رادیۆی ده‌نگ
یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان، بیست و دوه‌مین راپۆرتى مانگانه‌ى بڵاوكرده‌وه كه تایبه‌ته به: "پیشه‌سازى له گه‌رمیان".
كلیك لەم فایلەی خواره‌وه بكه بۆ خوێندنه‌وه‌ى راپۆرته‌کە.
راپۆرته‌كه‌ى یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان، به وردیی باسى له ئاستى پیشه‌سازى له گه‌رمیان كردوه كه تاچه‌ند له لایه‌ن حكومه‌ته‌وه ده‌رفه‌ت بۆ خاوه‌ن كار و وه‌به‌رهێنه‌ران ره‌خسێنراوه كه بتوانن له رێگه‌ى پیشه‌سازییه‌وه هه‌لى كار بڕه‌خسێنن.
هه‌روه‌ك وه‌به‌رهێنه‌ران باس له ئاسته‌نگه‌كانى به‌رده‌میان ده‌كه‌ن له ئه‌نجامدانى كاره‌كانیان.
له كۆتاییشدا وه‌ك سه‌رجه‌م راپۆرته‌كانى دیكه، ژماره‌یه‌ك ده‌ره‌نجام و راسپارده خراونه‌ته‌ڕو به ئامانجى چاره‌سه‌ركردنى كه‌موكورتیه‌كان.
یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان، یه‌كه‌یه‌كى به‌دواداچون و لێكۆڵینه‌وه و چاودێریی رۆژنامه‌وانى سه‌ر به رادیۆی ده‌نگه، به پاڵپشتی سندوقی نیشتمانى بۆ دیموكراسی (NED) ئه‌مریكی، مانگانه راپۆرتێكى ورد و به‌دواداچون له‌باره‌ى بابه‌ت یان پرسێكى په‌یوه‌ندیدار به حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان بڵاوده‌كاته‌وه، به ئامانجی تیشكخستنه‌سه‌ر ئه‌و بواره و زیادكردنى گرنگیپێدان پێی.
پێشه‌كى:
گەرمیان ناوچەیەکی دەوڵەمەندە بە چەندین مادەی خاو، ساڵانە سەدان تەن بەرهەمی کشتوکاڵی هەیە، دەوڵەمەندە بە سامانی نەوت، بەڵام لە روی پیشەسازیەوە تا ئێستا هیج کارگەیەکی گەورەی پیشەسازی تێدانیە، ئەوەی هەیە کارگەی مامناوەند و بچوکە و ژمارەیان نزیکەی(١٦٠)کارگەیه كه ده‌كاته رێژەی (٣،٧٦٪) کارگە پیشەسازیەکانی هەرێم. تێكڕا ئه‌م كارگانه نزیکەی (٢٠٠٠) دو هه‌زار هەلی کاریان رەخساندوە.
لەم راپۆرتەدا تیشک دەخەینە سەر ئەم بواره، داتاكان ده‌خه‌ینه‌ڕو، هه‌روه‌ك باس له دۆخی پیشه‌سازیی سنوره‌كه ده‌كه‌ین، به‌تایبه‌تیش له‌سه‌ر پرسی رۆڵی حكومه‌ت له بره‌ودان به‌م بواره ده‌وه‌ستین و له‌سه‌ر زاری خاوه‌نكاره‌كانه‌وه كه‌موكورتیه‌كانى حكومه‌ت له‌مباره‌یه‌وه ده‌خه‌ینه‌ڕو.
به‌شى یه‌كه‌م: راپۆرت
یەکەم: زەمینەی پیشەسازیی لە گەرمیان
1. شوێنە پیشەسازیەکانی گەرمیان
* ناوچەی پیشەسازی کەلار
روبەری ناوچەی پیشەسازی کەلار، نزیکەی ٦٠٠ دۆنمە، سەروی ٤٠٠٠ کەس کاری تێدادەکەن، سەرۆکی شارەوانی قەزاکە بە بچوکی دەزانێت، چونکە هەمو ناوچەکە کارگە نیە و نزیکەی ١٢٠٠ دوکانی پیشەوەری تیایە، شوێنی دانانی کارگەی نوێی نەماوە.
ئەکرەم ساڵح، دەڵێت: لە ئێستادا لە قۆناغی ئامادەکردنی دو شوێنی دیکەین بە نوسراوی رەسمی داوامان لە کشتوکاڵی کەلار کردوە بۆ فراوانبونی ناوچەی پیشەسازی، بەهۆی نەمانی شوێن لە ناوچەی پیشەسازی.
ماوەی دو ساڵە هیچ پارچە زەویەکی پیشەسازی دابەشنەکراوە لە کەلار، سەرۆکی شارەوانی کەلار، دەڵێت: سەدان داواکاری دانانی کەرگەیان رەتکردوەتەوە بەهۆی نەبونی شوێن، ئەمەش کاریگەری هەیە لە کشانەوەی سەرمایەداران بۆ داواکاری کارگەی پیشەسازی.
”ئەگەر ئەمڕۆ بانگەوازێک بکەین بڵێین شوێنمان هەیە لە ناوچەی پێشەسازی بۆکارگە بە دڵنیایەوە بە سەدان کەس دێن، چونکە لە دو ساڵی رابردو نۆ جێگەمان هەبو بۆ دانانی کارگە، بانگەوازێکمان کرد سەرو ٣٠ کەس هاتن بەدەم بانگەوازەکەوە“.
ئەمە لە کاتێکدایە زەوی بەتاڵ هەیە کە هی وەزارەتی کشتوکاڵ یان وەزارەتی دارایین و بەکار ناهێندرێن، ئەکرەم ساڵح، دەڵێت: ئەو زەویە بەتاڵانە هیچ قازانجێکی مادی نە بۆ هاوڵاتی هەبوە نە بۆ شار نە بۆ حوکمەت، دەکرێت بخرێنە سەر موڵکی شارەوانی تاوەکو کاری تێدابکرێت، چونکە ئەم زەویانە یان بوەتە هۆکارێک بۆ زیادەڕەوی کردن یان کۆبونەوەی خۆڵ و خاشاک.
* ناوچەی پیشەسازی کفری
شوێنی ناوچەی پیشەسازی کفری بە وتەی سەرۆکی شارەوانی قەزاکە هیچ کارگەیەکی بەرهەمهێنی پیشەسازی تێدا نیە.
قادر فاتیح، سەرۆکی شارەوانی قەزای کفری دەڵێت: وەکو پێویست زەویمان نیە بۆ کارگە و پیشەسازی، ئەو ناوچەی پیشەسازیەی کە لە سنوری شارەوانی هەیە گونجاو نیە و زۆر خراپە و نزيك لە ناوچەی دانیشتوانە لە تەنیشت دادگای قەزاکە.
وتيشى: ئێستا داوای زەویمان کردوە بۆ گواستنەوەی ئەگەر ناوچەی پێشەسازی نوێ لە کفری بکەینەوە خەڵكێکی زۆر دەکەوێتە سەر کار.
زەویە نوێکە دەکەوێتە پشتی ملەی ناساڵەح لەسەر رێگای کەلار کفری بە روبەری ٢٥٩ دۆنم.
شارەوانی کفری ئاماری فەرمی نیە سەربارەت بە کارگە و پیشەسازی، سەرۆکی شارەوانیش دەڵێت بەکردنەوەی ناوچەی پیشەسازی نوێ رێکخستنەوەیەک دەکەین بۆ ئەوە، ئێستا ئەوەی مۆڵەتی هەیە بۆی نوێ ناکەینەوە.
داواکاری بۆ کارگەی پیشەسازی لەم قەزایە زۆر کەمە بەشێوەیەک سەرۆکی شارەوانی کفری دەڵێت: لە ئێستادا دەتوانین بڵێین ئەم شارە خاڵیە لە کارگە، بەڵام داواکاری هەیە بۆ کارگە نمونەی ئەوەی هێانەیەوە کە مانگی رابردو داوای شوێن کراوە بۆ کارگەیەکی ئاڵف یان هەندێکجار داوای شوێن بۆ کارگەی غاز کراوە.
لە وەڵامی ئەوەشدا ئاخۆ شارەوانی بۆچی دەستەوەستانە لە پێدانی زەوەی بۆ کارگە؟ قادر فاتیح، وتی: یەکێک لە گرفتە سەرەکیەکانی ئێمە لەم قەزایە نەبونی ماستەرپلانە، کە ئەمەش وای کردوە پێشچاومان رون نەبێت بۆ دیاریکردنی زەويەکان، تاوەکو ئێستا چەندین نوسراومان کردوە بۆ تەواوکردنی، بەڵام هەر بە نیوەوناچڵی ماوەتەوە.
* شاری پیشەسازی گەرمیان
پرۆژەی شاریی پیشەسازی گەرمیان روبەرەکەی ٢٢٠٠ دۆنمە بۆ کارگەی گەورە و مامناوەند و بچوک دیزاین کراوە ده‌كه‌وێته ده‌شتاییه‌كانی نێوان هه‌رسێ گوندی (گرده‌گۆزینە)ی سەر بە کەلار و (دێبنه)ى سەر بە ناحیەی رزگاری/کەلار و (شێخله‌نگه‌ر)ى سەر بە ناحیەی کۆکس/ کفری. کارەکانی سەر بە بەڕێوبەرایەتی وەبەرهێنانی گەرمیانە.
هونەر مەحمود، ئەوە دەخاتەڕو کە چاوەڕوان کۆمپانیایەک بێتە سەرخەت بۆ گرتنەئەستۆی دروستکردنی نەخشەکەی و دواتر فرۆشتنەوەی بەو کەسانەی کە دوای پرۆژەی تێدا دەکەن.
وەبەرهێنانی گەرمیان بانگەوازی نەکردوە بۆ ئەوەی وەبەرهێن یان کۆمپانیا بێت بۆ دروستکردنی نەخشەکەی و دەڵێت: ئەگەر بیانەوێت خۆیان دێن، چونکە بودجەیەکی خەیاڵی ئەوێت بۆ دیزاینەکەی، تەنها دو پرۆژەی دیکەی هاوشێوەی هەیە لە کوردستان و پرۆژەیەکی دەگمەنە.
ئەم پرۆژەیە لە ساڵی ٢٠١٨ بڕیاری دروستکردنی دەرچوە بۆ ماوەی دو ساڵ، بەڵام دوای تێپەڕبونی ٣ ساڵ بەسەر بڕیارەکەدا تاوەکو ئێستا دەست بە دروستکردنی نەکراوە.
کاتی خستە موزایدەی زەویەکانی دیارنیە، ئەمەش بە قسەی جەلال شێخ نوری، سەرپەرشیاری ئیدارەی گەرمیان.
