه‌روى 1 ملیار دۆلار ده‌دات، ئه‌مه‌ش به هه‌مو پێكهاته و به‌شه‌كانییه‌وه .
له‌باره‌ى ماوه‌ى ته‌واوبونى پرۆژه‌كه‌شه‌وه، هونه‌ر مه‌حمود، به‌ڕێوبه‌رى گشتى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان، ده‌ڵێت: ماوه‌ى ته‌واوبونى هه‌ر پرۆژه‌یه‌كى وه‌به‌رهێنان كه پێى ده‌درێت نابێت كه‌متر بێت له 4 ساڵ، وه‌ك وه‌به‌رهێنانیش كه فه‌رمانى ده‌ستبه‌كاربونى بۆ ده‌كرێت ره‌نگه بكرێت به 5 ساڵ.
6. چۆنیه‌تى پێدانى پرۆژه‌كه و سه‌رپه‌رشتیكردنى
ئالیه‌تى پێدانى پرۆژه‌كان به كۆمپانیاكان رون نیه، ئه‌مه‌ش به وته‌ى هاوڵاتیان، به‌رپرسێكیش جه‌خت ده‌كاته‌وه كه بانگه‌وازی كۆمپانیاكانیان كردوه.
ئازاد عه‌بدوڵڵا، هاوڵاتى له‌كه‌لار، ده‌ڵێت: نازانرێت ئەم گرێبەستانەى پرۆژه‌كه چۆن دەکرێت و چۆن کراوە.
وتیشی: یەکە ئیدارییەکان ده‌ڵێن بەشێکی پرۆژەکە بۆ هاوڵاتیانە کە دەتوانن بەبێ بەرامبەر بەکاری بهێنن، بەڵام لە ئایندەدا چی ئەگوزەرێت بەرچاو رونی نیە.
له‌به‌رامبه‌ردا و له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى پرۆژه‌كان له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ك به كۆمپانیاكان دراون؟ هونه‌ر مه‌حمود، به‌ڕێوبه‌رى گشتى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: له رێگه‌ى راگه‌یاندنه‌وه رامان گه‌یاند كه وه‌به‌رهێن ئاگادار بو پرۆژه‌یه‌كى له‌وشێوه‌یه هه‌یه و هاتونه‌ته پێشه‌وه.
وتیشی: پرۆژه‌كانى وه‌به‌رهێنان له رێگه‌ى بانگه‌وازه‌وه نابێت، به‌ڵام ئه‌م پرۆژه‌یه‌ى سه‌ر روبارى سیروان چونكه پرۆژه‌یه‌كى فراوانه و خۆشمان داوامانه كردوه كه چۆن بێت، بۆیه بڵاوكراوه‌ته‌وه.
ئه‌وه‌یشی كه تێبینی ده‌كرێت، حكومه‌ت هیچ نه‌خشه و دیزاینێكى ئاماده‌كراوى بۆ پرۆژه‌كه نییه و نه‌بوه كه له‌سه‌ر بنه‌مای جێبه‌جێكردنى ئه‌و نه‌خشه‌یه وه‌به‌رهێنه‌كان بانگهێشت بكات بۆ جێبه‌جێكردنى.
به‌وته‌ى به‌ڕێوبه‌رى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان، كۆمپانیاكان خۆیان له‌رێگه‌ى نوسینگه ئه‌ندازیارییه‌كان و دیزاینى ئه‌ندازیارییه‌وه، نه‌خشه‌ى پرۆژه‌كانیان داڕشتوه.
له‌م خاڵه‌شدا رای كشتوكاڵی گه‌رمیان جیاواز بوه.
شادیە حسێن، بەڕێوبەری گشتی کشتوکاڵی گەرمیان، دەڵێت: لیژنەیەک پێکهێنرا لە ئیدارەی گەرمیان بۆ دیاریکردنی زۆنەکانی سەر روبارەکە، پێشنیارمان کرد نابێت کۆمپانیا دەرخستە بە ئێمەی بدات، بەڵکو دەبێت ئێمە دەرخستە و پرۆپۆزەڵ بدەین بە کۆمپانیاکان و کامیان ئامادەییان هەیە پرۆژەکەمان بۆ ئەنجام بدەن به‌وانى بده‌ین.
له‌باره‌ى سه‌رپه‌رشتیكردنى پرۆژه‌كه‌شه‌وه، جێگرى سه‌رپه‌رشتیاری ئیداره‌ى گه‌رمیان بۆ كاروباری هونه‌ری، ئاماژه به‌وه‌ده‌كات كه ئه‌وان ته‌نها ئه‌ڵقه‌ى په‌یوه‌ندی نێوان ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌كانن و سه‌رپه‌رشتی ناكه‌ن.
هاوكات، هونه‌ر مه‌حمود، به‌ڕێوبه‌رى گشتى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: به‌پێى یاساى ژمارى 4ـى ساڵى 2006، به‌ڕێوبه‌رایه‌تى وه‌به‌رهێنان بڕیارده‌رى پرۆژه‌ى وه‌به‌رهێنانه و سهرپهرشتى رێكاره ئیدارییه‌كانى ده‌كات، به‌ڵام وه‌ك خودى پرۆژه‌كه ئێمه سهرپهرشتى ناكه‌ین.
ورده‌كاری چاودێریی پرۆژه‌كه له‌لایه‌ن نوسینگه‌یه‌كى ئه‌ندازیاریی سه‌ربه‌خۆوه جێبه‌جێ ده‌كرێت، ئه‌مه‌ش به‌گوێره‌ى یاسای وه‌به‌رهێنان.
هونه‌ر مه‌حمود، له‌وباره‌وه وتى: كاتێك فه‌رمانى مۆڵه‌ت و ده‌ستبه‌كاربون بۆ پرۆژه‌یه‌ك ده‌كه‌ین، ته‌نده‌رین بۆ نوسینگه‌كانى ئه‌ندازیارى ده‌كه‌ین له رێگه‌ى سه‌ندیكاكانه‌وه كه نوسینگه‌یه‌ك هه‌بێت سهرپهرشتى بكات، به‌پێى رێنماییه‌كانى وه‌به‌رهێنان تیمێكى ئه‌ندازیارى به‌هه‌مو پسپۆڕیه‌كانه‌وه كه ژماره‌یان له 3 بۆ 60 ئه‌ندازیار ده‌بێت به‌پێى رێنماییه‌كان سهرپهرشتى پرۆژه‌كه ده‌كه‌ن، له كۆى گوژمه‌ى ئه‌و پرۆژه‌یه‌ش %1ـى داهات بۆ ئه‌و نوسینگه‌یه‌یه.
هێماى بۆ ئه‌وه‌شكرد: له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا لیژنه‌یه‌كى ئه‌ندازیارى دیكه له فه‌رمانگه په‌یوه‌ندیداره‌كانى وه‌ك: (په‌روه‌رده، ته‌ندروستى، شاره‌وانى و... هتد) پێكده‌هێنرێت و له رێگه‌ى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى وه‌به‌رهێنانه‌وه چاودێرى ده‌كرێت.
نه‌خشه‌یه‌كى پێكهاته‌كانى پرۆژه‌كه
7. ئه‌و داهاتانه‌ى حكومه‌ت له پرۆژه‌كه‌وه ده‌ستیده‌كه‌وێت
به‌وته‌ى به‌ڕێوبه‌رى گشتى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان، پرۆژه‌كه ته‌نها له سێ زۆنى دا زیاتر له 9 ملیار دینار داهاتى بۆ خه‌زێنه‌ى گشتى لێده‌كه‌وێته‌وه.
هونەر مەحمود، دەڵێت: بەپێی یاسا و رێنماییەکان لە %١ـی کۆی گوژمەی هەر پرۆژەیەک کە دەخەمڵێنرێت دەگەڕێتەوە بۆ وەبەرهێنان، ئەمە جگەلەوەی کە کرێی ساڵانەش دەبێت لە پرۆژەکاندا.
وتیشی: بەپێی یاسای ژمارە ٤ـی ساڵی ٢٠٠٦، لەبەرامبەر هەر زەویەک کە دەدرێت بە وەبەرهێن لە %١ـی پارەی کۆی پرۆژەکە بۆ ئێمە دێتەوە، بۆنمونە ئەگەر پرۆژەیەک بای ١٠٠ ملیۆن دۆلار بێت ئەوە ١ ملیۆن دۆلاری بۆ وەبەرهێنانە.
به‌ڕێوبه‌رى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا: لە ئێستادا ئەم زۆنانە کە هەیە ٣ دانەی بۆ وەبەرهێن دەرچوە، ئەگەر هەر زۆنێکی کۆی پرۆژەکەی بە ٢٠٠ ملیۆن دۆلار بخەمڵێنرێت ئەوە بۆ هەر ١٠٠ ملیۆن دۆلاری لە %١ـی لێوەردەگیرێت، واتە کۆی هەر سێ زۆنەکە ٦ ملیۆن دۆلار دەکات، ئەگەر بە دیناریش دایبنێین دەکاتە ٩ ملیار دینار، کە ئەمەش دەگەڕێتەوە خەزێنەی گشتی.
جەختی لەوەشکردەوە: هەر زەویەک کە دەدرێت بە وەبەرهێن ئێمە لە بەرامبەردا بەپێی رێنمایی ژمارە ٢ـی ساڵی ٢٠٢١ بە بڕیاری ژمارە ٥٨٥ پارە وەردەگرین بۆ ئەو پرۆژانەی کە هی وەبەرهێنانە و بەشێوەی ساڵانە دەدرێت بە کرێ، بەجۆرێک بۆ پرۆژەی بازرگانی %١٠ـی لێوەردەگرین بۆ پرۆژەی تەندروستی %١٠ـى لێوەردەگرین بۆ دروستکردنی بانکی ئەهلی %٢٠ وەردەگرین.
