پێشه‌كى:

چاودێریکردن و هەڵسەنگاندنی ئه‌داى بەرپرسانی یەکەی کارگێری و بەڕێوبەرەکان و هه‌روه‌ها شێوازى دانان و ده‌ستبه‌كاربونیان، له‌ گرنگترین كاره‌كانى كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نیه‌، بونى ئه‌م چاودێریی و هه‌ڵسه‌نگاندنه‌، ده‌رفه‌ت ده‌دات به‌ هاوڵاتیان و خودى ئه‌و به‌رپرسانه‌ و ئه‌و لایه‌نه‌ سیاسیانه‌ش كه‌ له‌ پشتیانه‌وه‌ن، بۆ ئه‌وه‌ى بزانن ئاستى ئه‌دا و خزمه‌تگوزارییه‌ پێشكه‌شكراوه‌كان له‌سه‌ر ده‌ستى ئه‌وان چۆن و تاچه‌ند بوه‌.

له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ راپۆرتى ئه‌مجاره‌ى یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان، تایبه‌ت ده‌كه‌ین به‌م پرسه‌ و به‌ وردیی به‌دواداچون ده‌كه‌ین له‌سه‌ر پرسی دانان و چاودێرییكردن و ئه‌داى به‌رپرسانى حكومیی له‌ گه‌رمیان.

 

به‌شى یه‌كه‌م: راپۆرت

 

یەکەم: دیاریکردنی سەرۆکی یەکە کارگێڕیەکان و بەڕێوبەرە گشتیەکان

ئیدارەی گەرمیان سەرۆکی یەکە کارگێریەکانی پێکدێت لە سەرپەرشتیاری ئیدارەی گەرمیان و دو جێگرەکەی لەگەڵ دو قایمقام (کەلار و کفری) و ٨ بەڕێوبەری ناحیە (رزگاری، پێباز، شێخ تەویل،ئاوەسپی، سەرقەڵا، مەیدان، کۆکس و قۆرەتو)، لەگەڵ ١١ بەڕێوبەرایەتی گشتی و ١٣ بەڕێوبەرایەتی ئەمنی، کۆی ئەمانە لەگەڵ فەرمانگە و بەڕێوبەرایەتیەکانی دیکە دەکاتە نزیکەی ٧٠ پۆست.

هه‌مو ئه‌م پۆستانه‌، پۆستى سیاسین، واتا به‌ڕێوبه‌ره‌كانیان كه‌سانێكن كه‌ له‌لایه‌ن حزبه‌كانه‌وه‌ داده‌نرێن. 

سنورى گه‌رمیان به‌وپێیه‌ى له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتى یه‌كێتى نیشتمانى كوردستان دایه‌، بۆیه‌ زۆرینه‌ى ره‌های ده‌زگا حكومیه‌كان و به‌ڕێوبه‌ره‌كانى، به‌ر ئه‌م حزبه‌ كه‌وتوه‌، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا چه‌ند پۆستێكى دیكه‌ هه‌ن كه‌له‌ چوارچێوه‌ى رێكه‌وتنێكى یه‌كێتى له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كانى دیكه‌ له‌ ساڵی 2014، دراون به‌ حزبه‌كانى ترى وه‌كو: گۆڕان، یه‌كگرتوى ئیسلامی و كۆمه‌ڵی دادگه‌ریی.

 

١. پێوەری حزبەکان بۆ هەڵبژاردنی بەرپرسەکان

هەریەکە لە یەکێتی و گۆڕان و کۆمەڵی دادگەری میکانیزمەکانیان تاڕادەیەک هاوشێوەیە بۆ دیاری کردنی نوێنەرەکانیان، ئەوەش بە وتەی خۆیان لێهاتویی و بڕوانامەیە.

جێگری مەڵبەندی ١١ یەکێتی لە گەرمیان، ئاماژە بەوەدەکات بۆ هەر پۆستێک کە پشکی یەکێتی بێت لەڕێگەی ئۆرگانەکانیانەوە داوای سیڤی دەکەن.

عاسی عه‌لی، جێگری مەڵبەندی یەکێتی لە گەرمیان لە بارەی پێوەرەکانییانەوە وتی: بڕوانامە، توانا و لێهاتویی گرنگترین سێ خاڵی ئێمەیە.

بزوتنەوەی گۆڕانیش هەمان پێوەری هەیە بە یەک خاڵی جیاواز. فەیسەڵ حەسەن،  باژێروانی مەکۆی کەلارى گۆڕان، دەڵێت: توانای بەڕێوبردن، دوای بڕوانامەو لێهاتویی، له‌ پێوه‌ره‌كانمانه‌ بۆ دیارییكردنى كاندیدی پۆسته‌كان، هەروەک بە هەماهەنگی ژوری حکومەتی بزوتنەوەی گۆڕان نوێنەرەکان یەکلادەکەینەوە.

کۆمەڵی دادگەری تەنها یەک پۆستی لە حکومەتی خۆجێی گەرمیان هەیە، حەسەن محەمەد ساڵح، بەرپرسی مەڵبەندەکە دەڵێت: لە پەیڕەوی ناوخۆی حزبەکەماندا ئەوە دیاری کراوە کە هەر مەڵبەندێک دەسەڵاتی دیاریکردنی نوێنەری خۆی هەیە، بۆیە هەرکەسێک لەناو حزبەکە مەرجی ئەو پۆستەی تێدابێت بانگدەکرێت و لە رێگەی هەڵبژاردنەوە کەسێکیان هەڵدەبژێرین.

ئەمە لە کاتێکدایە جێگری مەڵبەندی یەکێتی دەڵێت: هەندێکجار لە مەڵبەند کەسەکان دەست نیشان دەکەین و دەینێرین بۆ مەکتەبی رێخستن دواتر بۆ مەکتەبی سیاسی، هەندێکجاریش لەگەرمیان بە راوێژ لەگەڵ سەرو خۆمان پیشنیاری کەسەکان دەکەین.

هه‌رچی یه‌كگرتوى ئیسلامییشه‌، ئه‌وا نه‌مانتوانى قسه‌ى ئه‌وان له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌ وه‌ربگرین، چونكه‌ پاش چه‌ند جار په‌یوه‌ندی و ئاراسته‌كردنى پرسیاره‌كان بۆ به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی گه‌رمیانى ئه‌و حزبه‌: بورهان موزه‌فه‌ر، به‌ڵام خۆی له‌ وه‌ڵامدانه‌وه‌ بوارد.

 

٢. پسپۆڕی و ئه‌زمون و رۆڵی له‌ دانانى بەڕێوبەره‌کان 

ئەگەرچی حزبەکان جەختیان لە گرنگی بڕانامەکە کردوە کەچی بەڕێژەی زۆرینە ئەمە لە نوێنەره‌کانیان رەنگی نەداوەتەوە، به‌شێوه‌یه‌ك زۆرێك له‌وانه‌ى به‌رپرسیارێتیان وه‌رگرتوه‌، پسپۆڕی ئه‌و بواره‌ نین.

لەگەڵ ئەوەشدا رێژەی زۆرینەی بەڕێوبەرەکان کە یەکەی چاودێری گفتوگۆی لەگەڵ کردون کۆکن لەسەر ئەوەی پسپۆڕی گرنگە لەوانە (دارا ئەحمەد هەڵگری بڕوانامەی بەکالۆریۆس لە جوگرافیا، شادیە حسێن هەڵگری بڕوانامەی بەکالۆریۆس لە زانستی کشتوکاڵ، عەزیز محەمەد هەڵگری بڕوانامەی یاسا، سەردار محەمەد هەڵگری بڕوانامەی یاسا، دلێر عەبدوڵڵا هەڵگری بڕوانامەی یاسا، ژیلوان عادل هەڵگری بڕانامەی یاسا و یادگار فەتاح، هەڵگری بڕانامەی زانستی جیۆلۆجی).

بۆچونی جیاواز هەیە لەسەر گرنگی بونی پسپۆڕی لەوانە هەریەکە لە بەڕێوبەری وەبەرهێنانی گەرمیان  و چاودێری و گەشەپێدانی کۆمەڵایەتی و نەوت و کانزاکانی گەرمیان رایان وایە مەرج نیە بەڕێوبەر پسپۆڕی لەگەڵ دەزگاکە بگونجێت.

هونەر مەحمود، کە بەڕێوبەری وەبەرهێنانی گەرمیانە هەڵگری بڕوانامەی بەکالۆریۆسە لە زانستی خاک و ئاو، دەڵێت: مەرج نیە بۆ پۆستەکان کەسەکە پسپۆڕی خۆی بێت، بەڵام بونی باشترە، ئەوەی گرنگە لە بەڕێوبەردا هەبێت ٢ خاڵە ئەوەش هونەر و بوێریە.

هاوڕای ئەو، دەرون عومەر، کە هەڵگری بڕوانامەی بەکالۆریۆس لە یاساو رامیاری و ماستەر لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانه‌ وبەڕێوبەری چاودێری و گەشەپێدانی کۆمەڵایەتی گەرمیانە، وتی: بۆ هەندێک لە فەرمانگەکان پێویستیە، بەڵام هەندێک لە فەرمانگە چەندین پسپۆڕی جیاوازی بۆ دەبێت.

لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەرچی حزبەکان لە وەڵامەکانیان جەختیان لە ئەزمون دەکردەوە کەچی لە ئەسڵی دانانی بەرپرسەکان دەردەکەوێت کە بە پێی پرنسیپەکانی خۆیان نیە و به‌شێكیان بێئه‌زمون یان كه‌م ئه‌زمونن.

شادییە حسێن، ئاماژە بەوەدەکات ئەو کاتەی بوە بە بەڕێوبەری گشتی هیچ ئەزمونێکی بەڕێوبردنی نەبوە. هاوشێوەی ئەو ژیلوان عادل، دەڵێت: وەکو پۆست ئەزمونم نەبو، بەڵام ئەفسەری یاسایی بوم . لەگەڵ ئەوەشدا دەرون عومەر، ئەزمونی نەبوە تەنها ئەوەنەبێت، لەگەڵ رێکخراوە نێودەوڵەتیەکان کاری کردوە.

لەگەڵ ئەوانەشدا هونەر مەحمود، دەڵێت: کەمترین کات فەرمانبەر بوم و راستەوخۆ بومەتە سەرۆک بەش دواتریش بەڕێوبەری بەڕێوبەرایەتیەک بوم. بەڵام یادگار فەتاح، دەڵێت: پێش بون بە بەڕێوبەر جێگری بەڕێوبەری چاودێری بازرگانی گەرمیان بوم.

 

٣. چالاکوانان: حزبەکان بە شوێن کەسی شیاو و پسپۆڕدا ناگەڕێن 

چالاکوانان رەتی دەکەنەوە پسپۆڕی و لێهاتویی بە هەند وەرگیرابێت بۆ دانانى به‌رپرسانى پۆستە حکومیەکان لە گەرمیان، ئەوان پێوەری «ملکەچ بون بۆ حزب و لایەنی کۆمەڵایه‌تی» بە هۆکاری دانانی کەسەکان دەزانن.

شاهۆ عەبدوڵڵا، لە ساڵی (٢٠٠٥)ـەوە چالاکی مەدەنیە لە قەزای کەلار، دەڵێت: له‌دانانى بەرپرسەکان یه‌ك پێوه‌ر له‌به‌رچاو ده‌گیرێت، ئه‌ویش حزبییه‌، ئه‌وه‌ى له‌به‌رچاو نه‌گیرێت پسپۆرییه‌، له‌سه‌روى نه‌وه‌د له‌سه‌دا به‌مشێوه‌یه‌ لە گەرمیان.

ئەمە بۆچونی ‹عوسمان حەسەن›یشه‌ كه‌ چالاکوانێکی قەزای کفریە و ماوەی ١٠ ساڵە چاودێرە بەسەر حکومەت، دەڵێت: دەستنیشانکردنی بەپرسەکانی حکومەتی گەرمیان به‌ پێوه‌رى حزبیەکی بێ سەلیقەیە، زۆرترین شتێک رەچاو کرابێت پێوەری حزبی بونە، شارەزایی و ئەزمون کەمترین پێوەر بون.

بۆچونێکی دیکەش هەیە کە نزیکی کەسەکان لە بەرپرسە حزبیەکان و پرسی کۆمەڵایەتی خراونەتە ناو دانانی کەسەکان وەک بەرپرسی حکومی.

سەیوان مه‌حمود، چالاکوانێکی کۆمەڵگەی مەدەنیە لە ناحیەی باوەنور، دەڵێت: بەرپرسە حزبیەکان کەسەکان بە بەپێی نزیکی لەخۆیانەوە دادەنەن نەوەک شیاوی. ئەمە بۆچونی سەردار رەسوڵ-یشه‌ كه‌ دانیشتویه‌كى مەیدانه‌، بەڵام ئەو بەدیوێکی تردا دەڵێت: پیوەری دانانەکانیان حیزبی و کۆمەڵایەتیە.

٤. ئەندامێکی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی: بەشێک لە بەرپرسە حکومیەکان پۆستەکانیان نایاساییە

ئەندامێکی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ئاشکرای دەکات چەند پۆستێکی حکومی بە نایاسایی بەرپرسەکانی دانراون کە بەشی زۆرینەیان لە پشکی یەکێتین و دەتوانرێت پۆستەکانیان لێوەربگیرێتەوە.

کەریم عه‌لی، وتی: «بە پێی یاسای ژمارە ٣ ساڵی ٢٠٠٩ ئەنجومەنی پاریزگاکان و یاسای ئەنجومەنی وەزیرانی ساڵی ١٩٩٢، بڕیاری ژمارە یەکی ساڵی ٢٠١٥ پەرلەمانی کوردستان هەندێک بەرپرسی گەرمیان دەسەڵاتەکانیان نایاسایە (ناشەرعیە)، چونکە نەگەڕاونەتەوە بۆ ئەنجومەنی پارێزگا بۆ متمانە پێشبەخشینیان، کە زۆرینەیان لە پشکی یەکێتین».

ئەو ئەندامەی ئەنجومەن نمونەش دەخاتەڕو و دەڵێت: هەردو جێگری سەرپەرشتیار ئیدارەی گەرمیان (یه‌كێتى و گۆڕان)، قایمقامی کفری (یه‌كێتى)، لەگەڵ ئەوەشدا کاتی خۆی بۆ بەڕێوبەری گشتی شارەوانیەکان (یه‌كێتى) هەڵامان لەسەری دروستکرد تا هاتە ئەنجومەن بۆ متمانە پێبەخشین.

کەریم عه‌لی، ئاشکرای دەکات ئەگەر ئەندامانی پەرلەمان و داواکاری گشتی و ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی سکاڵا لە دادگای کێڕگێری تۆماربکەن لەسەر ئەم پرسە پۆستەکانیان لێوەردەگیرێتەوە لەگەڵ ئەوەشدا ئەرکی  ئیدارەی گەرمیانە ئەمە قبوڵ نەکات کە بە نایاسایی بەرپرسەکانی گەرمیان دەستبەکاربن.

 

٥. پەرلەمان: ئاگەدارین چەند پۆستێک بە نایاسایی وەرگیراوە 

ئەندامێکی لیژنەی یاسایی لە پەرلەمانی کوردستان ئاماژەبەوەدەکات کە لە ماوەی رابردو ئاگەداری ئەوەبون کە چەند بەرپرسێک پۆستەکانیان نایاسای بوەو نەچوتە ئەنجومەنی پارێزگا بۆ وەرگرتنی متمانە.

جەلال محەمەد، ئەندامی لیژنەی یاسایی لە پەرلەمانی کوردستان وتی: ئێمە ئاگەداری ئەوەین لە رابردودا، بەڵام ئێستا زۆر کەمە بۆ ئەوانەش هەڵوێستمان هەبوە کاتی خۆی کاریگەریشی هەبوە.

وتیشی: ئەوە ئەرکی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیە هەر بەرپرسێک نەچوە ئەنجومەن بە یاداشت ئاڕاستەی پەرلەمانی بکات بۆ ئەوەی ئیشی لەسەر بکەین.

لە بارەی رێکارەکانی پەرلەمان بۆ ئەو حاڵەتانە وتی: بەرپرسەكه‌ دەبێت بچێتە ئەنجومەنی پارێزگا و لەوێ متمانە بەدەستبهێنێت، ئەوکات دەتوانیت لە پۆستەکەی بەردەوامبێت، ئەگەر نا رێکاری دیکە دەبێت.

 

٦. پسپۆڕێکی پەرەپێدانی نێودەوڵەتی: لێرە پۆستەکان وەک هەلی کاردەبینرێت 

دانانی پێوەری حزبەکان بە بۆچونی پسپۆڕێکی پەرەپێدانی نێودەوڵەتی زۆر کۆن و تەقلیدین کە ئەمەش بە هۆکار دەزانێت بۆ ئەوەی نوێنەرەکانیان گونجاو نەبێت بە گوێرەی پۆستەکان.

سامان عەزیز، هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لە پەرەپێدانی نێودەوڵەتی وتی: «لێرە پۆستەکان وەک هەلی کار دەبینرێت».

وتیشی: لە وڵاتانی پێشکەوتوی جیهاندا بۆ نوێنەرەکانیان لە ئیدارە سیستەمی پۆینت بەیسک بەکاردەهێندرێت، بنەماکانی ئەوەیە ئەو کەسە چەند زمان دەزانێت؟ هەڵسەنگاندنی لە بواری ئایتی بۆ دەکات لەگەڵ پرۆگرام زانین، سیفەتی سەرکردایەتی و بنەمایی بەڕێوبردنی چۆنە، هەربۆیە ئەو سیستەمە هاوکاردەبێت بۆ ئەوەی ئەو کەسانەی کە شیاوی پۆست نین گلەیان نەمێنێت و کارئاسانیشە بۆ حزبەکان.

 

٧. چۆن بەرپرسەکان پۆست وەرده‌گرن؟

 

 أ: بەڕێوبەرەگشتیەکان و بەڕێوبەری فەرمانگەکان

بەڕێوبەری گشتی پەروەردەی گەرمیان ده‌ڵێت: خۆشەویستی بۆ بواره‌كه‌ هانده‌رى بوه‌ بۆ وه‌رگرتنى پۆسته‌كه‌.

