رادیۆی دەنگ- محەمەد مەحمود

 

بەرەبەیانێکی زو، ئەو کاتانەی زۆرینەی خەڵکی لە خەوێکی قوڵی پاش بەڕێکردنی یەکەم رۆژی جەژندان، لەنێو بازاڕی کەلار، چەقۆیەک لەسەر سنگی 'ئالان ئاسۆ'ـی تازەهەڵچودا دەگیرسێتەوە و جەستەی بۆ هەمیشە سارد دەکاتەوە.

 

ئالان، دەبێتە دوەمین قوربانی کە لە ماوەی کەمتر لە مانگێکدا لە کەلار بە لێدانی چەقۆ گیانیان لەدەستداوە، ئەمە سەرباری چەندین حاڵەتی دیکەی برینداربون.

 

ئەم حاڵەتانە دۆخێکی وەهای هێناوەتە ئاراوە کە مەترسی هەبێت چەقۆ ببێتە ئەو چەکەی شیرازەی کۆمەڵگا بشێوێنێ و سەر بۆ روداوی مەترسیداری دیکە بکێشێت.

 

 

چەقۆکێشیی وەکو حاڵەتێکی رۆژانە

 

بەرپرسان ئاماژە بەوەدەکەن، حاڵەتەکانی چەقۆکێشی و برینداربون بە چەقۆ، بون بەو حاڵەتانەی کە وایلێهاتوە رۆژانە تۆماربکرێن، ئەوەیشی زیاتر مایەی مەترسییە ئەوەیە بەکارهێنەر و قوربانییەکانی توێژی تازە گەنجانن.

 

رەفیق قادر، بەڕێوبەری نەخۆشخانەی فریاکەوتنی شەهید هەژار لە کەلار، بۆ رادیۆی دەنگ وتی: ئەوکەسانەی کە دێنە لای ئێمە بەهۆی بەرکەوتنی چەقۆوە، بەزۆری تەمەنیان لەنێوان ۱۷ بۆ ۲٥ ساڵە.

 

جەختیشیکردەوە: ئەم حاڵەتانە چەندین ساڵە بەردەوامن، خەریکە وەکو روداوەکانی هاتوچۆی لێدێت، شەوی واهەیە پێنج حاڵەت دێتە لای ئێمە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد راستە حاڵەتەکان زۆربون، بەڵام هەمو رۆژێک دۆخەکە وەها نییە "جاری وا هەیە هەفتەیەک هیچ حاڵەتێک نابێت و پاشان دو هەفتەی تر دێت پڕ دەبێت لە روداوی چەقۆکێشی".

 

 

 

ئەوانەی "چەقۆکێشن" هەرزەکاری دابڕاو لە خوێندنن

 

ئەو گەنجانەی چەقۆ بەکاردێنن، لە باکگراوەندی جیاوازەوە هاتون، بەڵام زۆرینەیان لەهەندێک تایبەتمەندییدا هاوبەشن، کە دیارترینیان ئەوەیە گەنجی تازە هەڵچو و دابڕاو لە خوێندن و بێکارن.

 

عەلی جەمال قەدوری، وتەبێژی بەڕێوبەرایەتی پۆلیسی گەرمیان، بە رادیۆی دەنگی راگەیاند: زۆرترین حاڵەتی چەقۆ هەڵگرتن ئەو کەسانەن کە هەژار و بێکارن، یان لە خوێندن دابڕاون.

 

ئەم قسەیەش، پسپۆڕێکی دەرونزانی جەختی لێدەکاتەوە.

 

د. مەحمود حەمەکەریم، دکتۆرا لە دەرونزانی و مامۆستا لە زانکۆی گەرمیان، بۆ رادیۆی دەنگ وتی: ئەو کەسانەی کە چەقۆ بەکاردێنن، بە زۆری گەنجن، ئەوەش بەهۆکاری سروشتی تەمەنی باڵغبون و هەرزەکاریی و وازهێنان لە قوتابخانە و پەروەردەیەکی خێزانی ناتەندروست و هەبونی کاتێکی زۆری بەتاڵ، لەپاڵ چەندین هۆکاری دیکەدا. 

 

 

 

یاسا ئاسانکارە

 

شارەزایان پێیانوایە ئەو یاسایانەی بۆ کۆنترۆڵکردنی چەقۆ و حاڵەتەکانی چەقۆکێشی هەن، هۆکارە بۆ بەردەوامیی حاڵەتەکان.