وتیشی: بەڵام بۆ یەکەی نیشتەجێبون جیاوازە، کۆی پرۆژەکە لە %١٧ بۆ %٣٣ وەردەگرین، بۆ نمونە زۆنی دو کۆی پرۆژەکە دەخەمڵێنرێت کە چەندە و دواتر ئەو رێژەیه‌ى سه‌ره‌وه‌ى لێوەردەگرین، ئەمە جگە لەوەی کە کاتێک تۆمار (تاپۆ) دەکرێت رێژەیەکی دیکەش پارە دێتەوە بۆ حکومەت، بۆنمونە ئەگەر هه‌زار یەکە تۆمار بکرێت ئەوە نزیکەی ٣ بۆ ٤ ملیار دینار داهاتی دەبێت بۆ حکومەت کە پارەی ئەو تاپۆیەش هەر وەبەرهێن دەیدات.
به‌هه‌مان شێوه، ئەکرەم ساڵح، سەرۆکی شارەوانی کەلار وتی: هەر پرۆژەیەکی وەبەرهێنان کە ئەنجام دەدرێت لە سنورەکە، %٢٠ـی داهاته‌كه‌ى بۆ شارەوانیە و %٨٠ـی دیكه‌ى دەچێتەوە خەزێنەی دەوڵەت، بۆ نمونە لە پرۆژەیەکی وەبەرهێنان ئەگەر ١٠٠ ملیۆنی بگەڕێتەوە بۆ شارەوانی ٨٠ ملیۆنی دەچێتە خەزێنەی دەوڵەت و ٢٠ ملیۆنی بۆ شارەوانی خەرج دەکرێت، ئەمەش بە پێی یاسا دەکرێت.
8. بۆچونى وه‌به‌رهێنه‌ران له‌باره‌ى پرۆژه‌كه‌وه
هادی عەبدولرەحمان، خاوەنی کۆمپانیای HST كه وه‌به‌رهێنان له زۆنى سێیه‌مى پرۆژه‌كه‌دا ده‌كات، باس لەوە دەکات: لە ئێستادا مامەڵەکەمان پێشکەش کردوە بۆ زۆنی سێیەمی پرۆژەی سەر روباری سیروان، ئەم پرۆژەیەش کە دەکرێت پێویستە ببێت بە موڵکی هاوڵاتیان نەک ئێمە، چونکە لە هەمو وڵاتان ئەمجۆرە پرۆژانە هەن نزیکەی ٥٠ بۆ ٦٠ مەتری لەلایەن هاوڵاتیانەوە بەکاردەهێنرێت.
وتیشی: بۆنمونە من ١٠٠٠ مەتر دەکەم بە پرۆژەیەک دەبێت ئەو باقی هی هاوڵاتیان بێت، من بە پرۆژەی نیشتەجێبون پێشکەشم کردوە، بەدرێژای ١٢٥ مەتر جادەیەکی ٣٠ مەتری تێدایە لەگەڵ ١٠٠ مەتری ئەکرێت بە باخچە، ئامانجی کارەکەش سەوزکردنی روبارەکەیە، چونکە بوە بە شوێنی کارگەکان.
سەبارەت بەوەی چەند دۆنم زەوی تەرخان کراوە بۆ زۆنی سێیەم، خاوەنی کۆمپانیای HST جەختی لەوەکردەوە: لە دەستی ئێمەدا نیە کە چەند دۆنم زەویمان بۆ تەرخان دەکرێت، ئەوەی هەیە کراوە بە ٥ زۆنەوە زۆنەکان دیاری دەکات کە چەند دۆنمە، لەگەڵ ئەوەش هەرچەند بێت ئێمە وەری دەگرین.
هاوكات، حه‌سه‌ن شێخ محه‌مه‌د تاڵه‌بانى، خاوه‌نى كۆمپانیای بێست رۆڵ له‌باره‌ى ئه‌و زۆنه‌ى كه بۆى دیارى كراوه له‌سه‌ر پرۆژه‌كه‌ى روبارى سیروان ئاماده نه‌بو لێدوان بدات، وه‌كخۆى ده‌ڵێت: "له رێكارى ئیداری دایه و تاوه‌كو ئێستا ته‌واو نه‌بوه".
9. بازرگانێك: پرۆژه‌كه دو روی هه‌یه
بازرگانێك جه‌خت له گرنگی پرۆژه‌كه ده‌كاته‌وه، هاوكات ئاماژه به‌وه‌ش ده‌دات كه دو روى هه‌یه.
محەمەد ئەحمەد، بازرگان لە گەرمیان باس لەوە دەکات: ئەم پرۆژەیە کە لەسەر روباری سیروان دەکرێت پرۆژەیەکی مۆدێرنە و ماستەرپلانەکەیم بینیوە، هاوکات ئەگەر وەکخۆی ئەنجامبدرێت و دروست بکرێت، بوژانەوەیەکی ئابوری باش بە شارەکە دەدات.
دەشڵێت: ئەم پرۆژەیە دو روی هەیە، رویەک ئەوەیە کە باسی لێوەدەکەن هاوڵاتیان لێی سودمەند دەبن کە کۆمەڵێک خزمەتگوزاری و پارکی گەشتیاری و ریستورانتی تێدایە لەگەڵ ئەو کۆڕنیشەی، بەڵام روە بازرگانیەکەی هەمو کەسێک ناتوانێت لێی سودمەند بێت ئەوەی هەیە تەنها خەڵکی دەوڵەمەند دەتوانێت سودی لێوەربگرێت.
جەختی وەشکردەوە: ئەم پرۆژانە گرنگن بۆ ناوچەکە بەتایبەت گەشتیاریەکەی و بونیان زۆر باشە، بەتایبەت ئەم پێنچ زۆنەی کە باسی لێوە دەکرێت ئەگەر وەکخۆی جێبەجێ بکرێت.
نه‌خشه‌یه‌كى شوێنى جوگرافی پرۆژه‌كه
به‌شى دوه‌م:
تێبینییه‌كان له‌سه‌ر پرۆژه‌كه
1. شوێنه‌كه گه‌شتیارییه و ده‌كرێته نیشته‌جێبون
به‌شێك له هاوڵاتیان پێیانوایه ئه‌و شوێنه بۆ پرۆژه‌ى گه‌شتیاری گونجاوه نه‌ك نیشته‌جێبون، ئاماژه به‌وه‌شده‌ده‌ن كه ئه‌مه له به‌رژه‌وه‌ندى خه‌ڵكى دا نیه.
ئازاد عەبدوڵڵا، هاوڵاتی لە قەزای کەلار، دەڵێت: قەزای کەلار پانتاییەکی فراوانی هەیە لە زەوییەکی تەخت، هاوکات ناوچەیەکی بازرگانیە و رێژەیەکی زۆر دانیشتوانی تێدایە، دەکرا جگە لە پرۆژە بازرگانیەکان پرۆژە گەشتیاریەکانیش ئاوڕێکی جدیتریان لێبدایەتەوە، ئەم پرۆژەیەی کە دەکرێت لەسەر روباری سیروان دەکرا شوێنێکی گەشتیاری باشتری تێدا دروست بکرایە بۆ ماوەیەکی زەمەنی زیاتر لەوەی کە ئێستا هەیە و میکس کراوە.
"کاتی خۆی کە کانەکانی چەو و لم لەسەر روباری سیروان لابران هۆکارەکەی بۆ مانەوەی روبارەکە بو وەکخۆی و پاراستنی رێژە سەوزاییەکەی سەریەتی کە هەیە، ئێستاش هاتون یەکەی نیشتەجێبونی تێدا دروست ده‌كه‌ن". ئومێد جومعە، هاوڵاتی لە قەزای کەلار وا دەڵێت.
هێمای بۆئەوەشکرد: هەر بەوەشەوە نەوەستاون کۆمەڵێک پرۆژەی نیشتەجێبون کراوە خەڵکە دەوڵەمەندەکەیان لە فەقیرەکە جیاکردوەتەوە، بەڵگەش بۆ ئەمە کەسێکی ئاسایی ناتوانێت ڤێلایەک بكڕێت بە ٢٥ دەفتەر دۆلار.
هاوكات، ئارام قەحتان، هاوڵاتی لە قەزای کەلار، وتی: هاوڵاتیانی گەرمیان بە گشتی پێیان خۆشە پرۆژەیەکی لەو شێوەیە لە سنورەکە هەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا ئەزمونێکی تاڵیان هەیە لەگەڵ پرۆژەکانی وەبەرهێنان، بۆیە دەکرا ئەم پرۆژەیە گشتی بێت نەک تایبەت و تەنها چێنێکی هاوڵاتیان لێی سودمەندبن، چونكه زۆرینەی هاوڵاتیانی گەرمیان سود لەو پرۆژەیە نابینن و کەمترین رێژەی گەشتیاری تێدا رەچاوکراوە.
له‌م بۆچونه‌دا ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانیش هاوڕای ئه‌و چالاكوان و هاوڵاتیانه‌یه.
کەریم عەلی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دەڵێت: وەک ئەنجومەن بەدواداچونمان کردوە و سەردانی چەند لایەنێکی ئیداری پەیوندیدارمان کردوە تێبینی خۆمان داوەتە لایەنە پەیوەندیدارەکان، دواتر یاداشتێکمان ئاراستەی ئەنجومەنی پارێزگا کردوە کە ناوەڕۆکەکەی خۆی دەبینێتەوە لەوەی ئەو بەشەی لێواری روباری سیروان کە دەکەوێتە تەنیشتی قەزای کەلار تەنها بۆ پرۆژەی گەشتوگوزار بەکاربهێنرێت نەک پرۆژەی نیشتەجێبون.