وتى: بەهۆی قەیرانی داراییەوە ئەم پرۆژەیە دواکەوت، لە ئێستادا دەرگا کراوەیە بەڕوی سەرمایەداران بۆ ئەوەی پرۆپۆزەڵی خۆیان پێشکەش بکەن بۆ دروستکردنی ئەو نەخشەیەی بۆی دانراوە کە تەنها خزمەتگوزاریە سەرەتایەکانی سەرو ١٠٠ ملیۆن دۆلاری تێچوەکەیەتی، هەربۆیە کاتێکی دیاریکراو نیە بۆ تەواوبونی تا ئەو کاتەی وەبەرهێنەرێک پرۆژەکە دەگرێتە دەست.
2. ئەو کارگە پیشەسازیانەی لە ناوچەکەن
ئاماری کارگە پیشەسازیەکان لە ئیدارەی گەرمیان ناڕونە ئەوەی هەیە داتایی جیاوازە ئامارێکی وردی لە بەڕێوبەرایتیەکانی سنورەکەنیە، بەڵام دوای وەرگرتنی نیزکەی ٧ فەرمانگەو بەڕێوبەرایەتی پەیوەندی دار ئامارێکی دیاریکراو لێرەدا دەخەینەڕو.
ئیدارەی گەرمیان ئەو داتایانەی لە بەردەستیدایە بە نزیکەیە وەک عەباس ئەنوەر، وتەبێژی ئیدارەی گەرمیان لە بارەیەوە دەڵێت: سەروی ١٠٠ کارگەی گەورە و مامناوەند و بچوک هەیە لەم سنورە لەگەڵ ئەوەشدا جۆری کارگەکان جیاوازن، خۆی دەبینێتەوە لە کارگەی: بلۆک، پلاستیک، شیرەمەنی، غازی ماڵان، ئاوی کانزایی.... چەندینی تر.
ئەمە لە کاتێکدایە بە پێی کۆکراوەی ئەو داتایانەی دەست یەکەی چاودێری کەوتوە، نزیکەی ١٦٠ کارگە هەیە.
کارگەکانی تایبەت بە سامانە سروشتیەکان ژمارەیان ٥١ کارگەیە ئەم کارگانە بە پێی ئەو سامانە سروشتیەی لە نەخشەی جیۆلۆجی گەرمیان هەیە زۆربچوکن لەگەڵ ئەوانەشدا بە شێوازی کۆن کاردەکەن.
یادگار فەتاح، بەڕێوبەری نەوت و کانزاکانی گەرمیان دەڵێت: ئەوانەی لەم کارگانە کاردەکەن سەرمایەدار نین، هەربۆیە کارگەی گەورەی پیشەسازیمان نیە.
بە وتەی یادگار فەتاح، بە دەر لە کارگەکانی غاز ژمارەی ئەوکەسانەی کە کاردەکەن لە سەرجەم کارگەکان دەگۆڕێت لە نێوان ١٠ کەس یان کەمتر یان زیاتر وەک و شۆفێر و کارمەند و کرێکار کار دەکەن کە بەنزیکەی دەکاتە ٥٠٠ کەس.
کارگە کشتوکاڵیەکان ژمارەیان ١٦ کارگەیە بە قەبارەی جیاواز
نەبونی ئامار و داتا
لە گەرمیان بەڕێوبەرایەتیەکی تایبەت بە ئامار هەیە، بەڵام بەرچاوڕونی نەداوە تابزانرێت لە گەرمیان ئاستی پیشەسازی لە چ قۆناغێکدایە و بڕی داتای هاوردەکراو بۆ ئەم ناوچەیە چەندە و ساڵانە چەند کاڵا و خۆراک و شمەک لە بازاڕەکانی گەرمیان ساخ دەبنەوە یاخود بڕی بەرهەمە پیشەسازی لەم ناوچەیە چەندە؟
شادیە حسێن، نه‌بونى ئامار بە گرفتێکی گەورە دەبینێت و دەڵێت: «نەبونی ئامارێکی واقعی بۆ بڕی بەکارهێنانی دانیشتوانی هەرێم لە بەروبومە کشتوکاڵی و ئاژەڵیەکان و بڕی بەرهەمهێنانی بەروبومە کشتوکاڵیەکان لە ناو هەرێم بۆ مەبەستی بەرچاورونی وەبەرهێنەر و بەراورد کردنی بە بڕی هاوردەی دەرەوە، گرفتە لەبەردەم ئەم کەرتە».
دواین ئامارەکانی کارگە ماناوەندو گەورەکانی پیشەسازی لە گەرمیان بە بپێی داتاکانی بەڕێوبەرایەتی ئاماری گەرمیان تاوەکو ساڵی ٢٠١٩ ژمارەی کارگەکان (٤٢) کارگە یە ، ئەمە لە کاتێکدایە ئامارەکان لە بەڕێوبەرایەتی گەشەپێدانی پیشەسازی سلێمانی کە بەشێکی تایبەتە بە مۆڵەتدان بە کارگەکانی گەرمیان ئامارەکانیان جیاوازە وەک لە خشتەیەدا بەدی دەکرێت.
* کارگە پیشەسازیەکانی ناو قەزاکان
لەناو شاری کەلار ٨٩ کارگەی مامناوەند و بچوک هەیە، بەمشێوەیە: لە ناوچەی پیشەسازی کەلار ٦٥ کارگە لەگەڵ ٩ کارگەی دیکە کە لە فراوانکردنی ناوچەی پیشەسازی دەست بە دانانیان کراوە، هاوکات ١٥ کارگەی دروستکردنی بلۆکیش لەسەر روباری سیراون هەیە کە لەلایەن خانوبەرەی میریەوە مۆڵەتی کاریان پێدراوە.
ئەکرەم ساڵح، سەرۆکی شارەوانی کەلار، باس لە جۆربەجۆری کارگەکان دەکات لە ناوچەی پیشەسازی کەلار کە خۆی دەبینێتەوە لە: ١٨ کارگەی بلۆک، ٧ کارگەی کۆنکرێتی ئامادەکراومان، ٥کارگەی مەوادی پلاستیک و نایلۆن، ٢ کارگەی چپس، ٢ کارگەی شیرەمەنی، ١ کارگەی بیپسی، ١ کارگەی دروستکردنی چکلێت، لەگەڵ چەند جۆرێکی دیکەی کارگەی خۆراک و شمەک.
سەرمایەی ئەم کارگانە دیار نیە، سەرۆکی شارەوانی دەڵێت: رەنگە کارگەمان هەبێت ٥٠٠ ملیۆن دیناری تێچوبێت کارگەشمان هەیە ٢ بۆ ٣ ملیۆن دیناری پێویستە بوە، بۆیە ژمارەی کارمەندەکانیشیان دەگۆڕێت لە ٤ کارمەندەوە دەستپیدەکات تاوەکو ٦٠٠ کارمەند.
بەڵام، سەرۆکی شارەوانی کفری دەڵێت : ئێمە لەناو شارەوانی کفری کارگەیەکی ئەوتۆمان نیە کە جێگەی باسبێت.
بە نزیکەی سەرمایەی٢٠٠ ملیۆن دۆلار و ٣ هەزار هەلی کار، ٤ پرۆژەی پیشەسازی لە گەرمیان دەست بە دروستکردنیان دەکرێت.
لەم ٤ کارگەیە یەکیان دەستبەکار بوە و ئەوانی دیکە لە قۆناغی دەست بەکار بوندان.
هونەر مەحمود، بەڕێوبەری وەبەرهێنانی گەرمیان، زیاتر لەبارەیەوە وتی: کارگەی بۆنزا و بیئاڕتۆنەکە دەستبەکاربونیان بۆکراوە، کارگەی خشتەکە رەزامەندی سەرەتای هەیە، بەڵام کارگەی جبسنەکە لە قۆناغی سەرەتا دایە.
بە قسەی بەڕێوبەری وەبەرهێنانی گەرمیان، خواست لەسەر پڕۆژەی پیشەسازی کارگە کەمە و دەڵێت: ئەو داواکاریانەی هەیە لە جێگەی تموحی ئێمە و ناوچەکەش نیە، چونکە هەڵکەوتەکەی زۆر ستراتیژیە بۆ کۆی سێکتەرەکان لە نێویشیاندا پیشەسازی.
لە ئێستادا (١٠٥٠) پرۆژەی جۆراوجۆر هەیە لە دەستەی وەبەرهێنان کە سەرمایەداران دەتوانن ئەنجامی بدەن چ لە گەرمیان بێت یان هەرناوچەیەکی دیکەی کوردستان، بەڕێوەبەری وەبەرهێنانی گەرمیانیش دەڵێت: لەگەڵ ئەوەشدا وەبەرهێن ئازادە خۆی بیرۆکە و پرۆژەی پیشەسازی نوێی هەبێت.
بۆ سەرجەم پڕۆژەکانی وەبەرهێنان بڕە سەرمایەکی زۆری ئەوێت، بەڵام هەندێک جار بەهۆی کەمی پڕۆژە لە شارێک بڕی پارەکە کەمدەکرێتەوە.
بۆ گەرمیان هونەر مەحمود، دەڵێت: پڕۆژەکانی ئێمە دەبێت وەبەرهێن سەروی ٢ ملیۆن دۆلار سەرمایەی هەبێت.
دوەم: گرفتەکانی بەردەم کەرتی پیشەسازی لە گەرمیان
١. داواکردنی پشک و هاوبەشی کردن لەلایەن حزب و بەرپرسانەوە
* نوێنەری ژوری پیشەسازی و بازرگانی لە گەرمیان: سەداسەد دوای پشک لە سەرمایەداران دەکرێت
لە بارەی داواکردنی پشک لە سەرمایەداران یان بەرتیل ئەحمەدی حاجی فاتم، ئەندامی ئەنجومەنی کارگێڕی ژوری پیشەسازی و بازرگانی سلێمانی و نوێنەری گەرمیان دەڵێت: «گوناحە بڵێین ٩٩٪، بەڵکو ١٠٠٪ داوای پشک لە سەرمایەداران کراوە بۆ نمونە دەتەوێت پڕۆژەیەک دروست بکەیت دەبێت بەشێکی بدەیت بە ئۆرگانێکی حزبی یان بەرپرسێک ئەمە خەڵکی بێزارکردوە، بەڵام ئاگەدارنیم بەم گۆڕانکاریانەی کە لەناو یەکێتی کراوە ئەم کۆتای پێهێنابێت».
لە بارەی چۆنیەتی داواکردنی پشک بۆ حزب لە کاتێکدا مامەڵەکان دەچنە دەزگا حکومیەکان، نوێنەرەکەی ژوری بازرگانی وتی: هیچ کاتێک راستەوخۆ داوای پشک نەکراوە کەسیش نەهاتوە بەر دەرگای سەرمایەدار بگرێت ئەوە راست نیە بەو شێوەیە، بەڵکو ئەمە لە کاتێکدایە تۆ داوای زەویەک دەکەیت لە شوێنێکی زۆرباش نایدەن پێت ئەیدەن بە کەسێک کە ژێربەژێر رێکدەکەون بەشی ئەوەش دەدەن کە پردی پەیوەندیە لە نێوانیان، ئەمە بە قسەی ئەو کەسانەن کە لەبواری وەبەرهێنان ئیش دەکەن، بە نمونە خۆم تائێستا هیچ کەسێک داوای پشکی لێنەکردوم یان وتبێتی تۆ ئەو پڕۆژەیە ئەکەیت ئەبێت شتێک بدەی بەمن.