دارا ئەحمەد، وتى: ”لەبەر خۆشەویستیم بۆ پیشەی مامۆستایی داوای وەرگرتنی ئەو پۆستەم کرد، ئامانجم زۆربو لەوانە پێگەیاندنی نەوەیەکی خوێندەوار و بە درێژکردنەوەی دەوام و نەهێشتنی دو دەوامی لە ناوەندەکانی خوێندندا، بەشداریکردنی دایباب لە پڕۆسەی پەروەردەو فێرکردندا، شەفافیەت ببێتە بنەمای کار و کەمکردنەوەی رۆتین، لەگەڵ کردنی فەرمانگە پەروەردەیەکان بە دەزگایەکی خزمەتگوزاری لەپاڵ ئەرکە سەرەکێکەدا کە پەروەردەو فێرکردنە“.

هۆکاری پشت وەرگرتنی پۆستی بەڕێوبەری گشتی کاروباری چاودێری و گەشەپێدانی کۆمەڵایەتی بە وتەی دەرون عومەرى به‌ڕێوبه‌رى، لای ئەو ”خزمەتکردن و ئەزمونکردنی پیشەو کاری نوێ بوە“ بەهۆکاری ئەوەی ئەو کوڕی پێشمەرگەیەکی کەمئەندامی سەنگەرە، بەوەش زیاتر لە بارودۆخ کەمئەندامان دەزانێت.

هونەر مەحمود، نزیکەی هەشت مانگە بەڕێوبەری وەبەرهێنانی گەرمیانە دەڵێت: ئامانجم لە وەرگرتنی ئەم پۆستە بۆ بەرەوپێشبردنی ئاستی وەبەرهێنان بو له‌ ناوچه‌كه‌. 

یادگار فەتاح، رۆژی (٢٣/٢/٢٠١٥) وەک بەڕێوبەری بەڕێوبەرایەتی نەوت و کانزاکانی گەرمیان دەستبەکاربوە، دەڵێت: «ئەمەویست  تواناکانم لەگەڵ ئەو زانستەی هەمبوە لە پسپۆڕی خۆم بەکاری بێنم بۆ خزمەتی گەرمیان، بە ئامانجی جێبەجێکردنی کۆمەڵێک پلان کە هەمبوە».

 

ب: سەرۆکی یەکە کارگێڕيیەکان 

گەرمیان ١١ سەرۆکی یەکەی کارگێڕی هەیە کە پێکهاتوە لە سەرپەرشتیاری ئیدارەی گەرمیان، ٢ قایمقام و ٨ بەڕێوبەری ناحیە.

دو قایمقامەکەی گەرمیان خۆیان دەبورن لە قسەکردن کە ئەمەش دەبێتە جێگەی پرسیار لەسەریان، لەگەڵ ئەوەدا بەڕێوبەری ناحیەکان بۆ وەرگرتنی پۆستەکانیان تێڕوانینی جیاوازیان هەیە.

سەردار محەمەد فەتاح،  لە ساڵی (٢٠٠٣)ـەوە وەک بەڕێوبەری ناحیە دەستبەکاربوە ئێستا ماوەی کەمتر لەشەش مانگە بەڕێوبەری ناحیەی سەرقەڵایه‌، بۆ ئامانجەکەشی وتی: «بۆ ئەوەی بتوانم لەڕێگەی ئەم پۆستەوە خزمەتێک بکەم بەو ناوچانەی کە تێیدا بەرپرسیارم».

رۆژی (٨-٧-٢٠١٥) عەزیز محەمەد عەبدوڵڵا، پۆستی بەڕێوبەری ناحیەی باوەنور وەردەگرێت، دەڵێت: «ئامانجم خزمەتکردنی ھاوڵاتی و بەشداریکردن بو لە بەرەوپێشبردنی کاری ئیداری و حکومڕانی تەندروست و جێبەجێکردنی پرنسیپی دەستاودەستکردنی دەسەڵات و بنیاتنانی حکومەتی ھاوڵاتی».

بەڕێوبەرەکەی ناحییەی مەیدان، باس لە پرسی بنبڕکردنی گەندەڵی دەکات. دلێر عەبدوڵڵا مەحمود، لە ساڵی (٢٠٠٦)ـەوە بوە بە بەڕێوبەری ناحیە، پۆستەکەی ئێستای لە رۆژی (١/٩/٢٠١٩)ـه‌وه‌ وەرگرتوە. وتی: «سەره‌تا پێشنیارم بۆ کرا ببمە بەڕێوبەری ناحیە چونکە یاساناس کەمبو ئەو کاتە، ئیتر ویستم لەو رێگەیەوە گەرمیان ئاوەدان بکەمەوە و دەستی گەندەڵی ببڕم لەگەڵ چەسپاندنی عەدالەت و رێگەنەدان بە دەستخستنە نێو کاری حکومەت لەلایەن خەڵکی بەرژەوەندیخوازه‌وه‌».

 

دوەم: هەڵسەنگان بۆ بەرپرسانی یەکەی کارگێڕی وبەڕێوبەرەکانی ئیدارەی گەرمیان

 

١. هه‌ڵسه‌نگاندنى حزبه‌كان

ا. یەکێتی نیشتمانى كوردستان

یەکێتی کە پشکی زۆرینەی پۆستە حکومیەکانی گەرمیانی بەدەستە، دانبەوەدادەنێت هەندێک نوێنەریان ئەرکەکانیان وەک خۆی جێبەجێنەکردوه‌. 

جێگری مەڵبەندی ١١ رێکخستنی یەکێتی لە گەرمیان، باس لەوەدەکات نوێنەریان هەبوە نەیتوانیوە ئەو متمانە و پەیامەی کە یەکێتی خواستی بوە جێبەجێی بکات. 

عاسی عەلی، وتی: هەندێک لەو هەڤاڵانەمان راپەراندنی ئەرکەکانیان بە پێی خواست وئامانجەکانی یەکێتی نەبوە و لە ئەرکەکانيان سەرکەوتو نەبوە، بەڵام بە رێژەیەکی باش لە بەشێکیان رازین.

ئەمە ئەو پرسیارە دێنێتە پێش: ئاخۆ بە چ پێوەرێک ئەو هەڵسەنگاندنە ئەنجام دەدەن؟

 عاسی عه‌لی، دەڵێت: لە رێگەی ئۆرگانەکانەوە گلەیی و گازندەکان لە سەریان دێتەوە بۆمان، ئەوکاتە بە گوێرەی پێوەرەکانی خۆمان لەگەڵ ئەو بەرپرسە دائەنیشین ئەگەر دەرکەوت ئەو کەسەی ئێمە متمانەمان پێ بەخشیوە وەکو پێویست ئەرکەکەی رانەسپاردوە، لێپرسینەوەی لەگەڵ دەکەین، هەروەک لە رێگەی دەزگاکانی راگەیاندنیشەوە ئاگاداری رەخنە و گلەیەکان دەبین لەسەر نوێنەرەکانمان و بەدواداچونی بۆ دەکەین.

ئەمە بە بێ ئەوەی کات و ماوەی دیاریکراویان هەبێت بۆ هەڵسەنگان لەگەڵ نوسینەوەی ئەو بنەمایانەی کە دەبێت بەرپرسەکە ئەنجامی بدات.

 

ب. بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان

گۆڕان کە دوەم حزبی ناوچەکەیە لە باڵادەستی پۆستە ئیداریەکان، بە رێژەی ٩٠٪ لە نوێنەرەکانیان رازین، بەرپرسی حزبەکەش دەڵێت: «نوێنەرەکانمان کێشەیان بۆ دروست نەکردوین».

فەیسەڵ حەسەن، وتی: بەشێوەیەکی زۆرباش لە ئەدای تیمی گۆڕان رازین، تائێستا بە باشی کارەکانیان ئەنجامداوە، هیچ گرفت و کێشەیەکیان بۆ دروست نەکردون.

وتیشی: نوێنەرایەتی راستەقینەی بەرنامەو ئامانجەکانی بزوتنەوەی گۆڕانیان کردوە، ئەو دروشمانەی کە لەکاتی بەنگەشەکاندا بە خەڵكی خۆمان داوە بە رێژەی ٩٠٪ جێبەجێیان کردوە.

پێچەوانەی یەکێتی، بە وتەی باژێڕوانی بزوتنەوەی گۆڕان ئەمان وەک حزب ماوەی هەڵسەنگاندنیان هەیە بۆ نوێنەرەکانیان. فەیسەڵ حەسەن باسی لەوەکرد بە وردی کار و چالاکیه‌کانیان دەخەنە ژێر چاودێری و هەڵسەنگاندن، ماوەی ٦ مانگ بۆ ساڵێک هەڵسەنگاندن بۆ نوێنەرەکانی خۆیان دەکەن و دەینێرینە ژوری حکومەتی بزوتنەوەکە. 