دەشڵێت: دواتر سەرۆکایەتی ئەنجومەن یادشتەکەیان ئاراستەی لیژنەی پلان و پرۆژەکان کرد، ئەوانیش لەلایەن لیژنەی ناوبراوەوە پشتگیری یاداشتەکەمان کراو بەنوسراو ئاراستەی ئیدارەی گەرمیان کرا، لەبەرامبەردا ئیدارەی گەرمیان بەنوسراو وەڵامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیان دایەوە و کۆنوسێک کە واژووی بەشێک لەلایەنە پەیوەندیدارەکانی لەسەرە هاوپێچی نوسراوەکەیە و تیادا بەچەند خاڵێک رونکردنەوەیان لەسەر ئەو پرۆژانە داوە.
پسپۆڕێكى ئه‌ندازیارییش جه‌خت له‌و بۆچونه ده‌كاته‌وه كه ئه‌و سنوره بكرایه‌ن به پرۆژه‌ى گه‌شتیاریی.
د.غازی بەهرۆز، دکتۆرا لە ئەندازیاری شارستانی و مامۆستاى زانکۆی گەرمیان، باس لەوەدەکات: ئەم پرۆژەیە کە لەسەر روباری سیروان دەکرێت و بەشێکی پرۆژەیەکی گەشتیارییە گرنگە بۆ ناوچەکە، بەڵام هاوڕانیم له‌وه‌ى پرۆژەی گەشتیاری و یەکەی نیشتەجێبون تێکەڵ کراوە، دەکرا بکرێتە پرۆژەیەک لە خزمەتی گەشتیاری بێت، بۆ نمونە بکرایە بە ڤێلا و شوقەی گەشتیاری و ريستورانت نەک نیشته‌جێبون و بفرۆشرێتەوە بە هاوڵاتیان.
وتیشی: ئەو کۆڕنیشەش کە بڕیارە بکرێت و خزمەت دەکرێت زیاتر دەکەوێتە خزمەتی ئەو هاوڵاتیانەی کە لەوێ نیشتەجێ دەبن، نابێت بە شوێنی گەشتیاری.
له‌به‌رامبه‌ردا، رامیار عەبدولڕەحمان، جێگری سەرپەرشتیاری ئیدارەی گەرمیان بۆ کاروباری هونەری، دەڵێت: وەک ئیدارەی گەرمیان لەگەڵ ئەوەبوین بکرێت بە پرۆژەیەکی گەشتیاری، بەڵام وەبەرهێن ئامادەنەبو بە تەنها بیکات، بەڵکو داوایان کرد بازرگانی و نیشتەجێبونیشی تێکەڵ بکرێت، بۆ ئەو مەبەستەش بەڕێوبەرایەتی وەبەرهێنان و دەزگاکانی پەیوەندیداریش هەماهەنگ بون بکرێت بە پرۆژەیەکی تێکەڵ.
دەشڵێت: بۆ ئەو مەبەستەش لیژنەیەک پێکهێنرا لە نوێنەری لایەنە پەیوەندیدارەکان بۆ پشکنینی ئەو زەویانەی کە بەر پرۆژەکە دەکەون لەسەر روبارەکە.
به‌ڕێوبه‌رێكیش جه‌خت له‌وه ده‌كاته‌وه ئه‌و پرۆژه‌یه‌ى سه‌ر روبارى سیروان به‌ته‌نها بۆ گه‌شتیارى نابێت و گونجاوه كه كراوه به پرۆژه‌یه‌كى تێكه‌ڵ.
شادیە حسێن، بەڕێوبەری گشتی کشتوکاڵی گەرمیان، دەڵێت: لەلایەن ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیەوە رەخنە هەبو کە پرۆژەکە نابێت تێکەڵ بکرێت و یەکەی نیشتەجێبونی تێدابێت، وەک خۆم لەگەڵ ئەوەدا نیم، چونکە بودجەیەکی زۆری تێدا خەرج دەکرێت دەبێت داهاتێکی دەست بکەوێت، بۆیە بڕیارماندا تێکەڵ بکرێت و پرۆژە گەشتیاریەکەش لەبەرچاو بگیرێت.
به رای د. غازى به‌هرۆز، مامۆستاى زانكۆی گه‌رمیان، راستە پرۆژه‌كه جۆرێک لە گەشتیار سەردانی دەکات، بەڵام نابێت بە پرۆژەیەکی گەشتیاری، ده‌شڵێت: بۆیە دەکرا شوێنی هۆڵی رۆشنبیری و ئەنجامدانی چالاکی گەنجان و کۆمەڵگەی وەرزشی و بازاڕێکی سەردەمیانە و یاریگای مناڵان و نافورە و باخچەی ئاژەڵانی تێدا دروست بکرایە، لەبەر ئەوەی گەشتیار لە دەرەوە دێت بۆ ئەوەی شوێنەکە ببینێت، ئه‌گه‌ر ئه‌م خزمه‌تگوزارییانه‌ى تێدا بكرایه، ئەوکات نیشتەجێبونەکەش هەبێت گرفتێک نابێت.
له‌به‌رامبه‌ردا هێرش فەیزوڵڵا، بەڕێوبەری گشتى گەشتوگوزاری گەرمیان باس لەوە دەکات: وەبەرهێن نایەت به ته‌نیا پرۆژەی گەشتیاری ئەنجام بدات، چونکە بودجەیەکی زۆری تێدەچێت و بە بلیتی ٥٠٠ دیناری و یاری مناڵان کۆنابێتەوە بۆی، دەیەوێت پرۆژەی بازرگانی تێکەڵ بکات وەک ئەمەی سەر روباری سیروان.
وتیشی: زەوی باش و نایابیشمان هەیە، بۆ نمونە ٢٠٠ دۆنمان هەیە لە بەردەسور چی وەبەرهێنێک دەیەوێ بیکات بە پرۆژەی گەشتیاری ئەوا بەهەمو شێوەیەک هاوکاری دەبین، بەچی شێوەیەک دەیەوێت پێی دەدەین.
به‌ڵام ئەیاد محەمەد، چالاکوان لە کەلار ده‌ڵێت: ئێمە وەک چالاکوانان نیگەرانین لەم پرۆژەیە، چونکە دەکرا روباری سیروان بکرایە بە بەنداو و بۆ پرۆژەی کشتوکاڵی و حەوزی ماسی بەکاربهێنرایە کە بە درێژای ٩ کیلۆمەتر دراوە بەو پرۆژەیە.
ده‌شڵێت: پاساوه‌كه‌ى حكومه‌ت ئەوەیە کە وەبەرهێن بەدەم پرۆژەکەوە نەهاتوە ئه‌گه‌ر بەتەنها گەشتیاری بێت، ئایا گره‌نتی چیە سبەینێ مەسئول و كه‌سه‌كان ئەو پرۆژەیە سیاج ناکەن؟
نه‌خشه‌یه‌كى پێكهاته‌كانى پرۆژه‌كه
2. كێشه‌ى كۆڕنیشى پرۆژه‌كه
كۆڕنیشی پرۆژه‌كه، یه‌كێكه له گرنگترین بڕگه‌كانى، به‌وپێیه‌ى هه‌م پرۆژه‌یه‌كى گه‌وره‌یه، هه‌میش تازه و بێپێشینه‌یه له سنوره‌كه‌دا.
هونەر مەحمود، بەڕێوبەری گشتی وەبەرهێنانی گەرمیان، دەڵێت: کۆڕنیشەکە لەگەڵ پرۆژە خزمه‌تگوزارییه‌كانى دیكه و سەوزایی دا خەمڵاندنی بۆ کراوە، به‌شێوه‌یه‌ك هەر زۆنێک بڕی ١٠ ملیۆن دۆلاری تێدەچێت.
له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى ئه‌م كۆرنیشه جۆن جێبه‌جێ ده‌كرێت، له‌كاتێكدا پرۆژه‌كه دابه‌ش بوه به‌سه‌ر 5 زۆن و 5 كۆمپانیای جیاواز جێبه‌جێی ده‌كه‌ن، هونه‌ر مه‌حمود وتى: هەمو کۆمپانیاکان بەیەک پاکێج دروستی دەکەن و یەک دیزاینی هەیە.
له‌لایه‌كى دیكه‌وه چالاكوانان ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن له كۆنوسی یه‌كه‌مى پرۆژه‌كه‌دا، ئه‌و قوڵی پانییه‌ى بۆ كۆرنیشی سه‌ر روباره‌كه دانرابو، 175 مه‌تر بو، كه‌چى له كۆنوسه‌كانى دواتردا كه‌مكراوه‌ته‌وه بۆ 120 مه‌تر "هه‌ندێكیان ده‌ڵێن 125 مه‌تر"، ئه‌مه‌ش به‌خشینی قوڵی 55 مه‌تره له خزمه‌تى گشتییه‌وه بۆ خزمه‌تى پرۆژه‌كانى نیشته‌جێبون.
ئاراز محەمەد، چالاکوان لە کەلار وتی: ئەو کۆڕنیشەی کە دیاریکرابو دەبوایە ١٧٥ مەتر بێت کە جادەیەکە بە ئاراستەی روباری سیروان و جێگەی هاتوچۆ و پیادە و پاسکیل جیابکرێتەوە، هاوکات پارک و سەوزایشی تێدابێت بۆ حەوانەوەی هاوڵاتیان، بەڵام بەشێوەیەکی ناڕون لە کۆنوسێکی تردا کە گوایە روباری سیروان ئەو پانتاییەی نیە بۆ کۆڕنیشەکە و ستاندارد نیە، کەمکرایەوە بۆ ١٢٠ مەتر و کار بە کۆنوسی دوەم دەکرێت وەک لە یەکەم.