* بەهۆی ئەوەی ئامادەنەبوم پشکیان پێبدەم چوار ساڵ پرۆژەکەم دواخرا
خاوەنی یەکێک لە پرۆژە وەبەرهێنەرەکانی پیشەسازی لە گەرمیان ئاشکرای دەکات بەهۆی داواکردنی پشک و هاوبەشی لە کارەکەیدا بۆ ماوەی چوار ساڵ مۆڵەتی پرۆژەکەیان لە بەڕێوبەرایەتیەکی گەرمیان راگرتوە.
سۆران سابر، خاوه‌نى كارگه‌ى كۆنكریت و بلۆكى پۆنزا لەکەلار دەڵێت: کارەکەیان زۆر لەسەر قورس دەکردین و ماوەی چوار ساڵی پێچو تا وەکو مۆڵەتی کارگەکەیان پێداین، لەم ئیشە چەند بەرپرسێک داوايی شەریکیان لێکردین و بەڵام رازی نەبوین، ئەوەش هۆکارەکەی بو، بەڕێوبەری ئەو دەزگایە راستەوخۆ پێی نەوتین بەڵکو بە ناڕاستەوخۆ و بە ئەنقەست کارەکەی وەستاندین بۆ ئەو هەمو ساڵە، ئێستاش بۆ فراوانكردنەکەشی دوای ساڵێک هێشتا رەزامەندی تەواوی لەسەر نەدراوە.
ناوی ئەو بەڕێوبەرە و بەڕێوبەرایەتیەکە لەبەر خواستی ئەم وەبەرهێنەرە ناخەینەڕو، چونکە وەکخۆی وتی: ئەگەر هەیە کاریگەری لەسەر کارەکەیان دروستبکات.
«چەند پڕۆژەمان هەبوە داوای پشکمان لێکراوە لەبەر ئەوە نەمان کردوە، چونکە ئەم ئیشە گەورانە بەیەک کەس ناکرێت، ئێمە خۆمان چەند شەریکێکین هەریەکەمان و هاوبەشی دیکەمان هەیە، ئەگەر ئێمە نیوەی بدەین بە بەرپرسەکان چی بۆخۆمان ئەمێنێتەوە». سۆران سابر، وا دەڵێت.
دەشڵێت: بەرپرسە حکومیەکان خۆیان راستەوخۆ داوای پشک یان هاوبەشیکردنت لێناکەن، بەڵکو کارەکەت دوادەخەن لەڕێی کەسی ترەوە بە ناڕاستەوخۆ پێشنیاری ئەوەت بۆ دەکەن.
کارگەی خشتی سور لە کەلار، داواکردنی مۆڵەتەکەی لە مانگی ٢ی ساڵی ٢٠١٦ بوە، لە مانگی ٩ی ساڵی ٢٠٢٠ مۆڵەتی پێدراوە، لەو مانگەوە تا ئێستا داوای مۆڵەتیانکردوە بۆ زیادکردنی سێ دۆنم تا ئێستا مۆڵەتەکەی نەگەڕاوەتەوە.
ئەم دواخستنەی لە کاتێکدایە هونەر مەحمود، کە نزیکەی ٨ مانگە وەک بەڕێوبەری وەبەرهێنانی گەرمیان دەستبەکاربوە دەڵێت: هەر پڕۆژەیەکی وەبەرهێنان (٨ بۆ ١١) مانگی پێویستە بۆ ئەوەی رێکارەکانی مۆڵەتپێدانی بۆ بکرێت، ئەمەش بە هۆی وەرگرتنی رەزامەندبونی لایەنە پەیوەندیدارەکانی دیکە.
* بەڕێوبەری وەبەرهێنانی گەرمیان: لەسەردواکردنی پشک هیچ سەرمایەدارێک سکاڵای نەکردوە
بەڕێوبەری وەبەرهێنانی گەرمیان رەتی دەکاتەوە داوای پشک کرابێت و دەڵێت بۆ ئەو کەسەی داوای لێکراوە بێدەنگەو قسە ناکات؟!
«نازانم بۆ خەڵک داوای پشکیان لێکردوە بۆ قبوڵی ئەکا یان داوای پشکیان لێکردوە بۆ ناڵێ فڵان کەسە، بەتەحەداوە دەڵێم خەڵکێک هەیە خۆی کەسی تر دەهێنێت بۆ تەکلیف ئەسڵەن ئەوەی وابکات پێی دەڵێم بەوهۆیەوە کارەکەت دوائەخەم بۆ ئەوەی ئەمە دوبارە نەکاتەوە، وەکو دواکاردنی پشکیش شتی وانیە و نەم بینیوە». ئەمە قسەکانی هونەر مەحمود، بەڕێوبەری وەبەرهێنانی گەرمیانە.
هەروەک سەرۆکی شارەوانی کەلار، دەپرسێت بۆچی ئەمە بە بەڵگە ناسەلمێنن؟ دەڵێت: «من پێنج ساڵ و نیوە لێرە سەرۆکی شارەوانیم تائێستا یەک کارگەی پیشەسازی لە رێگەی حزبەوە نەهاتوە».
سەبارەت بەوەی بۆچی سەرمایەداران لە هەمبەر ئەم کارەدا بێدەنگن؟ ئەحمەدی حاجی فاتم ئاماژەبەوەدەکات کەسێک کاتێک ئەمەی روبەڕو دەبێتەوە سودی ئابوریی «جدوى الأقتصادية» خۆی هەیە کە دەبینێت کاتێک پشکەکانیش دەدات ئەم قازانج دەکات هیچ قسەیەک ناکەن و بێدەنگن، چونکە دڵنیان لە پڕۆژەکە قازانج دەکەن، ئیتر بۆچی قسە دەکەن، هەرگیز هیچ ناڵێن و گوێی خۆیانی لێکەڕ ئەکەن نابنە پشتیوانی وەبەرهێنەرانی دیکە بۆ کۆتاییهێنان بەم کردوە“.
دەشڵێت ئەوەندەی من ئاگەداربم ئەم جۆرە مامەڵەیە پێش ئەوەی لە گەرمیان بێت لە شوێنەکانیتریش هەبوە ئەمە دیاردەیەکی تازەیە لەم سنورە.
* ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بۆ داواکردنی پشک لە سەرمایەدار کەسی داوەتە دادگا؟
ئەنجومەنی پارێزگا دەسەڵاتی هەیە بۆ بەدواداچون بۆ هەرپرسێکی هاوشێوە، بۆ ئەم پرسە و لەسەر داواکردنی پشک و بەرتیل بە وتەی سەرۆکی پیشەسازی و وزە لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی هیچ بەرپرسێکی حزبی یان بەڕێوبەر و فەرمانبەرێکی حکومی نەدراوەتە دادگا.
کەریم عەلی، دەڵێت: بەڵی ئێمە دەبیستین کە داوای پشک دەکرێت، بەڵام هیچ سەرمایەدارێک یان وەبەرهێنێک نەهاتوە بە بەڵگە بیخاتەبەردەستمان بۆ ئەوەی کاری لەسەربکەین، بۆ ئەم دۆسیانە دەبێت شایەت و بەڵگە هەبن بۆیە هەمو سەرمایەدار و وەبەرهێنەران دڵنیادەکەمەوە هەرکەسێک تێوەبگلێت لە داوای پشک و بەرتیل ئەگەر بێنەلامان ئێمە لە دادگا سکاڵا تۆماردەکەین و ئەوان تەنها دەتوانن بە نهێنی لە دادگا شایەتی بدەن خۆمان دۆسیەکە دەگرینە دەست ئەگەر کەسەکە باڵاترین دەسەڵاتیشی هەبو، چونکە تاوەکو چەند بەرپرسێک سزانەدرێن ئەمە کۆتایی دێت.
ئەو زیاتر وتی: نەوەک تەنها ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، بەڵکو ئەندامانی پەرلەمان و بەرپرسانی حکومیش دەبێت پێکەوە بەگژ ئەم کێشەیە بچنەوە، چونکە بابەتێکی گەندەڵی و نائەخلاقیە.
* سەرپەرشتیاری ئیدارەی گەرمیان : داوای پشک و بەرتیل و بیانوپێگرتن کۆتایی هاتوە
«بە سەرمایەداران دەڵێم داوای پشک و بەرتیل و بیانوپیگرتن کۆتایی هاتوە». ئەمە قسەی سەرپەرشتیاری ئیدارەی گەرمیانە.
جەلال شێخ نوری، باس لەوەدەکات پرۆژەی پیشەسازی و کارگە پرۆژەی ستراتیژین ناکرێت رێگە بە دەستێوەردان بکرێت، دەشڵێت: نەخشەرێگایەکامان داناوە لە ئاستی ئیدارەی گەرمیان، لیژنەی تایبەتمان پێکهێناوە بۆ ئەوەی کۆمەڵێک گەندەڵی و کاری نایاسایی هەبو لەبوارەکە کۆتایی پێبهێنین، لەوانە: ئەو دەڵاڵەیەی لە نێوان سەرمایەدار و بەرپرسی حکومیدا دەکرا بۆ پێدانی زەوی نایاب بنبڕبکەین ئێستا بە ئاشکرا زەویەکان دەیخەیە زیادکردنی ئاشکراوە، دورکەوتنەوە لە رۆتینی ئیداری، رێگەگرتن لەوانەی بیانو بە وەبەرهێن دەگرن، شەفافیەت و پەیڕەوکردنی یاساو رێساکانی بوارەکە.
ئەوەش دەبەستێتەوە بەوەی کە تەنها لە ساڵی ٢٠٢١ مۆڵەت دراوە بە چوار پرۆژەی گەورەی وەبەرهێنانی پیشەسازی کە پێشتر پرۆژەی هاوشێوەیان نەبوە، دەڵێت: لە ماوەی رابردو کۆبونەوەی تایبەتمان بەمە رێکخستن لە ئیدارەی گەرمیان، بە راشکاوی بە هەمو لایەنە پەیوەندیدارەکانمان وت پێویستە ئەو رۆحیەتە گەرموگوڕەی سەرمایەدار و وەبەرهێنەران هەیانە لەم ناوچەیە بۆ دروستکردنی کارگەی جۆربەجۆر هانیان بدەین و پشتگیریان بکەین.
بەڵام ئاماژەی بە سزادانی هیچ کەس و لایەنێک نەکرد کە تۆمەتباربن بەوەی لە رابردودا رێگربوبن لە پێشکەوتنی کەرتی پیشەسازی یان بەشێک بن لە گەندەڵی و داواکردنی پشک و بەرتیل و بەربەست دروستکردن.