 

ج. کۆمەڵی دادگه‌ریی

کۆمەڵی دادگەری، جەختدەکاتەوە رێگری لەبەردەم نوێنەره‌کەیان هەیە بۆ ئەوەی بەرنامە و پلانەکانی وەک خۆی جێبەجێبکات.

حەسەن محەمەد ساڵح، وتی: نوێنەری ئێمە لە حکومەت باجی حزبەکەی دەدات ئاستەنگی بۆ کارەکانی دروستدەکرێت، بەڵام ئێمە رازین لە نوێنەرەکەمان.

هەروەک ئەوە دەخاتەڕو ئەو کەسەی پۆستی پێدەدرێت دەیکەنە ئەندامی مەڵبەند مانگانە کارەکانی بە راپۆرت ئاڕاستەی ناوەندی حکومەت و پەرلەمانی حزب دەکات کە سەر بە ئەنجومەنی باڵای کۆمەڵی دادگەریە و دەڵێت: ئەو ناوەندە بنەمای تایبەتیان هەیە بۆ چاودێریکردنی نوێنەرەکانمان، وەک مەڵبەندی گەرمیانیش سەردانی دەکەین و لێپرسینەوەی لێدەکەین و لە هەندێک بابه‌تیش دا خەڵکی زانیاریمان دەداتێ.

 

٢. بەڕێوبه‌ره‌كان خۆیان لە کارەکانیان رازین؟

خودی به‌ڕێوبه‌ره‌كان لە هەڵسەنگاندن بۆ خۆیان دەبنە سێ گروپی جیاواز، هەندێکیان ناڕازین لەوەی بە دەستیان هێناوە، گروپەکەی دیکەشیان رەزامەندن بەرێژەیەکی مامناوەند، گروپی سێیەمیش تاڕادەیەکی زۆرباش لە کارەکانیان رازین.

 

گروپی یەکەم: ناڕازی

بەڕێوبەرەکەی وەبەرهێنان رازی نیە لەوەی بەدەستی هێناوە. هونەر مه‌حمود، وتی: رازی نیم لەوەی بەدەستم هێناوە بۆ دەزگاکەم، چونکە لە ئاستی ئەو پلانەی کە بۆم داناوە نیە، لەبەر ئەوەی لە سەرەتای بەرپرسیارێتێکەم دام.

کاتی دەست بەکاربون بەڕێوبەری ئێستای وەبەرهێنانی گەرمیان (١٧\١١\٢٠٢٠)ـە،  ئەو کارە گرنگانەشی کە کردویەتی بە وتەی خۆی ئەمانەیە: چارەسەرکردنی کێشەی پڕۆژەکانی نیشتەجێبون کە لەماوەی رابردودا هەبوە بەشێکیم چارەسەر کردوە و ئەوانەش کۆتای پێئەهێنین کە ماویەتی، رێكخستنەوەی کاری بەرێوبەرایەتی کە بەلای منەوە زۆر گرنگ بو لە روی کاروباری هاوڵاتیان و مامەڵەی وەبەرهێنەرەکان.

هاوشێوەی ئەو، ژیلوان عادل، به‌ڕێوبه‌رى ناحیه‌ى شێخ ته‌ویل، دەڵێت: ئەوەی لە توانام دا ھەبو کردومە، بەڵام بەھۆی قەیرانی دارایی و کۆرۆناوه‌ نەمانتوانی وەکو پێویست و ئەوەی کە بەرنامەمان بۆ دانابو وەکو خۆی جێبەجێی بکەم .

ئەو سێ خاڵەی ژیلوان عادل، دیاری کردوە وەک باشترین کاری خۆی، بریتین له‌: رێزگرتن و بەڕێکردنی مامەڵەی ھاوڵاتیان بەبێ کەمتەرخەمی و رۆتین، ئەنجامدانی چەندین پرۆژەی خزمەتگوزاری لە بواری رێگاوبان و پێویستی رۆژانەی ھاوڵاتیانی سنورەکە، لەگەڵ ئەوەشدا دروستکردنی پۆندو بەنداوی بچوک بۆ رێگری لە وشکەساڵی لە چەند گوندێکی سنورەکەدا لە رێگای رێکخراوەکانەوە.

 

گروپی دوەم: رازی

لە گروپی دوەمدا شادیە حسێن، بەڕێوبەری گشتی کشتوکاڵی گەرمیان هەیە کە رۆژی (٢٠١٥/٥/٢٨) دەستبەکاربوە، دەڵێت: بە رێژەی (٦٠ بۆ٧٠٪) رازیم لەوەى بەدەستم هێناوە.

دەشڵێت: بە پێوەری ئەوەی پاڵپشتی جوتیاربوم بەبێ جیاوازی، پاڵپشتی وەبەرھێنەران بوم بۆ دروستکردنی پرۆژەی  کشتوکاڵی، خۆشبەختانە لەو ھەنگاوانە زۆر سەرکەوتوبوم، ئێستا گەرمیان خاوەن پرۆژەی کارگەی زەیتی زەیتون، سەربرینخانەی په‌له‌وه‌ر، چەندین ھەڵێنەری جوجک، کارگەی بەرھەمهێنانی قارچک، پرۆژەی تەواوکاری گاوداری .....ھتد، پاراستنی مافی جوتیارانەی کە کەوتونەتە سنوری مادەی ١٤٠.

هەروەک بەڕێوبەری گشتی پەروەردەی گەرمیان تاڕادەیەک رازیە لەوەی بە دەستی هێناو و دەڵیت: بەڕێژەی (٦٥٪) توانیومە پلانەکەم جێبەجێ بکەم.

ئه‌و کە لە ساڵی (٢٠١٢)ـەوە دەست بەکاربوە، لە بارەی رازی بونی لە خۆی دەڵێت: ئەو کارە گرنگانەی کردومە هەڵمەتی دروستکردنی بینای قوتابخانە بەتایبەتی لەماوەی ساڵی یەکەمی دەستبەکاربونم، چونكه‌ ساڵانی دواتر بەهۆی قەیرانی دارایەوە هەڵمەتەکە وەستا، هه‌روه‌ها نۆژەنکردنەوەی بینا کۆنەکان بە هەوڵی بەردەواممان بۆ دابینکردنی بودجەی پێویست لە لایەن رێكخراوەکان و وەزارەت و خێرخوازانه‌وه‌، له‌گه‌ڵ شەفافیەت و نەهێشتنی رۆتین لە بەڕێوبەرایەتی پەروەردەکان.

بەڕێوبەری ناحیەی باوەنور، عەزیز محەمەد، ده‌ڵێت: تاڕادەیەک رازیم، ٧٠٪ پلانەکانم جێبەجێکردوە، ئەوەی نەمانتوانیوە  ئەنجامی بدەم لەدەرەوەی ئیرادە و توانای دەسەڵاتم بوە .

«کارکردن بە روحی بەرپرسیارێتی و یەک تیمی و ھەماھەنگی دروست کردن و کاری یەکتر تەواو کردن، به‌لای عەزیز محەمەده‌وه‌ لە خاڵە گرنگەکانی کارەکانێتى، هەروەک دەشڵێت: «لەڕوی شەفافیەتەوە تا ئاستێکی باش کارم کردوە».

 

گروپی سێیەم: زۆر رازی

ئەوانەی کەوتونەتە گروپی سێیەم هەڵسەنگاندنێکی زۆرباشیان بۆ کارەکانی خۆیان هەیە، لەوانە بەڕێوبەری گشتی چاودێری و گەشەپێدانی کۆمەڵایەتی دەڵێت: ٨٥٪ پلانەکانم جێبەجێ کردوە، هەربۆیە سەروی ٨٠٪ رازیم لە کارەکانم.

دەرون عومەر، وتیشی: خاڵی زۆر هەن کە جێگەی شانازیمە، لەوانە: کردنەوەی بنکەی کەمئەندامانی قەزای دوزخورماتو، پەیمانگەی هیوای نابیستان، دایەنگەی مناڵانی خانەقین، مۆڵەتدان بە ٩ دایەنگە و ماڵی ئاهو بۆ بەساڵاچوان، لەگەڵ پاڵپشتی دارایی بۆ ٢٢٩ پڕۆژەی بچوک بۆ کەمئەندامان و بێوەژنان لە قەزای کەلار، هێنانی پڕۆژەی پاراستنی مناڵ لە ساڵی (٢٠١٧)ـەوە کە بەوهۆیەوە زیاتر لە ١٦٥ کچ و کوڕ بە گرێبەست هەلی کاریان بۆ رەخساوە.

هەروەها یادگار فەتاح، بەڕێوبەری نەوت و کانزاکانی گەرمیان ٨٠٪ رەزامەندیی له‌ كاره‌كه‌ى دا بۆخۆی داناوه‌.

باسی کارە گرنگەکانی بەمشێوەیە دەکات: کردنەوەی بنکەی پشکنینی مەرزی پەروێزخان رۆڵی باشی هەبو لە رێگری هاتنی سوتەمەنی خراپ بۆ سنورەکە، دابینکردنی تاقیگەی گەڕۆک، کە بۆیەکەمجارە تاقیگەی ٢٤ کاتژمێری گەڕۆك بکەوێته‌کار لە کوردستان، دانانی پلان بۆ رێکخستنەوەی کانەکانی چەو و لم، رێکخستنەوەی کاری بەڕێوبەرایەتیەکە.