دەشڵێت: کاتێک رۆخی سیروانی گەشتیاری دەکرێت بەشیش و چیمەنتۆ و بلۆک، بۆ رۆژێک ودوان نیە، بەڵکو بۆھەمیشە وایە و دەبێتە موڵکی چەند کەسێک و زۆر بە ئاسانی دەکرێت سەرمایەدارەکان لە حەوشەی ڤێلایەک خۆشبن و ببرێنە داوەوە نەک شارێکی٣٥٠ هەزار کەسی ببرێتە دواوە.
هاوكات، ئومێد جومعە، هاوڵاتی لە قەزای کەلار، دەڵێت: ئەو کۆڕنیشەی کە دیاریکراوە یەکەمجار لە ماستەرپلانەکەدا و ئێستا دەستکارییان کردوە، ئەمەش مانای وایە بەرژەوەندی بازرگان و قسەی وەبەرهێن لە پێش هاوڵاتیەوەیە، بەڵگەش ئەوەیە ئەم پرۆژەیە بۆ چەند کەسێک و حزبە.
له وه‌ڵامى ئه‌م ره‌خنه‌یه‌دا، رامیار عەبدولڕەحمان، جێگری سەرپەرشتیاری ئیدارەی گەرمیان بۆ کاروباری هونەری، دەڵێت: ئەو لیژنەیەی کە پێکهێنرا و سەردانی روبارەکەی کرد سەرەتا هەموان پێیانوابو ١٧٥ مەتری بکرێت بە کۆڕنیش و خزمەتگوزاری و باخچە بۆ هاوڵاتیان کە بەبێ بەرامبەر دەتوانن بەکاری بهێنن، بەڵام کە سەردانی روبارەکە کرا بەشێکی زۆری روبارەکە قوڵایی نیە، بۆیە لیژنەکە پێیانوابو بۆ ئەوەی هاوسەنگی لە کۆڕنیشەکە هەبێت کەمیانکردەوە بۆ ١٢٠ مەتر، چونکە لە گردەگۆزینەوە تاوەکو دەگاتە گۆران "گازینۆ" گرفتی زەوی نیە بۆ کۆڕنیشەکە، لە دوای ئەوەوە قوڵایی کەمە.
وتیشی: ئەمە لە کاتێکدایە پێیانوابو کەمبکرێتەوە بۆ ١٠٠ مەتر رێگەمان نەداوە، ئەو ٥٥ مەترەی کە کەمکراوەتەوە دابەشدەکرێت بەسەر پرۆژەکەدا و لەو رێژە سەوزاییەی کە هەیە کەم ناکرێتەوە.
به‌ڕێوبه‌رى نه‌خشه‌دانانى ئاوه‌دانى گه‌رمیانیش پێیوایه ئه‌و كۆڕنیشه‌ى كه دیارى كراوه له كۆنوسى دوه‌مدا هه‌قى ته‌واوى پێدراوه.
سامان مەحمود، دەڵێت: ئەو کۆڕنیشەی کە دانراوە بۆ پرۆژەکە هەقی تەواوی پێدراوە، چونکە شوێنی پیادەی هاوڵاتیانی تێدایە هاوکات شوێنی لێخوڕینی پاسکیلی تێدایە لەگەڵ باخچە و کۆمه‌ڵێک خزمەتگوزاری دیکە.
جەختی له‌وەشکردەوە: كه‌مكردنه‌وه‌كه بە لیژنە کراوە و نوێنەری هەمو دەزگا پەیوەندیدارەکانی تێدابوە، چونکە لە وڵاتانی دیکە کە لێكۆڵینه‌وه کراوە لەو رێژەیە کەمترە.
"ئەو کۆڕنیشەی کە کەمکراوەتەوە لەلایەن لیژنەیەکی تایبەتمەندەوە بڕیاری لەسەر دراوە لەلایەن ئیدارەی گەرمیانەوە کە لە ١٧٥ مەترەوە کەمبکرێتەوە بۆ ١٢٠ مەتر". هونەر مەحمود، بەڕێوبەری گشتی بەڕێوبەرایەتی وەبەرهێنانی گەرمیان وا دەڵێت.
سەبارەت بەو (٥٥) مەترەی کە لە کۆڕنیشەکە کەمکراوەتەوە دەکرێت بەچی؟ بەڕێوبەری وەبەرهێنانی گەرمیان جەختی لەوەکردەوە: دابەش دەبێت بەسەر پرۆژە تێکەڵەکەدا.
جیاواز له‌و به‌ڕێوبه‌رانه، به‌رێوبه‌رى كشتوكاڵى گه‌رمیان راى وایه كه نه‌ده‌بو روبه‌رى كۆرنیشه‌كه كه‌م بكرایه‌ته‌وه.
شادیە حسێن، دەڵێت: سەرەتا و لە کۆنوسی یەکەم هەمو لایەنەکان رێکەوتین کۆڕنیشەکە کە بۆ خزمەتی هاوڵاتیان دانراوە ١٧٥ مەتر بێت، بەڵام دواتر نوسراوێکم بۆهات لەلایەن کۆمپانیایەکەوە بەناوی (ماری نامێکس) داواکرابو کۆنوسی دوەم پەسەند بکرێت و کرا کە کۆڕنیشەکە کەمکرایەوە بۆ ١٢٠ مەتر.
باسی لەوەشکرد: دوابەدوای ئەوە ئێمە نوسراومان کرد ئایە ئەم (٥٥) مەترە کە کەمکراوەتەوە لەسەر چ بنەمایەک کراوە و بۆچی بەکاردەهێنرێتەوە و پاڵپشتی کۆنوسی یەکەم دەکەین، دواتر لە وەڵامی ئیدارەی گەرمیان کە بۆمان هاتەوە کۆنوسی دوەم پەسەندکراوە و نوێنەری ئێمەش رەزامەندبوە لەسەری کە ئەمەش بو بە رەخنەیەکی زۆر بۆ من، بۆیە تا ئێستاش پاڵپشتی کۆنوسی یەکەمم، لەکاتێکدا دەبوایە ئەم شەڕە بەرێوبەرایەتی گەشتوگوزار بیکردایە، چونکە ئەرکی ئێمە زەوی تەرخان کردن و قەرەبوکردنەوەی جوتیارەکانمانە.
له‌به‌رامبه‌ردا، هێرش فەیزوڵڵا، بەڕێوبەری گشتى گەشتوگوزاری گەرمیان باس لەوە دەکات: کۆڕنیشەکە کەم نەکراوەتەوە، بەڵکو روبەری زەویەکەی کەمکراوەتە کە ئەمەش بە لیژنە کراوە و دوای ساڵێک بڕیاری لەسەر دراوە.
جەختی لەوەشکردەوە: هۆکارێکی دیکە روبارەکە بو، كه دەبو دەستکاری بکرایە.
3. پێشخستنى به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌ت له‌سه‌ر حسابی به‌رژه‌وه‌ندی گشتى
به‌شێك له هاوڵاتیان و چالاكوانان پێیانوایه پرۆژه‌كه هێنده له به‌رژه‌وه‌ندی كه‌س و حزب و كۆماپانیاكانه، ئه‌وه‌نده له به‌رژه‌وه‌ندی گشتى دا نیه، حكومه‌تیش ئه‌م قسه‌یه ره‌د ده‌كاته‌وه.
ئازاد عەبدوڵڵا، هاوڵاتی لە قەزای کەلار، دەڵێت: حکومەت باس لەوە دەکات وەبەرهێن پرۆژەی گەشتیاری ئەنجام نادات بە تەنها تاوەکو پرۆژەکە بازرگانی و نیشتەجێبونی تێدا نەبێت، ئەمەش بە پاساوی ئەوەی حکومەت بودجەی نیە و چەندین پرۆژە راگیراوە لە کاتێکدا بودجە و داهاتێکی زۆر لە گەرمیانەوە دەچێتە خەزێنەی گشتی دەوڵەت و وەزارەتی دارایی.
هاوكات، ئارام قەحتان حسێن، هاوڵاتی لە قەزای کەلار، وتی: لە پرۆژەکەدا هەندێک گۆڕانکاری کراوە لە بەرژەوەندی وەبەرهێن بوە نەک هاوڵاتیان، یەکێک لەوانە کۆڕنیشەکەیە.
"هەر پرۆژەیەک کە لە قەزای کەلار دروست دەکرێت یەکەم شت کە لەبەرچاو گیراوە بەرژەوەندی حزب و کۆمپانیا و مەکتەبی دارایی یەکێتیە کە خاوەنی ئەم سنورەیە، شتێک نیە بەناوی گوێگرتن لە هاوڵاتیان و بەرژەوەندی هاوڵاتیان، بەڵگەش بۆ ئەمە ئەوەیە کۆڕنیشەکە کەمکراوەتەوە و خراوەتە خزمەتی وەبەرهێنەکانەوە". ئومێد جومعە، هاوڵاتی لە قەزای کەلار وا دەڵێت.
چالاكوانێكیش پێیوایه ئه‌و پرۆژه‌یه زیاتر خزمه‌ت به وه‌به‌رهێنه‌ران ده‌كات وه‌ك له هاوڵاتیان.