2. کێشە و رۆتینە ئیدارییەکان
* بەرتیل دان یان ناسین بۆ ئەوەی کارەکەت راییبکرێت
وەبەرهێنەران نیگەرانن لەوەی فەرمانبەرانی حکومی کارەکانیان دوادەخەن بەشێوەیەک هەندێکیان ناچار دەکرێن بەرتیل بدەن، لەگەڵ ئەوەشدا هەندێکجار ناسین رۆڵی هەیە بەوەی کارەکە زوتر رايى بکرێت، ئەندامێکی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دەڵێت: بەبەڵگەوە لامانە چۆن جیاوازی دەکرێت لە پێدانی زەوی.
سۆران سابر، خاوه‌نى كارگه‌ى كۆنكریت و بلۆكى پۆنزا ئەمە ئاشکرا دەکات و دەڵێت: «نەوەک تەنها لە گەرمیان، نوسراوەکانمان کە دەچێتە هەولێر بە چەند مانگ وەڵام نادرێینەوە، بەشێوەیەک ناچارمان دەکەن خەڵک بنێرین بە واستە کە خەڵكێک بناسێت لەو وەزارەتە بۆ ئەوەی ئەو کارەمان بۆ بکات چ وەزارەتی کشتوکاڵ بێت یان دەستەی وەبەرهێنان، بەشێوەیەک پارەمانداوە بە خەڵکیتر بۆ ئەوەی ئیشەکەمان بۆ بکرێت». جەختیش دەکاتەوە بەشی زۆری دواخستنی ئیشەکانیان بۆ ئەوەبوە کە پارە بدەین.
ئەمە قسەی خاوەن کارگەکانی دیکەشە کە رۆتیناتی ئیداری کاریگەری کردوەتە سەرکارەکانیان وەک خاوەنی کارگەی خاوێن فریش و خاوەنی کارگەی رۆنی سروشتی زەیتون دەڵێن: کاریگەری خراپی کردوەتە سەر کارەکانمان، لێرە سیستەمی بازرگانیمان نیە یان ئەگەر بەشێوازی ئەلیکترۆنی بوایە باشتر دەبو.
سەرۆکی شارەوانی کەلار، دەوامکردنی تەناوب بە هۆکاری دواکەوتنی کارەکان دەزانێت، بەڵام ئەو دەڵێت: تا هەفتەیەک عوزر هەیە بۆ دواکەوتنی کاری کەسێک، بەڵام لەوە زیاتر ئەو کەسە دەتوانێت لە رێگەی نوسراوێکەوە بەڕیوبەری ئەو فەرمانگەیە ئاگەداربکاتەوە لە دواخستنی کارەکەی بە ئەنقەست، بەڵام هەندێکجار کارەکە نایاسایە و رەفز دەکرێت ئەو کەسە هەر دەیەوێت بە زۆر بۆی بکرێت.
ئەمە لە کاتێکدایە خالد فایەق، خاوەنی کارگەی سابونی قەڵا دەڵێت: لایەنە ئیداریەکانی گەرمیان هاوکاری تەواوم بون بۆ کارەکە ئەمەش رەنگە پەیوەندی هەبێت بە ناسینی خۆمەوە رەنگە بۆ کەسێکیتر جیاوازبێت.
لە بارەی جیاوازی مامەڵەکردن، ئەندامێکی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی رایدەگەیەنێت بەڵگەیان لایە.
کەریم عەلی، سەرۆکی لیژنی سامانە سروشتیەکان و پیشەسازی لە پارێزگای سلێمانی وتی: زەوی بۆ کۆگای بازرگانی و پیشەسازی تەرخانکراوە لە ناحیەی گردەگۆزینە ئەوەی سەیرە تێیدا ٨٠ کەس کە ناسراون و کەسوکاریان بەرپرسە بێ کێشە مامەڵەی زەویەکانیان بۆ کراوە، لە بەرامبەردا ٥ کەس هەیە کە زەویەکەیان دەکەوێتە ناو بەینی زەوی ئەو ٨٠ کەسەوە مامەڵەکانیان رەتکراوەتەوە وتراوە زەویەکانی ئێوە دەکەوێتە ناو محەڕەماتی شارەوانیەوە!».
* نەبونی فەرمانگەی پیشەسازی لە گەرمیان
لە گەرمیان هیچ بەڕێوبەرایەتى و فەرمانگەیەکی تایبەت بە گەشەپێدانی پیشەسازی و بازرگانی نیە، بەڕێوبەری پیشەسازی سلێمانیش دەڵێت: داواکاری کارگە و پیشەسازی لەگەرمیان زۆرنیە و ئێمە دەتوانین رایبکەین، سەرپەرشتیاری ئیدارەی گەرمیانیش بە پێویستی دەزانێت هەبێت.
سەرمایەداران باس لەوەدەکەن بەشی زۆری کارەکانی مۆڵەتپێدان بۆ وەگڕخستنی پیشەسازی دەکەوێتە هەولێر و سلێمانی، لەوێ کارئاسانیان بۆ ناکرێت کارەکانیان دوادەخەن بۆ چەندین مانگ، زۆربەیجار خۆیان ئیشی بەریدەکەی دەکەن.
بەرزان عومەر، خاوەنی کارگەی خاوێن فرێش بۆ مریشک، باسی لەمەکرد و وتی: ئێمە گرفتی ئەوەشمان هەیە بۆ هەمو مۆڵەتپێدان یان چەندین کاری دیکە دەبێت بچینە سلێمانی.
هەروەک خاوەنی کارگەی رۆنی سروشتی دەڵێت: تەنانەت لیژنەی تەندروستی بازرگانی لە سلێمانیەوە دێنە ئێرە بۆ چاودێریکردنمان.
تا ئێستا لە گەرمیان مۆڵەتی گەشەپێدانی پیشەسازی نیە و ئەو کەسانەی کە کارگە دادەنێن دەبێت بچنە سلێمانی.
محەمەد جەبار، بەڕێوبەری گەشەپێدانی پیشەسازی سلێمانی ئاماژەبەوەدەکات ئەوەی دەیکەن بۆ گەرمیان ئەرکی مۆڵەتپێدان و چاودێری کوالێتی کاڵا و شمەکی کارگە پیشەسازیە مامناوەندەکانە، کاتەکەشی بەگشتی لە سلێمانی هەفتەیەکی پێدەچێت، بەڵام دەبێت بینێرنە هەولێر و دواتر لەوێوە بگەڕێتەوە بۆلای ئەمان.
سەرپەرشتیاری ئیدارەی گەرمیان بە گرنگی دەزانێت بەڕێوبەرایەتی یان فەرمانگەیەکی پیشەسازی بۆ ئەم ئیدارەیە بکرێتەوە و دەڵێت: ئەوەی هەیە لێرە کەسێکە کە وەک نوێنەریان بۆ کارەکان پرسی یەکیتر دەکەین، بەڵام ئەمانە چالاک نین، زۆر گرنگە بونی بەڕێوبەرایەتی و فەرمانگەی تایبەت، ئەوەش قورسە بەهۆی پێویستی بینا و زەمینەسازی بە دامەزراندی فەرمانبەر کە لە ئێستادا حکومەت پلانی بۆ ئەوە نیە.
بەڕێوبەرەکەی گەشەپێدانی پیشەسازی سلێمانی، هۆکارى نەکردنەوەی فەرمانگەی تایبەتمەند لە گەرمیان گرێدایەوە بەوەی خواست لەسەر کارگە و پیشەسازی لە گەرمیان زۆر نیە، دەشڵێت: لەگەڵ ئەوەشدا کارەکان بەکردنەوەی بەشێک چارسەر نابێت، چونکە ئێمە چەندین بەشی تایبەتمەندمان هەیە، ئاسان نیە فەرمانگەیەک لەوێ بكەینەوە، چونکە تاقیگەو پسپۆڕی جیاوازی پیویستە.
* بێ دەسەڵاتی بەڕێوبەرایتیەکان رۆتینی زیادکردوە
به‌شێكى به‌رچاو به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كانى سنوره‌كه ده‌سه‌ڵاتیان دیارییكراوه، بۆیه ده‌بێت مامه‌ڵه‌كان له گه‌رمیانه‌وه بچنه سلێمانى و له‌وێشه‌وه بۆ هه‌ولێر، ئه‌مه‌ش هه‌م كات و هه‌م تێچونى زۆریشی ده‌وێت.
بەڕێوبەری وەبەرهێنانى گەرمیان دان به‌وه‌دا ده‌نێت كه ئه‌مه گرفتێكى زه‌قه، به‌ڵام وه‌كخۆی وتى: ئەنجومەنی وەزیران و ئەنجومەنی باڵای وەبەرهێنان رێککەوتون کە دەسەڵاتەکان شۆڕبکەنەوە بۆ بەڕێوبەرایەتیە گشتیەکان، ئەوکاتە لەبری ئەوەی دەستەی وەبەرهێنان بە ٢٠ رۆژ وەڵامی داواکاریەک بداتەوە، بە ٤٨ کاتژمێر هەڵسەنگاندن بۆ داواکاریەکە دەکەن.
دەشڵێت: ئەمە لە کاتێکدا دەکرێت کە دەسەڵات شۆڕبکرێتەوە بۆ بەڕێوبەرایتیەکانی دیکەش کە ژمارەیان ١٠ بۆ ١٢ دائیرەیە ئەوانیش پێویستە دەسەڵاتیان هەبێت ئەمەش رۆتین کەم دەکاتەوە.
كێشه‌ى مه‌ركه‌زیی بون له پرۆژه پیشه‌سازییه‌كان ئه‌وه‌یه كه بڕیاری كۆتایی لای وه‌زاره‌ته، له‌كاتێكدا ره‌نگه وه‌زاره‌ت به وردیی سودی ئه‌و پرۆژانه بۆ ده‌ڤه‌رێكى وه‌كو گه‌رمیان نه‌زانن كه دوره لێیانه‌وه.
بەڕێوبەری گشتی کشتوکاڵی گەرمیان نمونەی ئەوە دەهێنێتەوە کە چۆن پڕۆژەیەکی پیشەسازیان هەبوە کە وەزارەت ٢ جار رەفزی کردوەتەوە دواتر بەناچاری مۆڵەتی کاتی پێدەدەن بەبێ رەزامەنی وەزیر، بەڵام کاتێک وەزیر دێتە گەرمیان کارگەکە دەبینێت راستەوخۆ مۆڵەتی جێگیری بۆ دەردەکات، دەڵێت: بۆیە زۆرجار ئێمە لە ناوچەکەین دەزانین چی باشە.