هاوشێوەی ئەو، سەردار محەمەد، بەڕێوبەری ناحیەی سەرقەڵا، هێما بۆ ئەوەدەکات کە زۆر رازیە لە کارەکانی، وتی: چونکە ماوەی 25 ساڵە بە دڵسۆزی و دور لە گەندەڵی و بە دەستهێنانی بەرژەوەندی شەخسی خزمەت دەکەم.

دەشڵێت: توانیم بونیادی ئیدارەی ناحیەی کۆکس (کوڵەجۆ) بدەم بە دامەزراندنی فەرمانگەکانەوە و دامەزراندنی نزیکەی 120 فەرمانبەر، دروستکرنی 600 خانو بۆ دانیشتوای ناحیەکە و راکێشانی کارەبا بۆ زۆربەی گوندەکان و دروستکردنی چەندین بینای حکومی، لە ناحیەی قۆرەتوش چەندین پرۆژەم جێبەجێکردوە بۆ نمونە گەیاندنی کارەبای نیشتمانی بۆ 33 گوندی ناحیەکە.

لەگەڵ ئەمانەشدا بەڕێوبەری ناحیەیی مەیدان کە پێشتر بەڕێوبەری ناحیەکانی نەوجول، ئاغجەلەر و کۆکس بوە، دەڵێت: رازیم لەوەی کردومەو ئاسودەشم، چونکە پۆستەکەم بەکارنەهێناوە بۆ گەندەڵی.

کارە گرنگەکانی بەم شێوەیە دەخاتەڕو: پاراستنی هەیبەتی ئیدارە، رێگەنەدان بەگەندەڵی سەره‌ڕای ئەوەی من لەو شوێنانە خزمەتم کردوە کەنەوتی تیدا بوە و ئەو پارەیه‌ی لەنەوت بۆ بەرێوەبەری ناحیەکان دەهات بەنوسراوی فەرمی رەدم کردەوە، لەگەڵ ژینگە پارێزی یەکێکم لەو کەسانەی بەتوندترین شێوە سزای تاوانبارانم داوە و لەهەمو تەمەنی ئیداریم هیچ راوچیەک بێ سزای توند لای من دەرنەچوە، رێگا نەدان بەتەجاوز لەهەمو سنوری گەرمیان تاکە كەسم کە دوکانی ئامر لیوام روخاندبێت».

 

٣. چالاکوانان: بەرپرسانی گەرمیان نەتوانای بڕیاردانیان هەیە نە داکۆیکاربون بۆ خزمەتگوزاری

چاودێرانی حکومەت و چالاکوان جەختدەکەنەوە کە بەرپرسانی گەرمیان زۆرینەیان کەمتەرخەم و ناشەفاف بون و جیاکاری دەکەن لە بەدەمەچونی کاری هاوڵاتیان، لە ئەرکە ئیداریەکەشیاندا توانای بڕیاردانیان نیە.

«لە بەڕێوبەری گشتی و قایمقام و بەڕێوبەری ناحیەو بەرپرسە ئیداریەکانی گەرمیان کەمینەیەک دڵسۆزو چالاکن» ئەمە تێڕانینی کەریم علی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیە. ئەو ئاماژەبەوەدەکات کە لە کۆی دەسەڵاتی حکومەتی هەرێم ناڕازیە لە نێویشیدا بەرپرسانی گەرمیان.

هۆکارەکەشی دەخاتەڕو دەڵێت: چەندیان لە خەمی شەقام و خزمەتگوزاری رێگاوبانەکان و کارەبا و ئاودان بۆ خەڵک؟ زەوی نایاب لەبری سودی گشتی داویانە بە شەخسی خۆیان و کۆمپانیاکانیان. چەندیان توانیویانە سەروت و سامانی نەوت و مەرز بەشێکی بگەڕێننەوە بۆ خزمەتی گەرمیان؟ یان شێوازی مامەڵییان لە گەڵ هاوڵاتیان ئەگەر بەنمونە وەربگرین.

نەبونی توانای بڕیاردان بە یەکێک لە خاڵە لاوازەکانی بەرپرسان لە گەرمیان دەدرێتە قەڵەم.

سەردار رەسوڵ، چالاکوان و شارەزای بواری کارگێڕی ئەم خاڵە دەخاتەڕو و دەڵێت:  نەبونی توانای بڕیاردان، کەمی هێزی فشاربۆسەروی خۆیان و چارەسەرنەکردنی کێشەکان و جێبەجێنەکردنی دەسەڵاتیان بەشێوەی دادپەروەرانە، دەرنەچونیان لە قاڵبی حزبەکانیان پێمان دەڵێن چەند لاوازن.

دەشپرسێت: چۆن پێیان بڵێن سەرکەوتون؟ کوا قوتابخانەی نوێ، سەنتەرێک، نەخۆشخانەیەک، چاککردنی رێگایەک، دروستکردنی شوێنکی گەشتیاری، دابەشکردنی سوتەمەنی و چارەسەری ئەو هەمو زیادەڕۆییە کەدەکرێتە سەر زەوی موڵکی گشتی ئەمانە سەلمێنەرنی ئەوەن کە لاوازن.

سەیوان مەحمود، چالاکوانێکی کۆمەڵگەی مەدەنی کە نزیکەی ٧ ساڵە لەو بوارەدا چالاکە دەڵێت: زۆرینەی بەڕێوبەرەکانی ئیدارەی گەرمیان لەئاست بەر پرسیارەتی نین، زۆرینەیان بەناوی قەیرانی دارایەوە دەستوپێی خۆیانیان بەستوەتەوە و ئیش ناکەن.

 

٤. تێکەڵکردنی ململانێی حزبی لە کارەکانیان

رەنگدانەوەی حزبی بون بەلای شاهۆ عەبدوڵڵاوە خاڵێکی خراپی بەرپرسەکانە:  هه‌رچى حزب بڵێت هه‌ر ئه‌وه‌ ئه‌نجام دەدەن، پۆسته‌ حكومییه‌كان دەخه‌نه‌ ناو ململانێی حزبیه‌وه‌، نه‌بونى هه‌ماهه‌نگى له‌نێوان خۆیاندا، هه‌روه‌ها بەدواداچون نەکردن بۆ چاكردنه‌وه‌ى كه‌موكورتى پرۆژه‌كان.

عوسمان حەسەن، چالاکوانی مەدەنی هەمان بۆچونی هەیە بە زیادکردنی ئەوەی کە  بەرپرسەکان کەم توانا و ناکارا و کەمتەرخەم و ناشەفافن، دەڵێت: زۆرینەیان تەنها لەبەرچاو گرتنی خود و حزب شتێکی گرنگە لایان.

بەلەبەرچاوگرتنی ئەم قسانە، شارەزای بواری پەرەپێدانی مرۆیی، سامان عەزیز، دەڵێت: « لێرە ئامانج و پلانەکانی ئەم بەرپرسانە لەگەڵ ماوەی جێبەجێکردنی نەنوسراونەتەوە تا بزانرێت چەندیان ئەنجامداوە، ئەمە بۆ خودی وەزارەتەکانیشیان راستە، لەگەڵ ئەوەشدا خاڵی لاوازی بەرپرسە ئیداریەکان لایەنە کۆمەڵایەتیەکەیانە، رەنگە سودێکی کەمی هەبێت، بەڵام باشترە ئیداری بن نەوەک پێگەی کۆمەڵایەتیان بەکاربهێنن».

 

سێیەم: دورخستنەوەی بەڕێوبه‌ر و گۆڕانکاری یان مانەوە بۆ چەندین ساڵ

 

١. ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی: بەربەستی سیاسی رێگربوە

كه‌ریم عه‌لی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی باس لەوەدەکات لە ئەنجومەن نەتوانراوە لێپرسینه‌وه‌ لە بەرپرسی کەمتەرخەم یان ئەو کەسانەی هاوڵاتیان گلەی و گازندەی زۆریان لێی هەبوە بكرێت، ئەوەش بە هۆکاری حزبی و سیاسی.

«ئەو باردۆخە سیاسیە هەیە، رێگربوە لەوەی متمانە لە بەرپرسە حکومیەکان وەربگرینەوە، چەند بەپرس هەبوە کەمتەرخەم بوە، بەدەم هاوڵاتیەوە نەهاتوە گلەی زۆری لەسەر هەبوە لە سەر ئاستی گەرمیان کەچی متمانەی لێوەرنەگیراوەتەوە». کەریم عه‌لی، وادەڵێت.

ئەمە لە کاتێکدایه‌ به‌پێی یاسایی ژمارە سێ ساڵی (٢٠٠٩)ی ئەنجومەنی پارێزگاکان، ئەنجومەن دەسەڵاتی لێسەندنەوەی متمانەی هەیە لە سنوری دەسەڵاتی ئیداری پارێزگاکەی.