ئاراز محەمەد، وتی: لەوەڵامی ئەنجومەنی پارێزگایی سلێمانیدا سەبارەت بە زۆنەکانی روباری سیروان کە پێیانوابوە دەبێت سیروان تەنھا بکرێت بەپرۆژەی گەشتیاری، بەرپرسە ئیداریەکانی سنورەکە کۆنوسی دوەمیان پەسەند کرد، کە کۆنوسێکە تێیدا مافی ھاوڵاتی وەکپێویست رەچاو نەکراوە، ئەو کۆنوسەش پەلەپەلکردن بەپەسەند کردنیەوە دیارە، تێیدا چەند خاڵێکی کۆنوسی یەکەم دەستکاری کراوە، ئەمەش ئەوە دەردەخات بەرژەوەندی وەبەرهێن و سەرمایەداران لە پێش هاوڵاتیانەوە بوە.
له‌به‌رامبه‌ردا، رامیار عەبدولڕەحمان، جێگری سەرپەرشتیاری ئیدارەی گەرمیان بۆ کاروباری هونەری، دەڵێت: ئێمە بەرژەوەندی هاوڵاتیانمان بەلاوە گرنگ بوە، شتێک نیە بەرژەوەندی وەبەرهێن خرابێتە پێش هاوڵاتیانەوە، لە ئێستادا ئەو پرۆژەیە ٢ زۆنی ماوە چ کۆمپانیایەک ئامادەیە بیکات بە پرۆژەی گەشتیاری بەتەنها، وەک ئیدارەی گەرمیان پێشوازی لێدەکەین و هاوکاریشیان دەبین.
هاوكات، هونەر مەحمود، بەڕێوبەری گشتی وەبەرهێنانی گەرمیان دەڵێت: ئەوەی کە باس دەکرێت بەرژەوەندی وەبەرهێن لە پێش هاوڵاتیانەوەبوە من وای نابینم، چونکە پرۆژەکە دەکەوێتە خزمەتی خەڵک و شاریشەوە، بەجۆرێک قەزای كەلار لە روی گەشتیارییەوە لەمێژوی دروستبونیەوە گەورەترین هەنگاو دەنێت، هەروەها زۆرترین هەلی كار دروست دەبێت و جوڵەی بازرگانی بەشێوەیەكی بەرچاو زیاد دەكات.
نه‌خشه‌ى پێكهاته‌كانى كۆرنیشی پرۆژه‌كه
4. ره‌چاونه‌كردنى رێژه‌ى سه‌وزایی پێویست
پسپۆڕێكى بوارى ژینگه باس له‌وه‌ده‌كات ئه‌و پرۆژه‌یه‌ى له‌سه‌ر روبارى سیروان ئه‌نجام ده‌درێت وه‌كپێویست ره‌چاوى رێژه‌ى سه‌وزایى و ژینگه‌ى تێدا نه‌كراوه.
عەبدولموتەڵیب رەفعەت، پسپۆری بواری ئاو و ژینگە و مامۆستا لە زانكۆی گەرمیان، دەڵێت: ئەو پرۆژانە ئەگەر پرۆژەى گەشتیارى بن ئەوە پێویستە بەلانیکەمەوە ٣٠-٤٠%ـى بکرێتە زۆنى سەوز و دەبێت رەچاوى موحەرەماتى روبارەکە بکرێت لە روى دورى لە رۆخى روبارەکە و پاراستنى لە روى ژینگەییەوە، چونکە بەشێک لەو پرۆژانە گۆڕدراون بۆ پرۆژەى نیشتەجێبون، ئەمەش مەترسى پیسبونى روبارەکە زیاتر دەکات و کاریگەرى ومەترسى لەسەر ژینگە و سیسته‌مى روبارەکە زیاتر دەکات.
وتیشی: لە هەمو وڵاتێک کاتێك پرۆژەیەکى نیشتەجێبون یان گەشتیارى یاخود هەر پرۆژەیه‌کى تر پێشکەش دەکرێت بۆ حکومەت بە مەبەستى دروستکردنى، پێش هەمو شتێک دەبێت لایەنى ژینگە راپۆرتێکى تێروتەسەل ئامادە بکات بۆ دەستنیشانکردن وهەڵسەنگاندنى کاریگەرییە ژینگەییەکانى ئەو پرۆژەیە و لەسەر رۆشنایى ئەو راپۆرتە پرۆژه‌كه یان ره‌ت ده‌كرێته‌وه یاخود یا قبوڵ دەکرێت و مەرجە ژینگەییەکانى بەسەردا دەسەپێنرێت.
دەپرسێت: ئایا ئەو پرۆژانە بەو فلتەرە تێپەڕیون؟! بێ گومان نەخێر، چونکە ئەگەر ئەو هەڵسەنگاندنە بۆ ئەو پرۆژانە بکرایە لە روى ژینگەییەوە ئەوە رێژەى سەوزایى زیادەکرا و چارەسەرى گونجاو بۆ پاشماوە و پاشەڕۆکان دیاریدەکرا و موحەرەماتى روبارەکەش دیاریدەکرا.
له به‌رامبه‌ردا، هونه‌ر مه‌حمود، به‌ڕێوبه‌رى گشتى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان، دەڵێت: لە روی ژینگە و سەرچاوەی ئاویەوە رێژەیەكی فراوان سەوزایی تێدا دروست دەبێت لەبەر دروستبونی ئەو روبەرەی بۆ سەوزایی و كۆرنیش دیاری كراوە، هەروەها ئەوەشی کە ماوەتەوە بەپێی یاسا و رێنمایی ژینگە دەبێت لە %٢٥ـی سەوزایی بێت، بەو پێیەش زۆنەکان بە نزیکەی لە ٣٥ بۆ٤٠% دەبێتە سەوزایی، واتە زیاتر لە٧٥٠ دۆنم.
به‌ڕێوبه‌رى فه‌رمانگه‌ى ژنگه‌ى گه‌رمیان باس له‌وه‌ده‌كات رێژه‌ى سه‌وزایی له پرۆژه‌كه‌دا دیارییكراوه.
د. دورەید سەلیم، بەڕێوبەری فەرمانگەی ژینگەی گەرمیان دەڵێت: تەنها خاڵێک کە پەیوەندی بە ئێمەوەیە وەک فەرمانگەی ژینگە لەو پرۆژەیه‌ی سەر روباری سیروان، جێبەجێکردنی مەرج و رێنماییە ژینگەییەکانە کە لە کۆنوسی یەکەم و دوەمیش جەختمان لێ کردوەتەوە.
وتیشی: یەکێک لە خاڵەکانمان ئەوەیە کە رێژەی سەوزایی لە %٢٥ کەمتر نەبێت، ئەگەرهاتو لە حاڵەتێکدا ئەو رێژە سەوزاییەی کە دیاریمان کردوە وەک ئەوە نەبێت و لە ماستەرپلانەکەدا جێگەى نەکرابێتەوە، ئەوا قەرەبوی پێدەکەینەوە لەناو سەنتەری شارەکانی تردا.
به رای عه‌بدولموته‌ڵیب ره‌فعه‌ت، پێویستە ئەو پرۆژانە مەرجە ژینگەییەکانیان بەسەردا پسەپێنرێت به‌تایبه‌تى بۆ چارەسەرکردنى پاشماوە و پاشەڕۆکان وپاراستنى روبارى سیروان لە پیسبون.
د. دوره‌ید سه‌لیم، جه‌خت له‌م خاڵه ده‌كاته‌وه و ده‌ڵێت: ده‌بێت پرۆژه‌كه یەکەی چارەسەری ئاوی ئاوەڕۆی هەبێت کە تێکەڵ بە روبارەکە نەکرێت، بۆ ئەمەش شارەوانی پێی جێبەجێدەکات، ئەگەرچی تاوەکو ئێستا سایتپلانی پرۆژەکە نەهاتوەتە لامان.
له‌به‌رامبه‌ردا، ئه‌كره‌م ساڵح، سه‌رۆكى شاره‌وانى كه‌لار، ده‌ڵیت: هەمو پرۆژەیەکی وەبەرهێنان دەبێت یەکەی چارەسەری ئاوەڕۆی تایبەت بە خۆی هەبێت، ئەم پرۆژەیەش دەبێت بۆ خۆی هەیبێت.
هاوكات هونه‌ر مه‌حمود، به‌ڕێوبه‌رى گشتى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان، جه‌خت ده‌كاته‌وه: "هه‌مو پرۆژه‌یه‌كى وه‌به‌رهێنان كه دروست ده‌كرێت ده‌بێت یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوه‌ڕۆى هه‌بێت، ئه‌مه‌ش جێگیره و به‌پێى بڕیاره‌كانى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانه كه وه‌به‌رهێن ده‌بێت به باشترین و مۆدێرنترین شێواز چاره‌سه‌رى ئاوى قورسى پرۆژه‌كه‌ى بكات".
5. وه‌رنه‌گرتنى بۆچونى هاوڵاتیان و شاره‌زایان
ئه‌وه‌ى تێبینی ده‌كرێت له‌لایه‌ن چالاكوانانه‌وه، بۆ بڕیاردان له پرۆژه‌كه، پرسوڕا به كه‌سانى پسپۆڕ و چالاكوان و شاره‌زایان نه‌كراوه.
ئەیاد محەمەد، چالاكوان له كه‌لار، ده‌ڵێت: دەکرا بۆ پرۆژەیەکی لەو شێوەیە رای کەسانی پسپۆڕ و شارەزای بواری ژینگە وەربگیرایە لەگەڵ چالاکوانان، ئەگەر پرۆژەکە بۆ خەڵک دەکرێت.
هیچ كام له‌و هاوڵاتى و پسپۆڕانه‌ى كه دواندومانن له‌م راپۆرته‌دا، له‌لایه‌ن یه‌كه ئیدارییه په‌یوه‌ندیداره‌كانه‌وه راوبۆچونیان له‌سه‌ر پرۆژه‌كه وه‌رنه‌گیراوه.