 

د. مەحمود حەمەکەریم، دکتۆرا لە دەرونزانی و مامۆستا لە زانکۆی گەرمیان، پێیوایە لاوازی کۆنترۆڵی کۆمەڵایەتی و لاوازی یاسا و یاسای کۆمەڵایەتی، لە هۆکارەکانی زیادبونی حاڵەتەکەن، جەختیش دەکاتەوە کە پێویستە یاساکان توندتر بکرێنەوە.

 

بەپێی ئامارێکی پۆلیسی گەرمیان لەماوەی ساڵی ٢٠٢٤ـدا، ٥ حاڵەتی کوشتن، ۱۱ حاڵەتی خۆکوشتن و ٦ حاڵەتی کوشتنی هەڵە و ٥۱٥ حاڵەتی شەڕکردن هەبوە.

 

وتەبێژی پۆلیسی گەرمیانیش باس لەوەدەکات ئەو یاسایەی بۆ کۆنترۆڵکردنی چەک هەیە، بۆ چەقۆ نییە.

 

عەلی جەمال قەدوری، کە هاوکات دکتۆرای لە یاسادا هەیە،  وتی: یاسایەک نییە هاوشێوەی قەدەغەکردنی چەک، چەقۆهەڵگرتن قەدەغە بکات، ئەمەش وایکردوە سزای هەڵگرتنی چەقۆ قورس نەبێت، ناچار دادوەریش بە مادەیەکی ئاسان حوکمی دەدات.

 

رونیکردەوە: ئەوانەشی کە حوکم دەدرێن بەهۆکاری چەقۆهەڵگرتنەوە، بەزۆری مانگێک بەندکردن یان پێبژاردن "غەرامە"یە.

 

 

 

چی بکرێت؟

 

وەکو هەنگاوێک بۆ رێگریی لە حاڵەتەکانی زیادبونی چەقۆ و چەقۆکێشی، هێزەکانی پۆلیسی گەرمیان هەڵمەتێکیان لە مانگی رەمەزاندا ئەنجامدا و ٤٠ کەسیان بە هۆی هەڵگرتنی چەقۆ و کەرەستە قەدەغەکراوەکانەوە دەستگیرکرد.

 

لەبارەی ئەوەی ئەو هەڵمەتە بەردەوام دەبێت لە دوای رەمەزانیش؟ وتەبێژی بەڕێوبەرایەتی پۆلیسی گەرمیان، جەختیکردەوە: لەدوای جەژن هەڵمەتەکە بەردەوامی دەبێت، پۆلیس تەواوی چایخانە و کافتریاکان دەگەڕێت، هەرکەسێک ئەو کەرەستانەی پێبێت دەستگیر دەکرێت.

 

بەڵام بەوتەی شارەزایان و بەرپرسانی ئەو بوارە، ئەگەرچی ئەم رێکارانە گرنگن، بەڵام پێویستیان بە هەنگاوی جیدییتر هەیە.

 

عەلی جەمال قەدوری، وتەبێژی بەڕێوبەرایەتی پۆلیسی گەرمیان، دەڵێت: کەمکردنەوەی هەڵگرتنی چەقۆ و شەڕکردن تەنها بە پۆلیس چارە ناکرێت، پێویستە کۆمەڵگا و ناوەندە پەروەردەییەکانیش هاوکارمان بن لەم بابەتەدا.

 

پسپۆڕێکی دەرونزانیش پێیوایە دەبێت بە دو ئاراستە کار لەسەر ئەم پرسە بکرێت.

 

د. مەحمود حەمەکەریم، وتی: لە رویەکەوە پێویستە یاساکان توندتر بکرێنەوە و سوڵحی عەشایەری نەمێنێت، لە رویەکی دیکەشەوە پێویستە دەرفەتی کار زیاد بکرێت و بێکاری کەمبکرێتەوە.

 

وتیشی: کردنەوەی دەزگای رۆشنبیری و سەنتەر و شوێنی زانستی بۆ گەنجان، وادەکات گەنجان نەرمتر ببنەوە بەراورد بە ئێستا کە هەیە.

 

بەڕای وتەبێژی پۆلیسی گەرمیان، هەموارکردنی یاسا دەشێت رۆڵی ئیجابی هەبێت لەم نێوەندەدا، باشترین نمونەش لێکەوتە ئیجابییەکانی یاسای هەڵگرتنی چەکە.

 

وتی: لەدوای هەمواری یاسای هەڵگرتنی چەک لە ساڵی ۲۰۲۳ـدا، لە ساڵی ۲۰۲٤ـدا ۲۹ حاڵەتی هەڵگرتنی چەک کەم بوەتەوە، ئەگەر یاسایەکیش دەرچێت یان حوکمەکانی هەڵگرتنی چەقۆ قورستر بکرێتەوە، باشترە.