شادیە حسێن، نەبونی سیاسەتی کشتوکاڵی لە هەرێمی کوردستان و نەبونی یاسای باش و جێبەجێکراو لە هەمو بوارەکانی کەرتی کشتوکاڵ بە روەکی و ئاژەڵیەوە لەگەڵ رۆتین و ناهەماهەنگی رێنمایەکان و بڕیارەکان بەرامبەر بە پەرەپێدانی کشتوکاڵ، بە گرفتێکی گەورەی بەردەم ئەم سێکتەرە دەزانێت.
3. قاچاغ وەک رێگرێک لە هەناردەکردنی بەرهەمی ناوخۆ بۆ پارێزگاکانی عێراق
هێنانی باری قاچاغ وایکردوە حکومەتی عێراق رێگری بکات لە چونی بەرهەمی خۆراکی کارگەکان بۆ پارێزگاکانی دیکەی عێراق، ئەمەش بۆتە هۆکارێک بۆ ئەوەی چەندین کارگە کارەکانیان بەرەو لاوازی بڕوات، بەشێوەیەک خاوەنی یەکێک لەو کارگانە باس لەوەدەکات رێژەی بەرهەمەکانی دابەزاندوە بۆ نیوە.
بەرزان عومەر، خاوەنی کارگەی خاوێن فرێش بۆ بەرهەم هێنانی مریشکی بەستو کە کارگەکەی مۆڵەتی هەردو حکومەتی هەرێم و ناوەندی هەیە، دەڵێت: لە ئێستادا حوکمەتی عێڕاق ناهێڵیت بەرهەمەکانی ئێمە داخلی شارەکانی ناوەڕاست و خواروی عێڕاق بێت، بە هۆکاری ئەوەی بەشێوەی قاچاخ مریشکی بەستوی تورکی و بەڕازیلی داخلی هەرێم دەکرێت و بە ناوی کۆمپانیای کوردیەوە هەناردەی شارەکانی عێڕاق کراوە، حوکمەتی عێڕاق بڕیاریداوە تاوەکو کۆتايی بەم قاچاخیە نەهێندرێت رێگەنادەن بەرهەمەکانی ئێرەش داخل ببێت.
ئاماژە بەوەدەکات بەهۆی نەچونی بەهەمەکانیان بۆ خواروی عێڕاق، لە ئێستادا ١٨ کارمەند بۆ ماوەی ٦ کاتژمێر رۆژانە کاردەکەن لە کارگەکەی و بەرهەمیان بۆ نیوە دابەزیوە، دەشڵێت: بەڵام ئەگەر بەرهەمەکانمان بچێت بۆ خواروی عێڕاق و ژمارەی کارمەندەکانمان دەبێت زیاد بکەین بۆ سەرو ٥٠ کارمەند، بەرهەمیش زیاد دەکەین بۆ ١٢ هەزار کیس مریشک لە ٨ کاتژمێری کارکردن دا.
لە بەرامبەردا شادیە حسێن، بەڕێوبەری گشتی کوشتوکاڵی گەرمیان دەڵێت: بۆ رێگری لە قاچاخ ئێمە هەوڵی خۆمانداوە، بۆ ئەم کارگەیەش ستیکەری تایبەت دروست دەکەین بۆ ئەوەی حوکمەتی عێراق دڵنیای هەبێت کە بەرهەمی ناوخۆی ئێرەیە.
4. نرخی خزمەتگوزاریەکان بوە بە گرفت لەبەردەم خاوەن کارگەکان
نیعمەت رەحیم، خاوەنی کارگەی رۆنی سروشتی زەیتون لە گەرمیان دەڵێت: ”زیاتر لە دوساڵ و نیوە دەستمان بەکارکردوە و لە هەوڵیشداین پەرەی زیاتری پێبدەین، بەڵام بەربەستی ئیداری و مادی رێگرە لە بەردەممان بەشێوەیەک ئەو پارەیەی کە بۆ کارەبا بۆمان هەژمار دەکرێت نرخەکەی خەیاڵیە بۆ هەر یەک وەحدە ١٥٠ دینارمان لەسەرمان هەژمار دەکرێت“.
ئەو ئەمە بە هۆکار دەزانێت بۆ ئەوەی نرخی رۆنی سروشتی لە بازاڕەکاندا گران بێت، دەشڵێت: هاوڵاتی ناتوانێت بە ئاسانی بیکڕێت و لەبری بەرهەمێکی سروشتی تەندروست رودەکاتە بەرهەمی وڵاتانی دیکە.
بەرزان عومەر، خاوەنی کارگەی خاوێن فرێش، باس لەوەدەکات: «هەمو خزمەتگوزارییەکان باشە کە دابینکراوە بۆ کارگەکەی، بەڵام ئەوەی دەبێتە هاوکار بۆ ئێمە هەڵگرتنی باجە لەسەر بەرهەمی ناوخۆ لەگەڵ کرێی کارەباش زۆرە و لێرە حکومەت هاوکاری کارگەکان نیە، بە نمونە لە کارگەکانی وڵاتانی دیکە ٥٠٪ سەرمایەی کارگەکە حکومەت بە قەرز دەیدات بە وەبەرهێنەر، ئێمە لێرە پارەیەکی زۆر دەدەین بە زەوی و ژینگەو رێگاوبانیش».
* گەرمیان ناوچەیەک لەسەر بلۆکی نەوتی و خاڵیە لە پیشە سازی پێترۆکیمیایی
تائێستا هیچ کارگەیەکی پیترۆکیمیای لە سنورەکەدا نیە، ئەگەرچی لە گەرمیان لە ئێستادا دو بلۆکی نەوتی دەرهێنانی نەوتی تێدا دەکرێت و رۆژانە نزیکەی ٣٥ هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمی هەیە.
یادگار فەتاح، بەڕێوبەری نەوت و کانزاکانی گەرمیان بونی ناوچەی پیشەسازی پیترۆکیمیایی نەوەک بۆ گەرمیان، بەڵکو دەڵێت بۆ تەواوی کوردستان گرنگیەکی تایبەتی هەیە.
بۆ کارگەی و پیشەسازی پیترۆکیمیایی دەبێت پاڵاوتگەی نەوتی خاو و گاز هەبێت لە سنورەکە کە تێیدا نیە، یادگار فەتاح، وتی: «ئەمە پێویستی بەوەیە لەلایەن ئەنجومەنی باڵای نەوت و غاز و وەزارەتی سامانە سروشتیەکانەوە مۆڵەتی پێبدرێت بە مەبەستی دابینکردنی مەوادە سەرەتاییەکانی، ئەگەر ئەم بڕیارە بدەن دەبێتە یەکێک لە پرۆژە زۆر ستراتیژیەکانی کوردستان».
ئەمە بۆ سامانە سروشتیەکەشی بەهەمان شێوەیە، بە پێی نەخشە جیۆلۆجیەکان گەرمیان زیاتر ناوچەکەی دەست دەدات بۆ کارگەی بەردی بیناسازی چیمەنتۆو خشتی سور و گەچ و لایمستۆن و خۆڵی سور و چەندین جۆری دیکەی مەوادی جوانکاری بیناسازی لەگەڵ چەندین مەوادی دیکەی سەرەتايی کە لێرە دەست دەکەوێت، چونکە سەرجەم جۆرەکانی بەردی نیشتو لێرە هەیە.
* سەدان هەزار تەن بەرهەمی ئاژەڵ و سەوزە بەبێ پیشەسازی
گەرمیان بە پێی داتاکانی کشتوکاڵ، ساڵانە سەدان هەزار تەن بەرهەمی کشتوکاڵی هەیە، لەگەڵ بەخێوکردنی زیاتر لە ١٣ ملیۆن سەر ئاژەڵ و پەلەوەر و ماسی، کەچی ئەم بەرهەمانە پیشەسازی نەبوەتە هۆی گەشەپێدانیان.
لێرەدا بەرهەمی گەنم وەردەگرین کە ساڵانە لە گەرمیان بەدەر لە ئەمساڵ زیاترە لە ١٥٠ هەزار تەنە، ئەمە لەکاتێکدایە حکومەتی عێڕاق بڕی ٣٥ هەزار تەن لە جوتیارانی ئەم ناوچەیە وەردەگرێت، بەهۆی نەبونی کارگەی پیشەسازی بۆ بەکارهێنانی وەک مەوادی سەرەتایی، گرفتی ساخبونەوەی بۆ جوتیاران دروستکردوە.
ئیسماعیل نەجم، بەڕێوبەری بەشی خزمەتگوزاری لە بەڕێوبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی گەرمیان ئاماژە بەوەدەکات کە ئەو بڕەی دەمێنێتەوە جوتیار گرفتی ساخبونەوەی هەیە بەهۆی نەبونی کارگەی پیشەسازی بۆ بەکارهێنانیان لە دروستکردنی خواردن، بەمەش جوتیاران بەرهەمەکانیان بەنرخێکی کەم لە بازاڕەکاندا دەفڕۆشنەوە، بۆچارەسەرکردنی دەکرێت کارگەی تایبەت بە دروستکردنی ئارد و رشتە و مەعکەرۆنی و پسکیت و.... دابمەزرێنرێت کە تائێستا نەکراوە.
* چاودێری بازرگانی گەرمیان داتای هەناردە و هاوردەی نیە
بەڕێوبەرایەتی چاودێری بازرگانی گەرمیان داتای لە بەردەست نیە بۆ ئەوەی دیاری بکات چەندێک کاڵا و شمەک و خۆراکی هاوردەکراو لە بازاڕەکاندا ساخدەکرێنەوە لەگەڵ ئەوەشدا داتای بەرهەمی ناوخۆشیان لەلا تۆمار نەکراوە.
حیکمەت ئەحمەد، بەڕێوبەری چاودێری بازرگانی گەرمیان بۆ ئەمە دەڵێت: ئێمە تەنها کاری چاودێری دەکەین، هیچ ئامارێکی هەناردە و هاوردەکردنمان نیە.
ئەمە لە کاتێکدایە بەشی زۆری خۆراک و کاڵا لە بازاڕەکانی گەرمیان هاوردەی هەردو وڵاتی ئێران و تورکیایە، لەگەڵ ئەوەشدا بەرهەمی وڵاتانی دیکەش لە بازاڕەکانی گەرمیاندا هەیە.
بۆ کوالێتی بەرهەمەکانی بازاڕ، حیکمەت ئەحمەد، جەخت دەکاتەوە «بەرهەمی خۆماڵی زۆر باشترە لە بەرهەمی دەرەوە، زۆرگرنگە پەرە بە بەرهەمی ناوخۆ بدەین، چونکە ئاگەدارین بەرهەمەکانیان چۆن دروست دەکرێت بەتایبەت بەرهەمە خۆراکیەکان“.