سەبارەت بەوه‌ى تاچه‌ند رای ئه‌وان وه‌كو بازرگان و وه‌به‌رهێنه‌ران وه‌رگیراوه له بیرۆكه‌ى پرۆژه‌كه‌دا، محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د، بازرگان له‌كه‌لار، وتى: ئه‌وه‌ى ئاگادار بم رای بازرگانەکان وەرنەگیراوە لەسەر ئەم پرۆژەیە.
6. دروستنه‌كردنى پرد
له‌سه‌ره‌تاوه واراگه‌یه‌نرا له‌چوارچێوه‌ى ئه‌م پرۆژانه‌ى سه‌ر روباری سیروان، پردێك یان زیاتر دروست ده‌كرێت كه كه‌لار به‌وبه‌رى سیروانه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه.
هونه‌ر مه‌حمود، به‌ڕێوبه‌رى گشتى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان، له‌مباره‌یه‌وه ده‌ڵێت: ئه‌و پرده‌ى كه باس ده‌كرا ده‌چێته‌وه سه‌ر روبارى سیروان، ته‌نها پێشنیارێك بو كرا كه دروست بكرێت له چوارچێوه‌ى ئه‌و پرۆژه‌یه‌دا، به‌ڵام هیچ وه‌به‌رهێنێك پابه‌ند نه‌كراوه كه بیكات، چونكه 5 بۆ 6 ملیۆن دۆلارى تێده‌چێت، بۆیه رون نیه دروست ده‌كرێت یاخود نا.
7. پرسی قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌ى جوتیاران و هاوڵاتیان
ئەو زەویانەی کە بەر پرۆژەی زۆنەکانی سەر روباری سیروان دەکەوێت، زەوی کشتوکاڵی و بەردەڵانی و رۆخ (شواگئ)ن کە لەلایەن جوتیارانەوە بەکاردەهێنرێت، به‌رپرسانى ناوچه‌كه‌ش ده‌ڵێن قه‌ره‌بوى هاوڵاتیان ده‌كرێته‌وه.
شادیە حسێن، بەڕێوبەری گشتی کشتوکاڵی گەرمیان، دەڵێت: لە ئێستادا خەریکی دیراسەکردنی ئەو زەویانەین کە بەر زۆنەکان دەکەوێت و قەرەبوی جوتیارەکانمان بکەنەوە، ئەگەرچی ئەمەش دو جۆرە، جۆرێکیان گرێبەستیان هەیە و جۆرەکەی دیکەشیان رۆخن کە ساڵانە گرێبەستەکەیان نوێ ئەکرێتەوە و جوتیاری وامان هەیە ٥٠ ساڵە لەسەر ئەو زەویانەیە و باخی هەیە و بەربومی هەیە، کە دەبێت قەرەبو بکرێنەوە و لە %٣ قەرەبو دەیانگرێتەوە.
وتیشی: کاتی خۆی دەستمان لە ٤٦١ دۆنم زەوی هەڵگرتبو بۆ بەڕێوبەرایەتی گەشتوگوزار بۆ پرۆژە كه ئەوەشی بەردەکەوێت، چونکە ئەوان رەزامەندیان داوە و ئەو تەرخان کردنە هەڵدەوەشێتەوە و لە رێگەی ئێمەوە دەدرێت بە کۆمپانیا.
بەپێی ئامارێکی بەڕێوبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی گەرمیان، زیاتر له ٢٧٥ دۆنم زەوی کە زیاتر لە ٢٥ جوتیار کاری کشتوكاڵی تێدا دەکەن، به‌ر پرۆژه‌كه ده‌كه‌وێت، لەو روبەرە زەویەش ٢٠٠ دۆنمی باخە.
جگه له كێڵگه و باخی كشتوكاڵی، ماڵ و كارگه‌ش هه‌ن كه به‌ر پرۆژه‌كه ده‌كه‌ون.
"هەرجێگە و ماڵێک کە بەر ئەو پرۆژەیە بکەوێت لەسەر روباری سیروان، بەپێی یاسا و رێنماییەکان قەرەبو دەکرێتەوە ئەگەر قەرەبو بیانگرێتەوە، ئەمەش وەبەرهێن دەیکات نەک حکومەت، لەگەڵ ئەوەشدا رەنگە لە داهاتو تەنها لیژنەیەکیان بۆ پێکبهێنین بۆ ئەوەی بزانن چەند شوێن و ماڵ بەری دەکەوێت". ئەکرەم ساڵح، سەرۆکی شارەوانی کەلار واى وت.
هونەر مەحمود، بەڕێوبەری گشتی وەبەرهێنانی گەرمیانیش دەڵێت: "قەرەبوی ئەو زەوی و ماڵانەی کە دەکەوێتە بەر پرۆژەكە لە چوارچێوەی یاسا و رێنماییەکان قەرەبوکردنەوەکە ئەنجام دەدرێت، ئەمەش لە رێگەی لایەنی پەیوەندیدارەوە و وەبەرهێن و کۆمپانیا قەرەبوەکەی دەکەوێتە ئەستۆ".
هاوكات، هادی عەبدولرەحمان، خاوەنی کۆمپانیای HST لەبواری وەبەرهێنان لە گەرمیان، باس لەوە دەکات: بەپێی یاسا و رێنماییەکان هەر هاوڵاتیەک قەرەبو بیانگرێتەوە و موڵکەکانیان بەر پرۆژەکە بکەوێت ئەوە لەلایەن ئێمەوە قەرەبو دەکرێتەوە، ئەگەرچی تاوەکو ئێستا کۆبونەوەیەک نەکراوە کە دەبێت قەرەبوەکە چی بێت.
جەختی له‌وەشکردەوە: هەر زەویەک یان خانویەک بە زیادەڕەوی دروست کرابێت و داگیرکرابێت و یاسا هەقی پێ نەدات، ئێمە قەرەبویان پێ نادەین.
8. گرنتی جێبه‌جێكردنى خزمه‌تگوزارییه‌كان
یه‌كێك له‌و تێبینیانه‌ى كه له پرۆژه‌كه‌دا هه‌یه، ئه‌وه‌یه كه حكومه‌ت چ گره‌نتیه‌كى كردوه بۆ ئه‌وه‌ى وه‌به‌رهێنه‌كان پرۆژه‌كه به‌ته‌واوى جێبه‌جێ ده‌كه‌ن و پابه‌ند ده‌بن به‌و سایدپلانه‌ى كه حكومه‌ت په‌سه‌ندى ده‌كات، هه‌روه‌ك تاچه‌ند خزمه‌تگوزارییه‌كان كه خراوه‌ته سه‌رشانى وه‌به‌رهێنه‌كان، جێبه‌جێ ده‌كرێن؟
هونه‌ر مه‌حمود، له‌وباره‌وه ده‌ڵێت: كۆمپانیاكان پابه‌ندكراون به جێبه‌جێكردنى هه‌مو بڕگه‌كان، بۆ ئه‌و مه‌بەستەش بەڵێنامەیان پێ پڕ کراوەتەوە.
له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى ئایا پرۆژه‌كه سه‌ره‌تا یه‌كه نیشته‌جێبونه‌كانى ده‌ستپێده‌كرێت یاخود بڕگه خزمه‌تگوزارییه‌كان، به‌ڕێوبه‌رى گشتى وه‌به‌رهێنانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: کە مۆڵەت بە پرۆژەکە درا، یەکەم کار دروستکردنی کۆڕنیشەکە و پرۆژە خزمه‌تگوزارییه‌كانى دیكه‌یه. وتیشی: زەوی پرۆژه‌كه پێویستی بە پڕکردنەوە هەیە، ئەوەش لەبەرچاو گیراوە کە روبارەکە بە تەنیشتی دەڕوات بۆ مەترسی لافاو، بە جۆرێک ٣ بۆ ٤ مەتر زه‌ویه‌كه پڕدەکرێتەوە، هاوکات زەویەکە هه‌ڵده‌كۆڵیرێت "حفر" و بەردی گەورەی تێدا دادەنرێت كه وەک راگرێک و دەبێت بە کۆڕنیشەکە، بۆ ئەو مەبەستەش ستافی ئه‌ندازیاریی لایەنە پەیوەندیدارەکان چاودێری دەکەن، دەبێت وەبەرهێنیش جێبەجێی بکات.
به‌شى سێیه‌م: ده‌ره‌نجام و راسپارده‌كان
یه‌كه‌م: ده‌ره‌نجام
1. پرۆژه‌ى سه‌ر روباری سیروان كه به "زۆنه‌كان" له‌ناو هاوڵاتیاندا ناسراوه، ده‌بێته گه‌وره‌ترین پرۆژه‌ى وه‌به‌رهێنان له مێژوى گه‌رمیاندا كه گوژمه‌كه‌ى به 1 ملیار دۆلار ده‌خه‌مڵێنرێت. ئه‌م پرۆژه‌یه له 2400 دۆنم زه‌وى پێكدێت درێژى 9 كیلۆمه‌تر كه له به‌رده‌سورى باكورى كه‌لاره‌وه تا گرده‌گۆزینه‌وه‌ی باشورى كه‌لار به رۆخی روباری سیروان دا درێژ ده‌بێته‌وه. بڕیاره هه‌ریه‌كه له زۆنه‌كانى پرۆژه‌كه له رۆژى ده‌ستپێكردنیه‌وه، به 4-5 ساڵ ته‌واو بكرێت.