کەریم عه‌لی، وتیشی: «ئەگەر ئەندامانی ئەنجومەن و ئەنجومەن هاوکارم بێت ئەسڵەن متمانە لە بەشێکی بەرپرسەکانی گەرمیان وەردەگرینەوە لەگەڵ ناوچەکانی دیکەی دەسەڵاتی ئەنجومەن، هەروەک رێز و سوپاس پێشکەش بەو بەرپرسانەش بکرێت کە ئەرکەکانی خۆیان بە زیادەوە دەکەن».

 

٢. حزبەکان

یەکێتی: هۆکاری سیاسی و ئیداریە رێگرە لە گۆڕینی بەرپرسەکانمان 

ماوە ماوە گۆڕانکاری دەکرێت لە پۆستەکان، لەگەڵ ئەوەدا بەڕێوبەرایەتی و فەرمانگە هەیە لە دروستبونیەوە یەک بەڕێوبەری هەیە. یەکێتی بابەتی سیاسی و ئیداری بەڕێگری بەردەمیان دەزانێت بۆ ئەوە، هەروەک باس لەوەدەکات بەڕێوبەریان هەبوە بەهۆی کەمتەرخەمی و نابەرپرسیاریەتی دوریان خستوەتەوە، بەڵام ئاشکرای ناکەن کە چ پۆستێک بوە.

عاسی عەلی، جێگری به‌رپرسی مەڵبەندی گەرمیانی یەکێتی، وتی: هەر کەسێک کە دەخرێتە پۆستێکەوە بە پێی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا بۆ چوارساڵە، بەڵام لە گەرمیان کەسی وامان هەیە دە ساڵ زیاترە لە پۆستێکدایە.

لەبەرامبەر ئەو پرسیارەی کە بۆچی یەکێتی ئەو هەنگاوەی نەناوە كه‌ نوێبونەوە لە پۆستەکان بکات، وتی: پێمان وایە هۆکاری ئەوەی  ناتوانین گۆڕانکاریەکان بکەین قۆناغ و هەلومەرجەکان هێناویانەتە بون، هۆکارەکانیشی سیاسی و ئیدارین.

ئەو بەرپرسەی یەکێتی ئاشکرای دەکات بەرپرسی حکومی هەبوە لە پۆستەکەی دوریانخستوەتەوە، بەبێ ناوهێنان و ئاماژەدان بە ژمارەی ئەو بەرپرسانەی بەو هۆیەوە لە پۆستەکانیان دورخراونەتەوە.

 لەگەڵ ئەوەشدا وتی: هۆکاری دورخستنەوەکانیان ئەوەبوە کە نەیانتوانیەوە ئەو ئامانجەی کە یەکێتی هەیبوە جێبەجیی بکەن کە خزمەتکردنی چین و توێژەکانە، بۆیە سەرئەنجام لامانبردوە.

 

گۆڕان: ئەگەر گۆڕانکاری بکەین لە پۆستەکان مانای ئەوەنیە بەرپرسەکەمان خراپ بوە.

لەگەڵ ئەوەی  باژێروانی مەکۆی کەلار گۆڕانکاری بە گرنگ دەزانێت و دەڵێت: «بە گۆرانکاری رۆحێکی تازە و خوێنێکی تازە دێتە ئەو شوێنە». بەڵام هیچ بەرپرسێکیان لە پۆستەکەی دور نەخستوەتەوە ئەگەرچی گلەی گازندەی هاوڵاتیانی لەسەربوبێت.

فەیسەڵ حەسەن، باس له‌وه‌شدەکات: ئەگەر ئاڵوگۆڕێک یان گۆڕانکاری بکەین مانای خراپی بەڕێوبەرەکە نیە، بەڵکو بە گوێرەی بەرژەوەندی باڵای بزوتنەوەکەیە.

هەروەک هیچ بەرپرسێكیشیان لە کار دورنەخستوەتەوە، بەڵام بڕیاری گۆڕانکاریان لە پۆستەکانیان داوە.

 

کۆمەڵ: متمانەمان نیە نوێنەرەکەمان بگۆڕین 

کۆمەڵی دادگەری دودڵە لەوەی بەرپرسەکەیان بگۆڕن و متانەیان نیە کە ئەو کەسە لابەرن حزبە باڵادەستەکان نەبنە رێگر لە ناردنی نوێنەری دیکەیان بۆ ئەو شوێنە.

حەسەن محەمەد، وتی: ئێمە وەک کۆمەڵ کەسێک ویستومانە بیگۆڕین کەچی رێگری بۆ دروستکراوە لە شارەکانی دیکە بۆیە متمانەمان نیە گۆڕانکاری بکەین.

 

٣. مانەوەی زۆری بەرپرسەکان لە پۆستەکانیان ئەو فەمانگانەی لاوازکردوە

چالاکوانان هێما بۆئەوەدەکەن مانەوەی ماوەیەکی زۆری بەرپرسان لە پۆستەکانیان بە بێ پلان و بەرنامە، کاریگەری کردوەتەسەر ئەو دەزگایانە و لاوازی کردون، کەچی بەهۆی پشتیوانی خێڵ و حزبەکەی هەر بەدەوام ئەبێت لە پۆستەکەی.

«ئەگەر دەرکەوت پلەباڵایەک کەمتەرخەمە و باش نییە با هەر لەسەره‌تای خولی یەکەم بگۆڕێت، نەوەک لەبەر رەزامەندی کەسایەتی خیڵ و هۆز و حیزبایەتی بەرێوەبەرکە یان بەرپرسەکە هەرچۆن بێت قبوڵبکرێت›. ئەمە قسەکانی سەردار رەسوڵە.

شاهۆ عەبدوڵڵا، پێی وایە ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ى پۆستێكى پێده‌درێت ره‌زامه‌ندى هاوڵاتیان به‌ده‌ست بێت له‌ پێشكه‌ش كردنى خزمه‌تگوزارییه‌كان، ئه‌وه‌ ده‌كرێت له‌چوارساڵه‌وه‌ بۆ هه‌شت ساڵ به‌رده‌وام بێت، به‌مه‌رجێك خاوه‌ن به‌رنامه‌ و ستراتیژێك بێت بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كه‌ى.

بەڵام، عوسمان حەسەن رای وایە مانەوەی ئەو کەسانە بۆ کاتێکی زۆر لە پۆستەکانیان دەبێتە مایەی لاوازبونی ئەو دەزگایە.

 

٤. دەست بە گۆڕانکاری لە چەند پۆستێک دەکرێت

بڕیار هەیە گۆڕانکاری بکڕێت لە پۆستە حوکمیەکان، بەڵام تائێستا میکانیزمی گۆڕانکاریەکان دیار نیە و جێبەجێکردنی دەستی پێنەکردوە.

جێگری بەرپرسی مەڵبەندی یەکێتی، ئاماژەبەوەدەکات گۆڕانکاریەکان کەوتونەتە دوای هەڵبژاردنەکانی عێراق کە بریارە (١٠ئۆكتۆبەر) بەڕێوەبچێت

عاسی عەلی، دەڵێت: نە دەتوانم شوێنەکە دیاری بکەم چ بەڕێوبەرایەتیه‌کی گشتیە یان چ پۆستێکە گۆڕانكاریی تیا ده‌كرێت، نه‌ ده‌شتوانم بڵێم گۆڕانکاریەکان زۆرە یان کەمە.

لە بارەی گۆڕانکاریەکانەوە، فەیسەڵ حەسەن، وتی: ئەمە پەیوەستە بە بەڕێوەنەچونی خولی دوەمی هەڵبژارنەکانی ئەنجومەنەکانی پارێزگاکان کە ماوەی ئاسایی خۆی تێپەڕاندوە، هەرکاتێک هەڵبژاردن بکرێت ئێمە تیمێكی تازە دەنێرینە حکومەت.

 

5. لیژنەی یاسایی پەرلەمان: چی دیکە وەک پێشو بەرپرس بۆ پۆستەکان دانانرێت 

لەم کابینەیەدا پێدانی پۆستی (پارێزگار، ئیدارە، قایمقام، به‌ڕێوبه‌رى ناحیە، بەڕێوبەری گشتی، بەڕێوبەر) گۆڕانی بەسەردا هاتوە و مەرج و پلەبەندی بۆ دیاریکراوە کە دەبێت کەسەکان ئەزمونیان هەبێت لەگەڵ پسپۆڕی لەگەڵ چەندین خاڵی دیکە.

جەلال محەمەد، ئەندامی لیژنەی یاسایی لە پەرلەمانی کوردستان، دەڵێت: ئەمە کارێکی زۆرباشبو بۆ ئەوەی کەسی شیاو بەرپرسیاریەتی پێبدرێت، ئێستا هەر وەزارەتێک رێنمایی خۆی هەیە بۆ دانانی بەڕێوبەرە گشتیەکان کە پسپۆڕی مەرجی سەرەکیانە.

زیاتر وتی: «بەڵام بۆ قایمقام و بەڕێوبەری ناحیەکان بڕوانامەی بەکالۆریۆس یەکێکە لە مەرجەکانی، بەمەش کەسێک کە هیچ ئەزمونێکی نەبوە لە فەرمانبەری یان پسپۆڕی لەو بوارەنەبوە ناکرێت بە بەڕێوبەری گشتی و پۆستە ئیداریەکانی دیکە کە ئاماژەم پێکرد».