ئەمە لە کاتێکدایە ئەم بەرێوبەرایەتیە کاری چاودێری کارگە ناوخۆیەکانیشی جیانەکردوەتەوە ئەمە بە وتەی بەڕیوبەرەکەی کە دەڵێت: «ئێمە تایبەتمەندیمان نەداوە بە جیاکردنەوەی سەردانی کارگەکان تاوەکو ئەوەی بزانین لە ماوەی مانگێکدا یان ساڵێکدا سەردانی چەند کارگەمان کردوە و چەندیان لێپێرچینەوەمان کردوە لەگەڵیان، بەنمونە لە ماوەی مانگێکدا سەردانی ٦٠٠ شوێنمان کردوە ئەگەر هەیە دوانیان کارگە بێت».
* کەشفی جیلۆجی بۆ سامانە سروشتیەکانی ناوچەکانی گەرمیان نەکراوە
ئەوەی هەیە سروشتی ناوچەی گەرمیان تا ئێستا بە داتای وردی جیۆلۆجی کەشف بۆ مەوادەکانی نەکراوە، ئەگەر کەسێک بیەوێت دەست بە دانانی کارگەیەکی پیشەسازی بکات لە مەوادێکی سورشتی ئەم ناوچەیە دەبێت مۆڵەتی وەبەرهێنان وەربگرێت ئەوکات نەوت کانزاکان لەسەر تێچوی ئەو کۆمپانیایە کەشف بۆ ئەو شوێنە و مەوادەکەی دەکات کە بڕە پارەیەکی زۆری دەوێت، ئەمە لە کاتێکدایە بڕی تێچوی کەشفەکان پارەیەکی زۆری دەوێت، هەندێکجاریش دوای کەشفەکە دەردەکەوێت کە ئەو مەوادە نائابوریە.
ئابوری و نائابوری ٢ دەستەواژەی جیۆلۆجین کە بەکاردێت بۆ مادەیەک لە روبەرێکدا تاوەکو بزانرێت بۆ بازرگانی دەست دەدات یاخود نا، رەنگە ٢٠٠ ملیۆن دینار خەرج بکرێت تێیدا، بەڵام دواتر نا ئابوری بێت.
یادگار فەتاح، نمونه‌ى ئه‌وه‌ى هێنایه‌وه كه لە رابردودا لە سنوری گوندى ناساڵەح له كفری، لە روبەرێکدا كه‌شفییان بۆ ماده‌ى «بتیومین» كردوه کە خەڵکى وەکو خەڵوزی بەردین ناوی دێنن، له كه‌شفه‌كه‌دا ٦ بۆ ٧ ملیۆن دیناری خەرجکراوه، به‌ڵام دەرکەوت ئەو بڕەی لەو شوێنەداهەیە نا ئابوریە.
ئەو دەڵێت: لە ئێستادا حکومەت لە قەیران دایەو ناتوانێت مەسحی ئەو شوێنانە بکات، بەڵام لە ئێستادا ئێمە پڕۆپۆزڵمان هەیە هەر کۆمپانیایەک بێتە پێشەوە دەتوانین لەسەر خەرجی کۆمپانیاکە کەشفی مەوادەکەی بۆ بکەین، بەڵام ئەگەر ئامادە نەبو خەرجێکانی کەشفکردنەکە بگریتە ئەستۆ ناتوانین مۆڵەتی پێبدەین.
بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە کە روبەڕی سەرمایەداران دەبێتەوە، یادگار فەتاح وتی: لەگەڵ دەستبەکاربونی کابینەی نۆیەم چوار پڕۆپۆزەڵمان ئامادە کردوە ناردومانەتە وەزارەت بۆ چوار جۆر مەواد لە بوارەکانی بیناسازی و جوانکاری و خشتی سور لەگەڵ چەند مەوادێکیتر کە لە ئێستادا ناتوانین ئاشکرای بکەین تا ئەوکاتەی کەشفی تەواوەتی بۆ دەکرێت بۆ ئەمانەش نزیکەی ٥٠٠ ملیۆن دیناری پێویستە.
بۆ کارگەکانی تایبەت بە سامانە سروشتیەکان بە پێی جۆری کارگەکان دەسەڵات دراوە بەبەڕێوبەرایەتیەکەی گەرمیان بۆ مۆڵەتپێدان یادگار فەتاح دەڵێت: بۆ دانانی کارگەی پێشەسازی پێویستە لە رێگەی دەستەی وەبەرهێنانەوە داواکاری ئاڕاستەمان بکرێت، دواتر رەزامەندی گەشەپێدانی پیشەسازی و بەشی رەزامەندی کارگەکانی کەرتی تایبەتی پێویستە، پاش دانانی کارگەکان دەسەڵاتی چاودێری و جێبەجێکردنی دەکەوێتە لای ئێمە ساڵانە مۆڵەتی بۆ تازە دەکەینەوە، تەنها مۆڵەتی کانەکان لای ئێمەیە.
* نەبونی چالاکی کۆنفرانس و وۆرکشۆپ و دیداری پیشەسازیی
وەبەرهێنەرانی پیشەسازی نەبونی دیداری بازرگانی و کۆنفرانسی تایبەت بە بوارەکەیان بە گرفتێکی گەورەدەبین بۆ مانەوە و قەتیسبونی کێشەکانیان و بەرەوپێشنەچونی کاری پیشەسازی لە ناوچەکە، هەروەک ئاشنانەبونیان بە تەکنیکی نوێی کارکردن.
وەک بەرزان عومەر، ئاماژەی بۆ دەکات کە چەندین ساڵە لەم بوارەدا کاردەکات تا ئێستا هیچ وۆرکشۆپ و کۆنفڕانسێکی تایبەت بە پیشەسازی و بازرگانی لەم سنورە نەبوە کە تێیدا بەشداری بکات، دەڵێت: ”حکومەت تەنها بە قسە دەڵێت پاڵپشتی کەرتی تایبەتین هیچ کردارێکی لێنابینین“.
نەبونی رێکخراو ژوری تایبەت بە پیشەسازی، بۆشايی و کەلێنی بۆ ئەم کارە دروستکردوە.
خالد فایەق، خاوەنی کارگەی سابونی سروشتی قەڵا، ئەم پەیوەندیە بەگرنگ دەزانێت بۆ ئەوەی کارەکانی یەکتر بزانن و هەماهەنگی لە نێوانیان بێت، زیاتر وتی: بە شێوەیەکی دیکەش بازرگانان دەتوانن هاوکاربن بۆ بەرهەمی ناوخۆ ئەوەش بە بردنی بەرهەمەکان دەبێت بۆ ناوچەکانی خواروی عێڕاق، بەم شێوەیەش دەتوانین لە کارگەیەکی وەک ئەوەی ئێمە کە ئێستا چەند کەسێک کاری تێدادەکەن ئەوکات زیاد لە ٥٠ کارمەند کاری تێدابکەن بەمەش دەرفەتی زیاتری هەلی کاری تێدا دەڕەخسێت.
ئەمە قسەی بەرپرسانی حکومیشە، بەڵام کارەکە وەکخۆی ماوەتەوە.
ئیسماعیل نەجم، بەڕێوبەری بەشی خزمەتگوزاری لە کشتوکاڵی گەرمیان دەڵێت: دەبێت لە رێگەی وەبەرهێنان و ژوری بازرگانیەوە سیمینار و وۆرکشۆپ لەسەر ئەم پرسە بکرێت و بازرگانانیش بانگێشت بکرێن و شارەزا بکرێن بە تەکنیکە نوێیەکان یاخود لەڕێگەی پێشەنگاکانەوە بەرهەمەکانی ئەم ناوچەیان پێبناسێنرێت.
بۆ ناساندنی پرۆژەکانی وەبەرهێنان یان کۆکردنەوەی سەرمایەداران بۆ دەستخستنە سەر کێشەکان و دانانی پلان بۆ پرۆژەی گەورە و ستراتیژی، هونەر مەحمود، باس لەوەدەکات رێکاری تریان گرتۆتەبەر «قسەمان لەسەر ئەوەکردوە خەڵکی روبکاتە گەرمیان و لە دەرگای خەڵکمانیش داوە بەتەمای کاری دیکەشین بۆ ئەوە، بە گشتی گرنگە سەرمایەدار پێشچاوی رونبێت».
* نەبونی سیستەمی نوێی پیشەسازی لە کارگەکانی گەرمیان
بەشی زۆری کارگەکانی گەرمیان شێوازی کۆن بەکاردەهێنن یان کارگەی بچوکن و دەرفەتی کاریان کەمە و بەرهەمەکانیشیان خواستی ناوخۆ پڕناکاتەوە.
ئەمە بەشیوەیەکە نزیکی پەنجا کارگە تایبەت بە سامانە سروشتیەکان هەیە، بەڵام سەرجەمی ئەم کارگانە بە شێواز و سیستەمی کۆن کاردەکەن، بەمەش نەبونەتە کارگەی گەورەو ستراتیژی، یادگار فەتاح، ئەمە دەبەستێتەوە بەوەی ئەوانەی ئەم کارەیان کردوە سەرمایەدارنین و پێدانی مۆڵەت و رێنمایەکان شێوازی کۆنن و پێویستیان بە پێداچونەوەیە.
هەورەک کارگەکانی ناو سنوری شارەوانیەکانیش شێوازی کۆنی تێدایە. ئەکرەم ساڵح، هێمای بۆ ئەوەکرد ئێستا مەرجی نوێمان هەیە، ئەو کەسانەی دێن داواکاری پێشکەش دەکەن، چەند خاڵێک هەیە لێیان دەپرسن وەک بەرهەمت چیە؟ چەن سەرمایەی تیا خەرج ئەکەیت؟ چەن هەلی کار ئەڕەخسێنی؟ چ مەوادێک بەکاردەهێنین ناوخۆ یان دەرەوە؟ وەک سەرۆکی شارەوانی کەلار دەڵێت: گرنگترینیان ئەوەیە کە زۆرترین کەس بخاتە کارەوە و بەرهەمی ناوخۆش بەکاربهێنێت و شێوازێکی نوێی کارکردن پەیڕەوبکات.
* کارگە لەکارکەوتو و راگیراوەکان
لە بارەی ئەو کارگە چیمەنتۆیەیی کە بڕیاربو لە ناحیەی مەیدان دروستبکرێت دوای ٦ ساڵ لە رێکارە سەرەتاییەکانی، کەچی رێگری بۆ دروستکراوە و دەستبەکارنەکراوە تێیدا، بەڕێوبەری نەوت و کانزاکانی گەرمیان بە کارگەیەکی زۆرگرنگ و ستراتیژی دەزانێت، بەڕێوبەری وەبەرهێنانی گەرمیانش هەمان رای هەیە، بەڵام بۆچی دوای ٦ ساڵ رێگەی پێنادرێت کاربکات؟!
«هەمو رێکارەکانی تەواوبو، بەڵام لەپڕ راگیرا، لەو کاتەوە هیچ کارێکی تێدا نەکراوە بە هەندێک هۆکاری نەزانراو». ئەمە قسەکانی یادگار فەتاح، بەڕێوبەری نەوت و کانزاکانی گەرمیانە. ئەو جەختی لەوەکردوە داوایانکردوە رێگریەکانی بەردەمی لاببەن، بەڵام ئاشکرای نەکرد رێگریەکان یان هۆکارەکان چین بۆ وەستاندنی.