2. له‌میانى به‌ردواداچونه‌كانمان دا هه‌ستمان به‌وه‌كرد كه لایه‌نه فه‌رمییه‌كان زانیارییه‌كانیان زۆر له‌سه‌ر پرۆژه‌كه ورد و بنبڕانه نیه، بۆنمونه نازانن ژماره‌ى زۆنه‌كان چه‌ندن؟ چونكه له‌كاتێكدا زۆربه‌یان ده‌ڵێن 5 زۆنه، به‌ڕێوبه‌رى نه‌خشه‌دانان ده‌ڵێت 6 زۆنه!
هه‌روه‌ك له خودى زۆنه‌كانیشدا ورده‌كاریی پێویست به‌رده‌ست نیه، بۆنمونه زۆنى چوار و پێنج نازانرێت چه‌ند دۆنمن! زۆنه‌كانى یه‌ك و دو سێ نازانرێت به وردی چی پرۆژه‌یه‌كى تێدا ئه‌نجام ده‌درێت و بڕ و رێژه‌كه‌یان چه‌نده!
3. پرۆژه‌كه به وته‌ى به‌رپرسان و شاره‌زایان، ئاستى ناوچه‌كه ده‌باته قۆناغێكى پێشكه‌وتوه‌وه، به‌وه‌ى روبه‌رى قه‌زاى كه‌لار زیاتر ده‌كات و هه‌ندێك پرۆژه‌یشی تێدا بونیاد ده‌نرێت كه له قه‌زاكه‌دا كه‌من یان سنوردارن.
4. پرۆژه‌كه به كۆده‌نگى فه‌رمانگه په‌یوه‌ندیداره‌كان بڕیاریان له‌سه‌ر دراوه به سهرپهرشتى ئیداره‌ى گه‌رمیان، به‌ڵام له‌م نێوه‌نده‌دا هیچ پرسوڕایه‌ك به شاره‌زایان و پسپۆڕان و چالاكوانان و كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی نه‌كراوه، ئه‌ڵقه‌یه‌كى ته‌سكى به‌رپرسان نه‌بێت، رایگشتى له‌باره‌ى پرۆژه‌كه‌وه ئاگادار نین.
5. گه‌وره‌ترین ره‌خنه كه ئاراسته‌ى پرۆژه‌كه ده‌كرێت، بونى یه‌كه‌ى نیشته‌جێبونه تیایدا، له‌كاتێكدا هاوڵاتیان و چالاكوان و شاره‌زایان وای به گونجاو ده‌زانن ئه‌و سنورى پرۆژه‌كه هه‌موى بكرێت به پرۆژه‌ى گه‌شتیاری و كشتوكاڵی، به‌ڵام به‌رپرسانى حكومى ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن كه هیچ وه‌به‌رهێنێك ئاماده نیه ئه‌و پاره زۆره‌ى كه بۆ خزمه‌تگوزارییه‌كان و دروستكردنى كۆرنیش و باخچه و روبار ده‌ستنیشان كراوه، به ته‌نیا له‌پێناو پرۆژه‌ى گه‌شتیاری دا خه‌رج بكات.
6. حكومه‌ت هیچ دیزاین و نه‌خشه‌یه‌كى ئاماده‌كراوى بۆ پرۆژه‌كه نه‌بوه كه‌له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه وه‌به‌رهێنه‌كان بێن جێبه‌جێی بكه‌ن، به‌ڵكو ئه‌وه‌ى هه‌بوه زه‌ویه‌كه دیارییكراوه و روپێوى كراوه و مه‌رج و هێڵه گشتیه‌كان خراوه‌ته‌ڕو، دواتر كۆمپانیا وه‌به‌رهێنه‌كان خۆیان دیزاینیان بۆ پرۆژه‌كه كردوه.
7. هه‌ندێك له شاره‌زایان و هاوڵاتیان تێبینییان له‌سه‌ر روبه‌رى سه‌وزایی هه‌یه له پرۆژه‌كه، له‌كاتێكدا ئه‌وان پێیان كه‌مه، به‌ڵام حكومه‌ت ده‌ڵێت به رێژه‌ى 25-30%ـى پرۆژه‌كه ده‌بێته روبه‌رى سه‌وزایی. هه‌روه‌ك پرسی پیسبونى ژینگه و به‌تایبه‌تى سه‌رچاوه‌ى ئاوى سیروان كه به‌ته‌نیشت پرۆژه‌كه‌وه‌یه، له خه‌مه‌كانى دیكه‌ى چالاكوان و شاره‌زایانى ژینگه‌یه، به‌ڵام به‌وته‌ى به‌رپرسان، پرۆژه‌كه یه‌كه‌ى چاره‌سه‌ركردنى ئاوی قورسی ده‌بێت.
8. هه‌ندێك له هاوڵاتیان مه‌ترسیی خۆیان له‌وه پیشانده‌ده‌ن كه پرۆژه‌كه ببێت به زۆنى ئه‌وانه‌ى كه ده‌وڵه‌مه‌ندن و داهاتیان زۆره، له‌كاتێكدا زه‌ویه‌كه موڵكى گشتییه، به‌ڵام حكومه‌ت جه‌خت له‌وه‌ده‌كاته‌وه كه له پرۆژه‌كه‌دا چه‌ندین خزمه‌تگوزاریی هه‌ن كه كراوه‌ن و هه‌مو هاوڵاتیان ده‌توانن لێی سودمه‌ند بن، ئه‌مه جگه له‌وه‌ش پرۆژه‌كه داهاتێكى زۆری بۆ حكومه‌ت ده‌بێت.
9. كۆرنیشی پرۆژه‌كه، یه‌كێكه له دیارترین ته‌حه‌دی و ئاله‌نگارییه‌كانى ئه‌م پرۆژه‌یه، چونكه به‌سه‌ر 5 زۆن دا دابه‌ش بوه كه 5 كۆمپانیا جێبه‌جێی ده‌كات، هه‌روه‌ك ئه‌م كاره "دروستكردنى كۆرنیش" پێشتر له ناوچه‌كه‌دا ئه‌زمون نه‌كراوه و له‌سه‌ر ئاستى هه‌رێمیش ئه‌زمونێكى وه‌ها ده‌وڵه‌مه‌ند له‌وباره‌یه‌وه بونى نیه، ئه‌مه‌ش مه‌ترسی ئه‌وه‌ى لێده‌كرێت پرۆژه‌كه روبه‌ڕوى كێشه و ئاسته‌نگ بكاته‌وه هه‌تا ئاستى هه‌ره‌سهێنان، به‌ڵام حكومه‌ت له‌و روه‌وه نیگه‌ران دیار نییه و ده‌شڵێت كۆمپانیاكانى پابه‌ند كردوه به‌وه‌ى ده‌بێت هه‌مویان به یه‌ك دیزاین پرۆژه‌كه جێبه‌جێ بكه‌ن، هاوكات وه‌ك ئه‌وه‌یشی كه بڕیاری لێدراوه جێبه‌جێی بكه‌ن.
10. كه‌مكردنه‌وه‌ى روبه‌رى كۆرنیشی پرۆژه‌كه به پانى 50-55 مه‌تر، یه‌كێكه له‌و تێبینییانه‌ى كه چالاكوانان هه‌یانه له‌باره‌یه‌وه، له‌كاتێكدا حكومه‌ت پێیوایه ئه‌م كه‌مكردنه‌وه‌یه بڕیاری دروسته، چالاكوانان به ئاسانكاریی بۆ قازانجى كۆمپانیاكان و پێدانى مافی گشتى به تایبه‌ت و پێشخستنى به‌رژه‌وه‌ندى تاك له‌سه‌ر حسابی كۆ لێكی ده‌ده‌نه‌وه.
11. یه‌كێك له‌و مه‌ترسیانه‌ى دیكه روبه‌ڕوى پرۆژه‌كه ده‌بێته‌وه، ته‌واونه‌كردنى خزمه‌تگوزارییه‌كانی پرۆژه‌كه‌یه له‌لایه‌ن وه‌به‌رهێنه‌ره‌كانه‌وه و له‌به‌رامبه‌ردا گرنگیدان به ته‌واوكردنى پرۆژه نیشته‌جێبون و بازرگانیه‌كانى خۆیان، به‌تایبه‌تى كه كۆمپانیاكان پێشتر ئه‌زمونى له‌مشێوه‌یه‌یان هه‌یه له ناوچه‌كه‌دا، به‌ڵام حكومه‌ت ده‌ڵێت: كۆمپانیاكان هه‌تا بڕگه خزمه‌تگوزارییه‌كان و به‌تایبه‌ت كۆرنیشه‌كه ته‌واو نه‌كه‌ن، بۆیان نیه بڕگه‌كانى دیكه جێبه‌جێ بكه‌ن.
12. قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌ى ئه‌و كه‌سانه‌ى كێڵگه و باخ و ماڵ و كارگه‌یان به‌ر پرۆژه‌كه ده‌كه‌وێت، یه‌كێكى تره له كێشه‌كان، ئه‌گه‌رچی حكومه‌ت له‌م روه‌وه ئه‌رخه‌یان دیاره به‌وه‌ى كۆمپانیا قه‌ره‌بوى هه‌مو ئه‌و كه‌سانه ده‌كاته‌وه كه به‌پێ یاسای روبه‌رى زه‌وییان به‌ر پرۆژه‌كه ده‌كه‌وێت، به‌ڵام به ئه‌زمونى پێشترى ناوچه‌كه، ئه‌م بابه‌ته هه‌روا ئاسان نیه و ده‌بێت وردتر حسابی بۆ بكرێت.