 

چواره‌م: بەربەست و گرفتی بەردەم بەڕێوبەرەکان

 

١. دەستێوەردانی حزبی و بەرپرسە باڵاکان

بەربەستی حزبی، یەکێکە لەو رێگریانەی کە بەڕێوبەر و سەرۆکی یەکە کارگێڕیەکان ئاماژەی پێدەکەن، بەڕێوبەرێکیش ئاشکرای دەکات کە بەرپرسەکان لە ئاستی باڵا دەستوەردەدەنە کارەکانیان.

هەریه‌کە لە شادیە حسێن، دەرون عومەر لە پشکی بزوتنەوەی گۆڕان و عەزیز محەمەد، لە پشکی کۆمەڵی دادگه‌ری، دەستێوەردانی حزبی بە بەربەستی بەردەم کارەکانیان دەزانن، بەڵام دەستنیشانی ناکەن ئاخۆ حزبەکەی خۆیانە یان حزبی باڵادەست.

بەڵام دلێر عەبدوڵڵا، دەڵێت: «بەربەستەکان بەگشتی بەرپرسە باڵاکانن، من بۆ خۆم بەهیچ شێوەیەک نەتوانراوە بە زۆر هیچ کارێکم پێبکەن، باجی ئەوەشمداوە، بەڵام هەیبەتی حکومەتم پاراستوە».

هەروەک بەڕێوبەرەکەی ناحیەی سەرقەڵا، جەختدەکاتەوە دەست تێوەردانی جۆراوجۆر لە کاروبارەکان بەربەستی بۆ کارەکانیان دورستکردوە.

 

٢. گرفتی یاسایی و کارگێڕی

 ئەم دو خاڵە بەشی زۆرینەی بەرپرسە ئیداریەکان کۆکن لەسەری. عەزیز محەمەد، دەرون عومەر، دارا ئەحمەد، سەردار محەمەد، شادیە حسێن و یادگار فەتاح، ئەمە بەگرفت دەزانن.

بەڕێوبەری ناحیەی سەرقەڵا دەڵێت: «بونی ئەو یاسا و رێنماییانە لە بواری کاڕگێریدا کە ماوەیەکی زۆرە دەرچوە، خۆی بوە بە بەربەست بۆمان، هەروەها هەندێك یاسا دەردەکرێت وەکو پێویست پرسوڕا وەڕناگیرێت، ئەمەش دوبارە رێگر دەبێت لە بەردەم کارەکانمان».

لەگەڵ ئەوەشدا یادگار فەتاح، دەڵێت: زۆرجار یاساکان بون بە کۆتۆبەند لەبەرامبەر کارەکانمان.

ئەمە لە کاتێکدایە دارا ئەحمەد، باس لەوەدەکات تێڕوانینی جیاوازی کابینەی یەک لەدوای یەکی حوکمەت و وەزارەتی پەروەردە بۆ پڕۆسەی پەروەردەو فێرکردن ئاستەنگی بۆ کارەکانی دروستکردوە لەگەڵ مامۆستایان کە هەوڵنادەن بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی زانستی و رۆشنبیریان، به‌شێوه‌یه‌ك کۆمەڵگا بەرەو قۆناغێک رۆشتوه‌ کە تێیدا بەهای زانستخوازیی لە پاشکەشەدایە و بەها مادیەکان برەوی پەیدا کردوە.

لە کۆی هەمو ئەو  بەڕێوبەر و بەرپرسە ئیداریانەی گەرمیان سەرجەمیان کۆکن لەسەر ئەوەی کە  دۆخی ئابوری و دارایی و نەبونی بودجەی ساڵانە، ئاستەنگی بۆ کارەکانیان دروستکردوە.

 

٣. پەرەپێنەدانیان لە بواری سەرکردایەتی و بەڕێوبردن

لەبەرامبەر بون و نەبونی پسپۆڕی و ئەزمون ئەوەی گرفتە بۆ بەرپرسە ئیداریەکانی گەرمیان کەمی و نەبونی خولی بەڕێوبردن و سەرکردایەتیە.

بە سەرسوڕمانەوە عەزیز محەمەد، وتی: : «تاکو ئێستا شەش ساڵە بەڕێوبەری ناحییەم یەک خولی حکومیم نەبینیوە».

هونەر مەحمود، بەڕێوبەری وەبەرهێنان کە بەرپرسیاریەتیەکی هەستیار و گرنگی ئابوریە، دەڵێت: «هیچ خولێکی بەرێوبردنم نەبینیوە، بەڵام ئەزمونم وەرگرتوە لەگەڵ ئەوەشدا خاڵێكی زۆر گرنگە کە نەک تەنها بەرێوبەر بەڵکو فەرمانیش ئەو خولانە ببینێت».

یادگار فەتاح و شادییە حسێن، بەهەمان شێوە هیچ خولێکی هاوشێوەیان نەبینیوە.

ئەمە کە کاتێکدایە كه‌ ژیلوان عادل، ئاماژەبەوەدەکات ئەوکاتەی بزوتنەوەی گۆڕان کە کاندیدی کردوە بۆ پۆستەکەی چەند خولێکی چۆنێتی بەڕێوبردن و سەرکردایەتی بۆ کردونەتەوە.

دارا ئەحمەد، باس لەوەدەکات خولی بینیوە تایبەت بۆ بەڕێوبەر و سەرکردایەتی بە هەردو شێوەی سەربەخۆ و لەلایەن وەزارەتەوە كه‌ تیادا بەشداریی کردوە، خولەکانیش لە ئاستی لۆکاڵی و جیهانی دا بوە.

هەروەک سەردار محەمەد، دەڵێت:  زۆر خولم بینیوە لە رێگەی وەزارەتی ناوخۆ و رێکخراوەکانه‌وه‌، گرنگترین خول لە وڵاتی لوبنان بەشداریم کردوە بۆ ماوەی یەک مانگ بە ناوی «خولی سەرکردەی گەنج» له‌ ساڵی 2009.

ئەمە لە کاتێکدایە سامان عەزیز، شارەزای پەرەپێدانی مرۆیی، دەڵیت: ناکرێت کەسێک هیچ ئەزمونێکی نەبوە و کراوە بە بەڕێوبەری گشتی، ئەمە هەڵەی زەقن، لەگەڵ ئەوەشدا هیچ خولێکیان نەبینیوە لە بواری کارگێڕی، ئیتر چۆن ئیدارە ئەدەن؟ ئێستا بنەمای پێشکەوتنی هەروڵاتێک بەندە بە ئیدارەدانیەوە، ئیدارەی دواکەوتو واتا وڵاتێکی دواکەوتو.

 

پرۆفایلی پۆستەکانی به‌شێك له‌ بەڕێوبەرەکانی ئیدارەی گەرمیان

 

به‌شى دوه‌م: ده‌ره‌نجام و راسپارده‌كان

 

یه‌كه‌م: ده‌ره‌نجام

١. پۆسته‌ حكومیه‌كانى سنورى گه‌رمیان هه‌موى به‌ركه‌وته‌ى حزبییه‌، هیچ پۆسێكى حكومی به‌ كه‌سانێك نادرێت كه‌ له‌روى سیاسییه‌وه‌ سه‌ربه‌خۆ بن. زۆرینه‌ى ره‌های پۆسته‌كانیش لای یه‌كێتى نیشتمانییه‌، به‌شێوه‌یه‌ك له‌كۆی نزیكه‌ى (70) پۆست، ته‌نها (11) پۆستیان لای ئه‌و حزبه‌ نیه‌.

٢. هیچ سه‌قفێكى زه‌مه‌نیی نییه‌ له‌ وه‌رگرتنى پۆسته‌كان، بۆنمونه‌ ئه‌م پۆسته‌ بۆ ماوه‌ى ئه‌وه‌نده‌ ساڵه‌، به‌شێوه‌یه‌ك به‌ڕێوبه‌ر هه‌یه‌ 10 ساڵه‌ له‌ پۆسته‌كه‌ى دایه‌.

٣. حزبه‌كان خۆیان ئه‌و كه‌سانه‌ دیاریی ده‌كه‌ن كه‌ پۆستى به‌ڕێوبه‌رى حكومی وه‌ربگرن، به‌ڵام ئالیه‌ته‌كانیان رون نییه‌، به‌ڵام هه‌مویان له‌وه‌دا هاوبه‌شن كه‌ كه‌سه‌كه‌ ده‌بێت كادر و ئه‌ندامى حزبه‌كه‌یان بێت بۆ ئه‌وه‌ى پۆسته‌كه‌ى پێ بده‌ن.

٤. ته‌نها له‌و پۆستانه‌دا نه‌بێت كه‌ یاسا ناچارى كردوه‌، ئه‌گینا له‌ پۆسته‌كانى دیكه‌دا زۆر گرنگیی به‌ پسپۆڕێتى نادرێت، ئه‌مه‌ش له‌لای هه‌مو حزبه‌كان وه‌كو یه‌كه‌. چالاكوانانیش باس له‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌ لایه‌نى كۆمه‌ڵایه‌تى و هۆز و عه‌شیره‌تگه‌ریی، له‌گه‌ڵ واسته‌ و بونى پاڵپشتى حزبیی و راده‌ى گۆێڕایه‌ڵیی بۆ حزب، له‌دیارترین ئه‌و بنه‌مایانه‌ن كه‌ به‌رپرسه‌كانى له‌سه‌ر داده‌نرێن.