ئەم کارگەیە لە ساڵی ٢٠١٥ رەزامەندی کارکردنی وەرگرتوە، بە گوێرەی ئەو نوسراوانەی لە وەبەرهێنانی گەرمیانن.
هونەر مەحمود، باس لەوەدەکات سەرمایەی کارگەکە ١٥٠ ملیۆن دۆلارە و ئەوەندی ئاگەداربن بەهۆی قەیرانی داراییەوە وەبەرهێنەرەکەی کارەکانی وەستاندوە.
لە بارەی ئەوەی کە ئەم کارگەیە گرفتی بۆ دروستکراوە بەڕێوبەری وەبەرهێنانی گەرمیان دەڵێت: ئەمە پەیوەندی بەو لایەنانەوە هەیە کە دەبێت رەزامەندی دەرببڕن بۆ دەستبەکاربونی، رەنگە هۆکارێکیان هەبێت، بەڵام ئێمە بەگرنگی دەزانین دەست بەکاربێت.
ساڵانی پێش راپەڕین لە قەزای کفری کارگەیەکی گەورەی رستن و چنین هەبو کە حکومی بو، بەڵام ئێستا داخراوە.
سامان کەریم، لە بارەی ئەم کارگەیەوە وتی: دوای راپەڕین کارگەکە بەرەو لەناوچون چو، کارمەندەکانی دابەشکران بەسەر فەرمانگەکانی دیکە، چونکە ئەم کارگەیە گشتی بو لە ئێستادا بڕیارێک هەیە بدرێتە کەرتی تایبەت بۆ بە گڕخستنەوەی کە ئەمەش هەلی کار دەڕەخسێنێت.
سەرۆکی شارەوانی قەزای کفری باس لەوەدەکات هەوڵەکانیان دەستپێکردوە بۆ بەکارخستنەوەی ئەم کارگەیە
لەگەڵ ئەمانەشدا ٢٤ کارگە بەهۆی کارنەکردن تێیاندا لە تۆماری ساڵی (٢٠١٨بۆ ٢٠١٩) بەڕێوبەرایەتی ئاماری گەرمیاندا هاتوە کە داخراون.
* هەبونی بۆشایى لە نێوان حکومەتی خۆجێی و سەرمایەداران و چالاکوانانی کۆمەڵگەی مەدەنی
بە وتەی چالاکوان سامان کەریم، کەرتی حوکمی و کەرتی گشتی بۆشایەکی گەورە لە نێوانیاندایە لە بابەتی پیشەسازیدا و دەڵێت:”بەم هۆیەوە دەتوانین ئەو راستیە بخەینەڕو کە لاوازیەک هەیە لە ئیدارەدانیدا، بەتایبەت لە قەزای کفری“.
ئەو دڵنیایی دەدات کە ئاگەداری ئەوەیە کە وەبەرهێن هاتۆتە قەزاکە بۆ دانانی کارگەی چیمەنتۆ، بەڵام بە وتەی وەبەرهێنەکە نیەتێکی گەورەی پشتیوانی نەبوە بۆ کارەکەی، قسەمان لە گەڵ چەندین وەبەرهێن کە گفتوگۆمان کردوە وەڵامیان بۆ نەکردنی پڕۆژە ئەوە بوە کە لە ئیدارەی گەرمیان و لە ئیدارەی خۆجێیەکانی قەزاکە پشتیوانی نەکراون هانیان نەداون بۆ کارکردن.
لە ئێستادا تاڕادەیەک گۆڕاوە بە وتەی ئەو کە ئیدارەی گەرمیان پشتیوانی وەبەرهێنەرەکان دەکات بێنە کفری و کارگە دابنێن.
* له‌بری به‌رده‌ڵان زه‌وی كشتوكاڵی ده‌كرێته پیشه‌سازیی
”هەرشارەزایەکی بیانی بێتە گەرمیان بینێت زەوی کشتوکاڵی دەکرێت پیشەسازی بڕوادەکات کە نەزان ئیدارەی ئەو کارەی داوە بۆیە ناکرێت گەرمیان ئەو هەمو زەویە بەردەڵانەی هەبێت نایابترین زەوی کشتوکاڵی بکرێتە ناوچەی پیشەسازی وەک رزگاری یان هەرناوچەیەکی دیکە“. ئەمە قسەکانی (کەریم عەلی)ـه، لەسەر دابەشکاری زەویەکانی ئەم ناوچەیە.
لەبەرامبەردا سەرپەرشتیاری ئیدارەی گەرمیان هێما بۆ ئەوەدەکات ئیستا ئیدارەی گەرمیان روئیای گۆڕاوە بۆ ئەوی نەوەک تەنها کارگەکان، بەڵکو بۆ پرۆژەکانی دیکەش زەوی بەردەڵانی بۆبەکاربهێنن.
ئەمە لە کاتێکدایە لە سنوری ناحیەی رزگاری ئەو زەوەی دابینکراوە بکرێتە ناوچەی پیشەسازی، زەوی کشوکاڵیە.
لە وەڵامی ئەوەدا جەلال شێخ نوری وتی: ئەو زەویە پێش راپەڕین خراوەتە سەر موڵکی شارەوانی، بەڵام دوای ئەو کاتەش هەر جوتیاران کشتوکاڵیان تێداکردەوە، بۆیە زەویەکە موڵکی شارەوانیە نەوەک کشتوکاڵ.
سێیەم: سەرمایەدارانی گەرمیان لە کوێی هاوکێشەی پیشەسازیدان؟
* ژمارەی سەرمایەدار و بازرگانانی گەرمیان
نوێنەری ژوری بازرگانی سلێمانی ئەوە ئاشکرا دەکات لە گەرمیان بەشێکی ئەو کەسانەی کە داهاتێکی زۆریان هەیە پارەکانیان کۆدەکەنەوە و دیارنیە چەند سەرمایەدار لە ناوچەکە هەیە، هەروەک نەبونی ژوری بازرگانی و پیشەسازی لە گەرمیان وایکردوە ئامار و زانیاری لەسەر سەرمایەی ناوچەکە نەبێت.
ئەحمەدی حاجی فاتم، نوێنەری ژوری بازرگانی و پیشەسازی سلێمانی، ئەوەدەخاتەڕو و دەڵێت: لەبەر ئەوەی لە ژوری بازرگانی سلێمانی ناوچەکان جیاناکەنەوە نەتوانراوە داتایەکی ورد و تەواوی بازرگان و سەرمایەدارانی گەرمیان بزانین یان چەندێک خەڵکمان هەیە لە بواری پیشەسازی کاردەکات و گرنگیان داوە بە بەروبوم و بەرهەمی ناوخۆ.
لە ژوری بازرگانی سلێمانی بە وتەی ئەو، سەروی ٤ هەزار کەس لە گەرمیان ناسنامەی هەیە، دەشڵێت: بەڵام ئەمە مانای ئەوەنیە ئەم کەسانە کاری بازرگانی دەکەن یان سەرمایەیەکی زۆریان هەیە، لای ئێمە بۆ نمونە کەسێک دەیەوێت نوسینگەیەکی خانوبەرە یان مارکێتێک دابنات یان کۆمپانیایەک یان وەکیلی دابەشکردنی خۆراک، پێناسێکی ژوری بازرگانی پێدەدەین هەمو ئەمانە لای ئێمە بەبازرگان هەژمار دەکرێن.
نوێنەرەکەی ژوری بازرگانی باس لەوەشدەکات کەسی واهەیە لە کەلار خاوەنی ٥٥ پارچە زەویە زۆربەی زەویەکانیشی روکنن و هیچ پارچە زەویەکی لە ٢٠ دەفتەر «200 هەزار» دۆلار کەمترنیە، کەچی سەرمایەکەی ناخاتە گەڕ بۆ بەرهەمی ناوخۆ، بەمهۆیەوە دەرناکەوێت کە کێ سەرمایەدارە تەنها دەتوانین ئەوانە بناسینەوە کە شوێندەستیان دیارە لە شارەکە.
* پارەدارەکانی گەرمیان سەرمایەکەیان ناخەنە بواری پیشەسازیەوە
نوێنەرەکەی ژوری بازرگانی سلێمانی دەڵێت: سەرمایەدار دو جۆری هەیە، یەکێکیان ئەوەیە کە زۆر بە دڵسۆزی کاردەکات خاک و شاری خۆیان خۆشدەوێت حەزدەکەن سامانەکەیان لە وڵاتی خۆیان خەرجی بکەن، جۆری دوەمیان ئەوانەن کە ئەو سامانەی هەیانە نە خۆیان سودی لێئەبینن نە خەڵکیش تەنها لە هەوڵی ئەوەدان کە چۆن سەروەت و سامانێک کۆبکەنەوە سندوقەکانیان سەیری بکەن و چاوەڕێی داهاتی رۆژانەن نەوەک داهاتی درێژخایەن کە سەردانی هاوشێوەی ئەمە لە گەرمیانە.
بۆ چارەسەرکردنی ئەمە پێشنیار دەکات لە رێگەی هۆشیارکردنەوەوە حکومەت ئاسانکاری بکات لە روی پێدانی زەویی و دابینکردنی کارەبا و ئاسانکردنی مامەڵە لە فەرمانگە حوکمیەکان، چونکە بە وتەی خۆی: «سەرمایەدار هەیە نایەوێت توشی ئەو رۆتیناتەی فەرمانگەکان بێت و نایەوێت خۆی بخاتە ئەو کێشەو گرفتانەی کە بۆیان دروست دەکەن».
به‌شى دوه‌م: دەرئەنجام و راسپاردەکان
یه‌كه‌م: دەرئەنجامەکان
1. داتایه‌كى ورد و یه‌كلاكه‌ره‌وه نیه له‌باره‌ى ژماره‌ى كارگه و شوێنه پیشه‌سازییه‌كانى ئیداره‌ى گه‌رمیان، به‌ڵام به گشتى ژماره‌یان له‌نێوان 130-160 كارگه‌دایه، به‌شى زۆریشیان ده‌كه‌وێته سنورى قه‌زاى كه‌لاره‌وه. هه‌روه‌ك سه‌رمایه‌ى كارگه‌كانیش به گشتى ئاشكرا نییه.
2. پرۆژه‌ى پیشه‌سازیی گه‌وره و فراوان كه بتوانێت به‌رهه‌مى له‌ناوچه‌كانى دیكه‌ش ساغ بكاته‌وه، زۆر كه‌م و سنورداره، زۆرتر كارگه و شوێنه پیشه‌سازییه‌كان، به‌رهه‌میان سنوردار و ناوچه‌یین. هه‌روه‌ك سیسته‌مى كاركردنى زۆرینه‌ى ئه‌م كارگانه‌ش ته‌قلیدیی و كۆنن.