دوه‌م: راسپارده‌كان
1. به پشت به‌ستن به‌و ده‌ره‌نجامه‌ى به‌ده‌ستمان گه‌یشتوه، حكومه‌ت تێڕوانینێكى رونى نیه له‌سه‌ر پرۆژه‌كه، له‌كاتێكدا ئامانجه‌كه‌ى بره‌ودانه به ناوچه‌كه له روى گه‌شتیاری و بازرگانى و نیشته‌جێبونه‌وه، به‌ڵام ئه‌و داتا و لێكۆڵینه‌وانه‌ى له‌به‌رده‌ستى دان ورد و پشت ئه‌ستور نین به زانست. بۆنمونه حكومه‌ت ته‌نانه‌ت هه‌ندێك ورده‌كاریی وه‌كو روبه‌رى زۆنه‌كان تائێستا به ته‌واوى نازانێت، هه‌روه‌ك بۆیشی رون نیه له زۆنه‌كان دا چی بكرێت و چی نه‌كرێت.
بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش پێشنیاز ده‌كه‌ین حكومه‌ت دوباره هه‌ڵسه‌نگاندنه‌وه بۆ پرۆژه‌كه بكات، ئه‌ویش له رێگه‌ى كه‌سانى پسپۆڕ و له‌نێوی دا به‌شه په‌یوه‌ندیداره‌كانى زانكۆی گه‌رمیان، لێكۆڵینه‌وه‌ى ورد و زانستى بۆ هه‌مو رویه‌كى بكرێت.
2. به‌وپێیه‌ى پرۆژه‌كه گه‌وره‌ترین پرۆژه‌ى وه‌به‌رهێنانه له‌مێژوى ناوچه‌كه‌دا، بۆیه ده‌بوایه حكومه‌ت گرنگی به رای هاوڵاتیان و چین و توێژه‌كان بدایه.
بۆیه پێشنیاز ده‌كه‌ین دواى گه‌ڵاڵه‌كردنى پرۆپۆزه‌ڵێكى ته‌واو له‌باره‌ى پرۆژه‌كه‌وه و رون بونه‌وه‌ى هه‌مو لایه‌نه‌كانى، راپرسیه‌ك له‌ناو هاوڵاتیان دا بكرێت به‌وه‌ى رازیین به ئه‌نجامدانى پرۆژه‌كه یاخود نا، ئه‌م هه‌نگاوه‌ش ده‌بێته ده‌ستپێشخه‌رییه‌كى نوێ و گرنگ له به‌شدارییكردنى هاوڵاتیان له بڕیاره گرنگ و ستراتیژیه‌كانى شار و ناوچه‌كه‌ى خۆیاندا.
له‌كاتى نه‌توانینی ئه‌نجامدانى هه‌نگاوى له‌مشێوه‌یه‌ش، گرنگه كۆڕ و كۆبونه‌وه‌ى جه‌ماوه‌ریی فراوان ئه‌نجام بدرێت و چین و توێژه جیاوازه‌كان به‌شدارییان پێبكرێت و گرنگی به به‌شداریی كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی و شاره‌زایان و كه‌سانى پسپۆڕ بدرێت، پاشان دواین بڕیار له‌باره‌ی پرۆژه‌كه‌وه بدرێت. ئه‌و بڕیارانه‌ش به رون و شه‌فافانه بۆ خه‌ڵكى ئاشكرا بكرێن.
3. پرۆژه‌كه به‌وپێیه‌ى بێپێشینه‌یه له‌ناوچه‌كه و ته‌نانه‌ت له هه‌رێمى كوردستانیش دا كه‌مپێشینه‌یه، بۆیه پێشنیاز ده‌كه‌ین كه‌سانى پسپۆڕ و له‌نێویشی دا پسپۆڕانی بیانی، به‌شدار بن له گه‌ڵاڵه‌كردنى دا، به‌ره‌چاوكردنى ئه‌و ریسك و مه‌ترسیانه‌ى ده‌كرێت هه‌یبێت به‌تایبه‌تى له ده‌ستكارییكردنى ئاراسته‌ى روباری سیروان و مه‌ترسی لافاو و پته‌ویی كۆرنیشه‌كه‌ى و به‌هێزكردنى زه‌وی پرۆژه‌كه. هه‌روه‌ك لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كانى تر له ئاستى وه‌زاره‌ته‌كان، له‌رێگه‌ى شاره‌زاكانیانه‌وه به‌شدار بن له‌م گه‌ڵاڵه كردنه.
4. ئه‌گه‌رچی حكومه‌ت ده‌ڵێت رێكاره‌كان به شه‌فافی كراون، به‌ڵام به‌پێی ئه‌و به‌دواداچونانه‌ى یه‌كه‌كه‌مان كردویه‌تى، هیچ بانگه‌واز و كۆبونه‌وه‌یه‌كى كراوه نه‌كراوه بۆ كۆمپانیا و وه‌به‌رهێنه‌كان به‌مه‌به‌ستى ئه‌نجامدانى پرۆژه‌كه، به‌ڵكو تاڕاده‌یه‌كى زۆر به راسته‌وخۆیی پرۆژه‌كه دراوه به كۆمپانیاكان.
ئه‌مه‌ش به‌هه‌نگاوێكى نادروست ده‌زانین و پێمانوایه كه‌له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندى گشتى و بۆ بره‌ودانى زیاتر به شه‌فافیه‌ت و كێبڕكێ "منافسه" له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندى گشتى، واباش بو كه پرۆژه‌كه ده‌رخسته‌ى بۆ ئاماده بكرایه و بڵاو بكرایه‌ته‌وه بۆ ئه‌وه‌ى كۆمپانیاكان ته‌نده‌رى خۆیان پێشكه‌ش بكردایه، ته‌نانه‌ت ده‌توانرا بانگهێشتى كۆمپانیا بیانییه‌كانیش بكرێت بۆ ئه‌م مه‌به‌سته.
5. به‌پێی ده‌ره‌نجامى به‌دواداچونه‌كان، واده‌رده‌كه‌وێت حكومه‌ت زۆر گرنگیی به‌و مه‌ترسی و ریسكانه نه‌داوه كه ره‌نگه ببنه هۆی وه‌ستانى پرۆژه‌كه، یان جێبه‌جێنه‌كردنى بڕگه‌كانی. واژوكردنى به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك به ته‌نیا، ناتوانێت رێگری بكات له‌وه‌ى وه‌به‌رهێنه‌كان بڕگه‌كان وه‌كخۆی و به باشی جێبه‌جێ بكه‌ن. بۆیه پێویسته ئالیه‌تى تر بدۆزرێته‌وه له‌وباره‌یه‌وه، چونكه ئه‌زمونى هاوشێوه زۆر هه‌یه كه وه‌به‌رهێنه‌ر له‌به‌رامبه‌ر پێدانى روبه‌رێك زه‌وی یان پرۆژه‌یه‌ك پێی، بڕیاری ئه‌نجامدانى خزمه‌تگوزارییه‌كى له شار داوه، كه‌چى یان نه‌یكردوه، یان به نیوه‌ناچڵی جێیهێشتوه.
6. پێشنیاز ده‌كه‌ین حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان وردتر له‌سه‌ر پرسی قه‌ره‌بوی ئه‌و كه‌سانه‌ى زه‌ویه‌كانیان به‌ر پرۆژه‌كه ده‌كه‌وێت بوه‌ستن، چونكه ئه‌م كێشه‌یه پێشتر ئه‌زمونى خراپی هه‌یه و وایكردوه پرۆژه‌ى دیكه‌ى گرنگ به‌وهۆیه‌وه بوه‌ستن، بۆیه له‌پێناو دوباره نه‌بونه‌وه‌ى دا، واباشه گرنگیی زیاتر به‌م پرسه بدرێت.
7. گرنگه حكومه‌ت وه‌ڵامى هه‌مو ئه‌و مه‌ترسی و نیگه‌رانیانه بداته‌وه كه هاوڵاتیان له‌به‌رامبه‌ر ئه‌نجامدانى ئه‌م پرۆژه‌یه‌دا هه‌یانه، ئه‌ویش به‌وه‌ى پرۆژه‌كه تاچه‌ند هی هه‌موانه و تاچه‌ند سودی بۆ گشت دانیشتوان ده‌بێت، به‌پێچه‌وانه‌وه پرۆژه‌كه ئه‌و جێگه و پێگه‌یه ناگرێت كه ده‌ویسترێت لێی.
8. ئه‌گه‌رچی ئاماژه به‌وه‌كراوه نزیكه‌ى چاره‌كی روبه‌رى پرۆژه‌كان ده‌بن به سه‌وزایی، به‌ڵام پێوه‌ره‌كان بۆ جێبه‌جێكردنیان رون و راشكاو نین، هاوكات شاره‌زایانى ئه‌م بواره‌ش مه‌ترسییان هه‌یه. بۆیه گرنگه ئه‌م لایه‌نه به هه‌ند وه‌ربگیرێت و ئه‌و روبه‌ره‌ى بۆ سه‌وزایی دانراوه نه‌ك سازشی لێنه‌كرێت، به‌ڵكو زیاتر بكرێت، ئه‌ویش به‌هۆی هه‌ڵكه‌وته‌ى شوێنى پرۆژه‌كه‌وه كه له رۆخی روباری سیروان دایه و ره‌نگه ئاودێرییكردنى روبه‌ره سه‌وزاییه‌كان سه‌ختیه‌كى وه‌هاى نه‌بێت. هه‌روه‌ك چه‌سپاندنى یه‌كه‌ى چاره‌سه‌رى ئاوى قورسی پرۆژه‌كه، هه‌نگاوێكى گرنگه و نابێت سازش له جێبه‌جێكردنى یان بچوك و كه‌مكردنه‌وه‌ى گوڕ و تواناكه‌ى بكرێت.