٥. شێوازى چاودێرییكردنى حزبه‌كان بۆ به‌ڕێوبه‌ره‌كان رون نییه‌، هه‌ست ناكرێت پلانێكى تایبه‌تیان هه‌بێت بۆ ئه‌م پرسه‌، جگه‌ له‌ كۆمه‌ڵى دادگه‌ریی كه‌ به‌ڕێوبه‌ره‌كه‌ى ناچار ده‌كات مانگانه‌ راپۆرتى چالاكیه‌كانى به‌رز بكاته‌وه‌ بۆ حزب، ئه‌وانى دیكه‌ هیچ رێكارێكى رونیان نییه‌ و به‌پێی پێشهاته‌كان مامه‌ڵه‌یان له‌ته‌كدا ده‌كه‌ن.

٦. زۆرینه‌ى ره‌های به‌ڕێوبه‌ره‌كان خول و راهێنان بۆ په‌ره‌دان به‌ ئه‌دا و كاره‌كانیان نه‌بینیوه‌، ئه‌گه‌ر بینیبێتیان به‌رده‌وام نه‌بوه‌ و زۆر كه‌م و سنوردار بوه‌.

٧. به‌شێك له‌ به‌ڕێوبه‌ره‌كان كێشه‌ى یاسایی له‌ دانانه‌كانیان هه‌یه‌ و به‌ فلته‌رى ئه‌نجومه‌نى پارێزگادا نه‌رۆشتون و له‌وێوه‌ ده‌نگیان پێنه‌دراوه‌.

٨. به‌ڕێوبه‌ره‌كان باس له‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌ كێشه‌ى زۆری یاسایی و كارگێڕییان هه‌یه‌، ئه‌ویش به‌هۆی ئه‌و گرفتانه‌ى كه‌ له‌و روه‌وه‌ بونى هه‌یه‌، هه‌روه‌ك راوێژیان پێناكرێت له‌لایه‌ن پارله‌مانه‌وه‌ له‌كاتى ده‌رچواندنى ئه‌و یاسایانه‌ى كه‌ په‌یوه‌سته‌ به‌ كاره‌كانى ئه‌وانه‌وه‌.

٩. ده‌ستوه‌ردانى حزبیی و كه‌سانى باڵاده‌ست له‌كارى به‌ڕێوبه‌ره‌كاندا هه‌یه‌، ئه‌مه‌ش به‌زۆری ئه‌و به‌ڕێوبه‌رانه‌ جه‌ختیان لێكرده‌وه‌ كه‌ یه‌كێتى نین.

 

دوه‌م: راسپارده‌كان

1. پێویسته‌ گۆڕانكاریی له‌ رۆڵی حزب له‌ ده‌ستنیشانكردنى به‌ڕێوبه‌ره‌ حكومیه‌كاندا به‌ یاسا رێكبخرێت، ناكرێت بڕیاردان له‌ هه‌مو جومگه‌ حكومییه‌كان به‌بێ ره‌چاوكردنى شایسته‌یی و لێهاتویی بدرێت به‌ده‌ست حزبه‌وه‌، به‌ڵكو ده‌بێت پۆڵێنكاریی بكرێت و به‌شێكى سنوردارى پۆسته‌كان حزبه‌كان یه‌كلایی بكه‌نه‌وه‌، ئه‌وانى تر له‌سه‌ر بنه‌ماى پیشه‌یی و كێبڕكێ دیاریی بكرێن. له‌مه‌شدا پارله‌مانى كوردستان ده‌بێت رۆڵی هه‌بێت و یاسای تایبه‌تمه‌ند به‌م بواره‌ گه‌ڵاڵه‌ بكات.

2. پێویسته‌ پۆسته‌كان به‌گشتى و به‌وانه‌شى كه‌ حزبه‌كان دیاریی ده‌كه‌ن، پێوه‌ریی یاسایی و ئسوڵییان بۆ ده‌ستنیشان بكرێت له‌سه‌ر بنه‌ماى بڕوانامه‌ و پسپۆڕیی و شاره‌زایی و ئه‌زمون و ئاساڵانى خزمه‌ت و پله‌به‌ندى وه‌زیفی و ...هتد، ده‌رفه‌تى یه‌كسان بدرێت به‌ هه‌موان بۆ كێبڕكێ كردن له‌ به‌ده‌ستهێنانى ئه‌و پۆستانه‌. ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ش ده‌بێت هه‌ندێك پۆستى دیكه‌ به‌ هه‌ڵبژاردنى گشتى له‌سه‌ر ئاستی ئیداره‌ و قه‌زا ده‌ستنیشان بكرێت، له‌وانه‌: سه‌رپه‌رشتیاری ئیداره‌، قایمقام، سه‌رۆكى شاره‌وانى.

٣. ئه‌گه‌رچی حزبه‌كانى گه‌رمیان حكومه‌تێكى بنكه‌فراوانیان پێكهێناوه‌، به‌ڵام هیچ سه‌كۆیه‌كیان نیه‌ له‌نێوان خۆیاندا بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنى حكومه‌ت و هاوپه‌یمانێتیه‌كه‌یان، به‌شێوه‌یه‌ك تائێستا له‌و روه‌وه‌ هیچ كۆبونه‌وه‌یه‌ك له‌ماوه‌ى زیاتر له‌ 6 ساڵی هاوپه‌یمانی نێوان ئه‌و چوار لایه‌نه‌ى كه‌ به‌شدارن له‌ حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان (یه‌كێتى، گۆڕان، یه‌كگرتو و كۆمه‌ڵ) ئه‌نجام نه‌دراوه‌ له‌باره‌ى ره‌وشى حكومه‌تى خۆجێی. بۆیه‌ پێشنیاز ده‌كه‌ین به‌ دروستكردنى ئه‌م سه‌كۆیه‌، یان گرێدانى كۆبونه‌وه‌ى خولیی “دوری” له‌نێوان ئه‌و لایه‌نانه‌ تایبه‌ت به‌ پرسی حكومه‌تى خۆجێی.

٤. گرنگ و پێویسته‌ هه‌مو فه‌رمانگه‌یه‌ك ده‌سته‌یه‌كى چاودێریی و راوێژكاریی له‌ كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی و هاوڵاتیان هه‌بێت، كه‌ كاریان بریتیی بێت له‌ چاودێرییكردنى ئه‌و فه‌رمانگه‌یه‌ و به‌ڕێوبه‌ره‌كه‌ى، به‌مه‌به‌ستى بره‌ودان به‌ كاره‌كان له‌ژێر چاودێریی هاوڵاتیان دا.

٥. پێویسته‌ حكومه‌ت به‌ پلان و به‌رنامه‌وه‌ راهێنان و خول بۆ به‌ڕێوبه‌ره‌كانى ئه‌نجام بدات، هه‌ر وه‌زاره‌ته‌ و له‌و روه‌وه‌ پلانى خۆی هه‌بێت و له‌رێگه‌یه‌وه‌ په‌ره‌ به‌ توانا و ئه‌داى به‌ڕێوبه‌ره‌كان بدرێت.

٦. ده‌بێت جه‌ختبكرێته‌وه‌ له‌ نه‌هێشتنى ده‌ستوه‌ردانى نایاسایی و نائسوڵیی، به‌تایبه‌تى له‌لایه‌ن حزب و به‌رپرسانه‌وه‌ كه‌ كاره‌كان به‌ ئاقارێكى نایاسایی و خراپدا به‌رێت.

٧. پێشنیاز ده‌كه‌ین حكومه‌ت داوا له‌ كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی و راگه‌یاندكاران و ده‌زگا میدیاییه‌كان بكات بۆ ئه‌نجامدانى راپرسی و توێژینه‌وه‌ و به‌دواداچون له‌باره‌ى ئاستى به‌ڕێوبه‌ره‌كان، ئه‌و تێبینی و سه‌رنجانه‌ى هه‌یه‌ له‌سه‌ر به‌ڕێوبه‌ر و ده‌زگاكانیان به‌ هه‌ند وه‌ربگیرێت و كاریان له‌سه‌ر بكرێت.

٨. ده‌بێت به‌ یاسا و به‌ رونى ماوه‌ى ده‌سه‌ڵاتى به‌ڕێوبه‌ره‌كان دیاریی بكرێت و پابه‌ند بن به‌و كات و واده‌یه‌ى كه‌ دیاریی كراوه‌.

 ٩. گرنگه‌ حزبه‌كان لای خۆیانه‌وه‌ یه‌كه‌ و هۆبه‌ى تایبه‌ت به‌ چاودێریی حكومه‌ت و كادیره‌ حكومییه‌كانیان هه‌بێت، له‌سه‌ر بنه‌ماى راپۆرت و به‌دواداچون، هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ كار و ئاستى به‌ڕێوبه‌ره‌كانیان بكه‌ن و پێشنیاز و ره‌خنه‌ و داواكاری بۆ بخه‌نه‌ڕو.