3. سه‌رمایه‌گوزار و وه‌به‌رهێنه‌رى سنوره‌كه له بوارى پیشه‌سازیی و بازرگانى دا به ژماره زۆرن كه خۆی له 4 هه‌زار كه‌س ده‌دات، به‌ڵام به فیعلیی زۆر كه‌من و كه‌میان له بوارى پیشه‌سازیی دا كارده‌كات. به‌مانایه‌كى تر، پاره‌دارانى سنوره‌كه كه‌مجار پاره‌كانیان بۆ پرۆژه‌ى پیشه‌سازیی خه‌رج ده‌كه‌ن كه داهاته‌كه‌ى گرنتی نه‌كراوه و ره‌نگه كاتیشی بوێت هه‌تا دێته قازانج.
4. وه‌ك خاوه‌نكاره‌كان باسی لێوه‌ده‌كه‌ن، زه‌مینه‌ى كارى پیشه‌سازیی له سنوره‌كه‌دا خراپه، چ له‌روى ئه‌وه‌ى ئاسانكاریی ناكرێت و رۆتین زۆره، چ له روى ساغكردنه‌وه‌ى به‌رهه‌مه‌كانیان به‌هۆی بونى كێبڕكێ له‌گه‌ڵ به‌رهه‌مى ده‌ره‌وه كه هه‌رزانتر ده‌كه‌وێت، چ به‌هۆی قاچاخچێتى و كارى نایاسایی كه واده‌كات ئه‌وان باجه‌كه‌ى بده‌ن.
5. روتینێكى زۆرى حكومیی هه‌یه له سه‌رپێخستنى پرۆژه پیشه‌سازییه‌كانى سنوره‌كه، به‌شێوه‌یه‌ك كارگه هه‌یه چوار ساڵی ویستوه هه‌تا مۆڵه‌تى بۆ هاتوه‌ته‌وه.
٦. ئه‌گه‌رچی گه‌رمیان چ له روى سامانى سروشتى وه‌كو نه‌وت و پێكهاته‌كانى و چ له كشتوكاڵ دا ده‌وڵه‌مه‌نده، به‌ڵام پرۆژه‌ى گه‌وره له‌م دو سێكته‌ره‌دا كه‌م و سنورداره، هه‌رچی نه‌وته هیچ پرۆژه‌یه‌كى گه‌وره‌ى نیه، كشتوكاڵیش پرۆژه‌كانى قه‌باره‌یان سنورداره و زۆر گه‌وره نین.
7. له گه‌رمیان دا هیچ فه‌رمانگه‌یه‌ك نیه بۆ بوارى پیشه‌سازیی، به‌ڵكو له‌لایه‌ن به‌ڕێوبه‌رایه‌تى پیشه‌سازیی سلێمانیه‌وه كاره‌كانى ئیداره‌كه رایی ده‌كرێت، ئه‌مه‌ش بۆشاییه‌كى زۆری دروستكردوه و هۆكاره بۆ دواكه‌وتنى پرۆژه‌ى سنوره‌كه.
٨. وه‌ك خودی سه‌رمایه‌داران باسی لێوه‌ده‌كه‌ن، به راسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ به‌رپرسان و «ده‌ڵاڵه‌كانیان» داواى پاره و به‌رتیل و شیرینی و شه‌ریكایه‌تییان لێده‌كه‌ن له دانانى پرۆژه‌ى گه‌وره‌ى پیشه‌سازیی دا، ئه‌مه‌ش به‌هۆكار ده‌زانن له دواكه‌وتنى سه‌رپێكه‌وتنى پرۆژه‌كانیان، ئه‌گه‌رچی به‌رپرسانى حكومیی ده‌ڵێن ئاماده‌ییان هه‌یه به‌گژ ئه‌و كه‌سانه‌دا بچنه‌وه ئه‌گه‌ر سه‌رمایه‌داران سكاڵایان له‌لا بكه‌ن.
٩. بونى مه‌ركه‌زیه‌ت له بڕیار و مۆڵه‌تدان به پرۆژه‌كان و كه‌میی ده‌سه‌ڵاتى به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كانى ناوچه‌كه، له‌و هۆكارانه‌یه كه رۆتینی كارى پیشه‌سازیی زۆر زیاد كردوه.
10. ئیداره‌ى سنوره‌كه نه داتاى وردی هه‌یه له‌سه‌ر سامانه‌كانى سنوره‌كه، نه روئیایه‌كى رون و پلانێكى ستراتیژی، چونكه هیچ روپێویه‌كى نیه له‌باره‌ى ئه‌و پێكهاته سروشتیانه‌ى كه ده‌شێت له سنوره‌كه‌دا به‌كاربهێنرێن بۆ بوارى پیشه‌سازیی، هه‌روه‌ك پلانێكى دورمه‌ودایشی نیه له‌وه‌ى چۆن گه‌شه به‌م بواره بدات.
دوەم: راسپارده‌كان
1. پێش هه‌مو شتێك ده‌بێت ئیداره‌ى گه‌رمیان له رێگه‌ى ده‌زگاكانیه‌وه هه‌ستێت به ئه‌نجامدانى روپێویه‌ك بۆ سنوره‌كه، له‌روى ناساندنى به‌رهه‌م و سه‌رچاوه سروشتیه‌كانى، هه‌روه‌ها لێكدانه‌وه‌ى هۆكاره‌كانى ترى وه‌كو ژینگه و جوگرافیا و ئاوهه‌وا و هاتوچۆ و هیتر، بۆ ئه‌وه‌ى له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌م روپێویه، بزانرێت سنوره‌كه چی پرۆژه‌یه‌كى پیشه‌سازیی هه‌ڵده‌گرێت و بۆ چی پرۆژه‌یه‌ك شیاوه و بۆ چیش شیاو نیه.
2. له هه‌نگاوى دوه‌م دا گرنگه ئیداره‌ى گه‌رمیان به‌هاوكارى كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی و ژورى بازرگانى و پیشه‌سازیی و ده‌زگا حكومیه‌كانى دیكه‌ى په‌یوه‌ست به‌م بواره، پلانێكى ستراتیژیی دابنێن كه روئیای خۆیان بۆ ئه‌م بواره بۆ چه‌ند ساڵی داهاتو بخه‌نه‌ڕو، ئه‌مه‌ش چ له رێگه‌ى كۆنفرانسێكه‌وه بێت، یان له رێگه‌ى دیدار و كۆبونه‌وه و سیمیناره‌وه.
3. گرنگه به‌ڕێوبه‌رایه‌تى یان فه‌رمانگه‌یه‌كى تایبه‌ت به پیشه‌سازیی له سنوره‌كه‌دا بكرێته‌وه، بونى ئه‌م به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه ده‌بێته هۆی كه‌مكردنه‌وه‌ى رۆتین و بره‌ودانیش به بواره‌كه.
4. گرنگه حكومه‌ت و پارله‌مان كار بۆ ئه‌وه بكه‌ن كه ده‌سه‌ڵاته‌كان به ره‌هایی له‌ده‌ستى وه‌زاره‌ته په‌یوه‌ندیداره‌كان دا نه‌بێت، به‌ڵكو بره‌و به لامه‌ركه‌زیی بدرێت و ئیداره‌كان خۆیان ده‌سه‌ڵاتى ته‌واویان هه‌بێت له ئیداره‌دان و مۆڵه‌تدان و چاودێرییكردنى پرۆژه پیشه‌سازییه‌كان و چیتر به‌م رۆتینه‌ى كه مه‌ركه‌زیه‌ت دروستى كردوه، بوارى پیشه‌سازیی لاوازتر نه‌كرێت له‌وه‌ى كه هه‌یه.
5. به‌وهۆیه‌ى بوارى پیشه‌سازیی له سنوره‌كه‌دا لاوازه و سه‌رمایه‌داران كه‌متر له‌م بواره‌دا پاره‌ى خۆیان به‌گه‌ڕ ده‌خه‌ن، پێویسته حكومه‌ت ده‌ستپێشخه‌ریی و ئاسانكاریی هه‌بێت بۆیان له نمونه‌ى كه‌مكردنى باج یان به‌خشینیان له باج، بۆ ئه‌وه‌ى هانیان بده‌ن بۆ بونیادنانى پرۆژه‌ى پیشه‌سازیی.
6. ئه‌نجامدانى پرۆژه‌ى گه‌وره‌ى پیشه‌سازیی له نمونه‌ى شاره پیشه‌سازییه‌كان كه له‌به‌رنامه‌دایه، هه‌نگاوێكى گرنگ و گه‌وره و ستراتیژییه، هانى حكومه‌ت ده‌ده‌ین كه به‌رده‌وام بن له كاركردن له‌سه‌ر ئه‌م پرۆژه‌یه و له رێگه‌ى كۆنفرانس و كۆبونه‌وه‌وه هانى وه‌به‌رهێنه‌ران بدرێت بێنه نێو پرۆژه‌كه‌وه و ده‌ستپێبكه‌ن.
7. پێویسته حكومه‌ت و ده‌زگاكانى دیكه‌ى وه‌كو داواكارى گشتى، به جیدییه‌وه بێنه سه‌ر هێڵ له پرسی وه‌رگرتنى به‌رتیل و شیرینی و شه‌ریكایه‌تی له‌لایه‌ن به‌رپرسانى حزبی و حكومیی بۆ مۆڵه‌تدان به پرۆژه پیشه‌سازییه‌كان، ئه‌مه‌ش له رێگه‌ى به‌دواداچونى ورد و به سزاگه‌یاندنى ئه‌و كه‌سانه‌ى كارى له‌و شێوه‌یه ده‌كه‌ن.
هه‌روه‌ك حكومه‌ت ده‌توانێت ژورى بازرگانى و پیشه‌سازیی ئاگادار بكاته‌وه له‌وه‌ى كه له كاتى هاتنه‌پێشی حاڵه‌تى له‌مشێوه‌یه‌دا، په‌یوه‌ندیی پێوه بكه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى رێگریی لێبكرێت.
8. گرنگه حكومه‌ت «چ له هه‌رێم و چ له گه‌رمیان» هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ رێكاره ئیداریه‌كان بكه‌ن و به‌رنامه‌یه‌ك ده‌ستپێبكه‌ن بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ى رۆتین و زو جێبه‌جێكردنى مامه‌ڵه‌ى پرۆژه پیشه‌سازییه‌كان.
9. گرنگه پرس و راوێژ به كۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نی و كه‌سانى ئه‌كادیمی و زانكۆ و ده‌سته تایبه‌تمه‌نده‌كان بكرێت له دانانى پلان و هه‌ڵسه‌نگاندنى بواره‌كه، بۆ ئه‌وه‌ى كۆده‌نگی و به‌رچاو رونیه‌ك له‌مڕوه‌وه دروست بێت.